Tìm dấu vết tội phạm trong… không khí

Giải mã tội phạm am hiểu pháp y

Công nghệ pháp y tận dụng thực tế là chúng ta để lại dấu vết DNA ở mọi nơi chúng ta đến, từ nước bọt khi chúng ta nói chuyện và ho, đến tế bào da chết và thậm chí cả tóc không có chân cũng có thể tạo ra DNA, điều mà trước đây được cho là không thể. Tội phạm đã được xác định bằng cách sử dụng DNA, chẳng hạn như từ khăn ăn bị vất bỏ và mẫu tinh dịch, trong nhiều thập kỷ, giúp giải quyết vô số vụ án.

Tuy nhiên, đeo găng tay và lau chùi bề mặt có thể loại bỏ một số bằng chứng quý giá này, do đó, việc tìm kiếm DNA môi trường (eDNA) thông qua các phương tiện khác có thể đóng vai trò then chốt trong các vụ án liên quan đến tội phạm am hiểu pháp y.

Thu thập DNA từ các điều hòa không khí tại hiện trường vụ án để phá án. Ảnh flscience.

Một nghiên cứu mới do các nhà nghiên cứu khoa học pháp y của Đại học Flinders, Úc dẫn đầu và được công bố trên tạp chí Electrophoresis đã thử nghiệm phương pháp mới này với các thiết bị điều hòa không khí thông thường cũng như một thiết bị thu thập không khí di động, có bán trên thị trường thường được sử dụng để xét nghiệm COVID-19 và các loại vi-rút trong không khí khác tại bệnh viện, trường học và viện dưỡng lão.

"DNA của con người có thể được tìm thấy trong không khí sau khi mọi người nói chuyện hoặc thở ra (thông qua các giọt nước bọt), lớp bong tế bào da. Chúng bay thành khí được thu thập để phân tích DNA", Emily Bibbo, ứng viên Tiến sĩ tại Khoa Khoa học và Kỹ thuật của Đại học Flinders cho biết. "Chúng ta có thể sử dụng điều này làm bằng chứng để chứng minh liệu có ai đó đã vào phòng hay không, ngay cả khi họ đeo găng tay hoặc lau sạch bề mặt để loại bỏ bằng chứng".

Thu thập DNA dấu vết, chỉ bao gồm một vài tế bào của con người, thường được sử dụng trong các cuộc điều tra tội phạm. Ví như, 62% trong số tất cả các mẫu được Forensic Science SA xử lý vào năm 2022 là bằng chứng dấu vết hoặc tiếp xúc, nhưng tỷ lệ thành công với loại bằng chứng này vẫn còn thấp. Tuy nhiên, các công nghệ mới đang cung cấp những con đường mới để thu thập bằng chứng - bao gồm lĩnh vực eDNA mới nổi từ bề mặt chất rắn, đất, nước và không khí.

"Nghiên cứu của chúng tôi cũng chỉ ra rằng không khí lưu thông qua hệ thống điều hòa không khí có thể thu thập DNA của con người, điều này càng củng cố thêm cho ý tưởng rằng DNA của con người có thể được tìm thấy trong không khí và lắng đọng trên bề mặt." Nghiên cứu thí điểm, được thực hiện với sự hợp tác của các chuyên gia quốc tế, Tiến sĩ Duncan Taylor từ Forensic Science SA và Tiến sĩ Roland van Ooorschot từ Sở Dịch vụ Pháp y của Cảnh sát Victoria, tập trung vào các con đường bổ sung để thu thập DNA bằng cách điều tra các đơn vị điều hòa không khí lưu thông không khí xung quanh một căn phòng - cũng như các loại bộ lọc khác nhau tại các thời điểm khác nhau để so sánh kết quả.

Tiến sĩ Mariya Goray, giảng viên cao cấp về Khoa học Pháp y của Đại học Flinders cho biết vật liệu sinh học thường được thu thập từ hiện trường vụ án và tang vật, và những phương pháp mới này có khả năng giúp xác định những người thường xuyên sử dụng phòng cũng như khách tham quan.

Dưới ánh đèn tia cực tím, dung dịch ADN hiện màu xanh. Ảnh: SelectaDNA.

Rất khó có thể ngăn việc phát tán DNA

"Rất khó có khả năng một tội phạm trung bình, ngay cả khi có nhận thức về pháp y, có thể ngăn chặn hoàn toàn việc phát tán DNA của họ ra môi trường", Tiến sĩ Goray cho biết. "Bây giờ chúng ta biết rằng eDNA và eRNA thải ra từ các nguồn như da hoặc nước bọt có thể được phát hiện trong môi trường, bao gồm đất, băng, không khí và nước". Dự án thí điểm quy mô nhỏ đã so sánh kết quả từ các mẫu lấy từ máy điều hòa không khí tại 4 văn phòng và 4 ngôi nhà vào các khung thời gian khác nhau sau khi thực hiện vệ sinh. Nghiên cứu khác xem xét khả năng thu thập DNA của con người từ không khí trong phòng, có và không có người trong các khoảng thời gian khác nhau và với các loại bộ lọc thu thập khác nhau.

Kết quả từ các nghiên cứu cho thấy DNA của con người có thể được thu thập trên bề mặt của các thiết bị điều hòa không khí và từ không khí, với các mẫu không khí có khả năng đại diện cho việc cư trú gần đây hơn trong khi những người sử dụng phòng trước đó phổ biến hơn trong các thiết bị điều hòa không khí. Mặc dù DNA được thu thập từ không khí ở các không gian khác nhau có thể được thực hiện với "một số tối ưu hóa", các nhà nghiên cứu khuyến nghị các nghiên cứu tiếp theo để xác định vị trí tốt nhất cho các thiết bị thu thập không khí và thời điểm thích hợp sau một tội ác để xét nghiệm và lấy DNA quan tâm, nếu có.

DNA được tìm thấy trong không khí sau khi chúng ta nói, thở, lột tế bào da... Ảnh: Shutterstock.com.

Ngăn chặn trộm cắp ngay từ đầu

Một ứng dụng phun DNA mới đã được nhóm nghiên cứu của Selectamark, Anh phát triển để ngăn chặn tình trạng trộm cắp bình gas ngày càng gia tăng.

Đáp lại yêu cầu trực tiếp của Cảnh sát về giải pháp cho tội phạm nguy hiểm này, nhóm đã thiết kế ra một sản phẩm phun pháp y có thể được đưa vào đáy bình gas rỗng để làm “mồi nhử” bẫy những tên trộm. Với biển báo cảnh báo được dựng trên một địa điểm lưu trữ, sản phẩm này cũng có thể được sử dụng để ngăn chặn trộm cắp ngay từ đầu. Kẻ trộm đã cắt hàng rào dây thép và rào chắn để đánh cắp bình gas từ các kho công nghiệp, nhà riêng và bãi đỗ xe caravan. Bình gas y tế cũng được lấy từ các tòa nhà phụ của bệnh viện. Vì lý do an toàn, bình gas phải được cất giữ cách xa bất kỳ tòa nhà nào, nhưng điều này khiến chúng dễ bị trộm vì chúng thường được để ở những khu vực không có người trông coi. Những bình gas này rất có giá trị vì kẻ trộm thường lấy chúng để sử dụng cá nhân, để đổi lấy hoặc bán làm phế liệu.

Với hệ thống SelectaDNA được cất giấu bên trong, nếu kẻ trộm nhấc bình mồi nhử lên, nó sẽ tự động phun ra một luồng phun DNA tổng hợp vô hình. Bình xịt sẽ bám trên da và quần áo trong tối đa 3 tuần và cung cấp bằng chứng pháp lý có thể liên kết tội phạm với tội ác. Cảnh sát thường xuyên quét dấu vết của SelectaDNA trong các phòng tạm giam và nếu tìm thấy, nó có thể giúp cảnh sát kết tội.

Cảnh sát cho biết họ thường biết thủ phạm là ai, nhưng không có bằng chứng để kết tội hoặc liên kết họ với tội ác. DNA chính là mối liên kết đó. Công nghệ phun DNA tương tự đang được sử dụng trong bình gas đã trở thành biện pháp răn đe thành công khi được lắp vào hệ thống báo động đột nhập tại các cửa hàng bán lẻ trên khắp Vương quốc Anh và nước ngoài.

Andrew Knights, Gám đốc điều hành của Selectamark cho biết: "Sản phẩm phun mới của chúng tôi được phát triển để giúp cảnh sát giải quyết hiệu quả vấn đề nguy hiểm về trộm cắp bình gas và giúp họ kết tội những tên tội phạm mà họ nghi ngờ là có tội". Ông tiếp tục: "Sản phẩm này cũng có tác dụng ngăn chặn hiệu quả cao và lý tưởng để sử dụng tại các bệnh viện, công viên caravan, doanh nghiệp hoặc cá nhân muốn bảo vệ kho bình đựng có giá trị của mình".

Khí xịt 'tàng hình' giúp cảnh sát Anh nhận diện nghi phạm. Ảnh: SelectaDNA.

Khí xịt “tàng hình” giúp nhận diện nghi phạm

Khí không màu, không mùi, không thể tẩy rửa và có thể bám trên cơ thể, quần áo nhiều tháng sau khi thực hiện tội phạm.

London Evening Standard vừa đưa tin, riêng tháng 5/2022 tại Anh đã có ít nhất 50.000 vụ việc được thực hiện bởi nghi phạm đi xe máy ăn trộm. Tại London, trung bình mỗi tháng xảy ra 1.500 vụ. Loại tội phạm dùng xe hai bánh trở thành vấn nạn. Theo SelectaDNA, để đối phó, Cảnh sát Vương quốc Anh đã sử dụng loại bình xịt đánh dấu ADN. Thanh tra Paul Sullivan của Phòng cảnh sát West Yorkshire (Anh) cho biết vấn đề lớn nhất khi đấu tranh chống tội phạm bằng xe hai bánh là không đủ bằng chứng kết tội. Thiếu đi nhân chứng trực tiếp và thiếu bằng chứng pháp y khiến lực lượng chức năng gặp rất nhiều khó khăn khi muốn truy tố nghi phạm tới cùng.

Để giải quyết vấn đề xác minh nghi phạm, cảnh sát Anh đã được phát cho những bình xịt ADN không màu, không mùi. Loại bình xịt này chứa những đoạn mã ADN riêng biệt có tác dụng xác định danh tính như chữ ký hoặc dấu vân tay. Khi phát hiện tội phạm, cảnh sát có thể tiếp cận và xịt vào xe máy, quần áo và cơ thể của tội phạm cầm lái và kẻ ngồi sau. Nếu bị bắt hoặc bị giữ xe sau đó, cơ quan chức năng có thể liên hệ nghi phạm với những phi vụ trước đó. Giải pháp này có thể giải quyết được vấn đề xác định danh tính nghi phạm mà không gây thương tích, không thể bị phát hiện trong nhiều tuần hoặc nhiều tháng sau đó. Dưới ánh đèn tia cực tím mà sĩ quan cảnh sát nào cũng được trang bị, diện tích bị dính ADN đánh dấu sẽ hiện lên màu xanh.

Loại tội phạm dùng xe hai bánh trở thành vấn nạn ở London, Anh. Ảnh: Met Police.

Trong 10 tháng đầu năm 2024, bình xịt đánh dấu ADN, cùng với sự thay đổi trong cách tiếp cận tội phạm xe hai bánh đã giúp cảnh sát London giảm được 44% các vụ phạm tội so với cùng kỳ năm 2023, từ 19.455 vụ xuống còn 12.419 vụ. Điều này chứng minh một điều rằng tội phạm đã ý thức được cảnh sát hiện nay có khả năng đưa ra bằng chứng không thể chối cãi về hành vi phạm tội của chúng.

Long Nguyễn