Tìm giải pháp thích ứng khi già hóa dân số đang tăng nhanh

Nghị quyết 72-NQ/TW của Bộ Chính trị tập trung vào các giải pháp đột phá nâng cao sức khỏe cho nhân dân, trong đó, hướng tới mục tiêu tuổi thọ trung bình của người dân đạt 77,5 tuổi và số năm sống khỏe mạnh đạt tối thiểu 68 năm vào năm 2030 và 71 năm vào năm 2045. Vấn đề thu nhập thường xuyên và an sinh xã hội cho người cao tuổi vì thế trở nên cấp bách.

Các chuyên gia chia sẻ về những thách thức và cơ hội chăm sóc người cao tuổi

Việt Nam đang nhanh chóng trở thành một xã hội già hóa, với tỷ lệ người trên 60 tuổi dự kiến đạt 20% vào năm 2036 và có khả năng là 25% vào năm 2050, gây ra những thách thức đáng kể cho hệ thống phúc lợi xã hội và chăm sóc sức khỏe. Một mô hình chăm sóc người cao tuổi mới, tương tự như các trung tâm chăm sóc ban ngày cho người lớn, đang được xem là mô hình lý tưởng để giúp người cao tuổi không cô đơn khi về già khi người thân đi làm hoặc đi học.

Tại tọa đàm “Bên kia dốc cuộc đời” do Tạp chí Sức khỏe+ tổ chức ngày 27/11, các chuyên gia đưa ra những gợi ý nhằm sớm hiện thực hóa các mục tiêu chăm sóc người cao tuổi, đặc biệt là mục tiêu về “xây dựng văn hóa sức khỏe trong nhân dân” và mô hình “trung tâm chăm sóc sức khỏe, chống cô đơn cho người già” mà Tổng Bí thư Tô Lâm đã quan tâm, nêu ra khi quán triệt Nghị quyết 72-NQ/TW của Bộ Chính trị.

Trong những năm gần đây, tuổi thọ trung bình của người Việt Nam được nâng lên, nhưng số năm sống khỏe mạnh lại giảm. Trung bình, một người 60 tuổi mắc 3-4 bệnh, người trên 80 tuổi có thể mắc đến 7 bệnh, chủ yếu là vấn đề hô hấp, chuyển hóa, sa sút trí tuệ. Một người cao tuổi ở Việt Nam trung bình chịu đựng 14 năm sau của cuộc đời với nhiều bệnh tật. Điều này không chỉ là gánh nặng đối với gia đình, hệ thống y tế và mà còn khiến chất lượng cuộc sống của người cao tuổi giảm sút.

Theo Bệnh viện K, tỷ lệ người phát hiện ung thư ở giai đoạn muộn vẫn còn cao. Nhiều người mang tâm lý, khi nào có triệu chứng mới đi khám, chưa hình thành thói quen khám sức khỏe định kỳ hay khám tầm soát. Vì vậy, nhiều người ung thư giai đoạn muộn mới được phát hiện.

Nghị quyết 72 chuyển từ chăm sóc sức khỏe bị động sang chủ động bằng cách ưu tiên phòng bệnh và nâng cao sức khỏe, thay vì chỉ tập trung chữa bệnh. Mục tiêu lấy phòng bệnh làm trọng tâm, và người dân được khám sức khỏe định kỳ, sàng lọc miễn phí hàng năm. Tại Hội nghị toàn quốc quán triệt, triển khai thực hiện 4 Nghị quyết của Bộ Chính trị, Tổng Bí thư Tô Lâm đã gợi ý xây dựng mô hình viện dưỡng lão bán trú ban ngày với hình thức "sáng ôtô đưa đi, chiều ôtô đón về". Đây là một giải pháp "chống cô đơn" cho người cao tuổi, tuy nhiên tiến độ triển khai còn chậm dù đã nhiều lần được đề cập.

TS Hoàng Phong Hà, nguyên Quyền Giám đốc -Tổng Biên tập Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia Sự thật chia sẻ, văn hóa truyền thống Việt Nam về các gia đình mở rộng sống chung đã ăn sâu vào tiềm thức, khiến khái niệm viện dưỡng lão ít phổ biến hơn trong lịch sử. Một mối lo ngại được đặt ra về việc thiếu tự do và tương tác xã hội cho người cao tuổi trong các viện dưỡng lão hiện tại, cho thấy sự cần thiết phải nghiên cứu thêm và cải thiện các dịch vụ để đáp ứng nhu cầu của người cao tuổi Việt Nam.

Ông chia sẻ kinh nghiệm về việc nghiên cứu các viện dưỡng lão ở TP Hồ Chí Minh và cho rằng các lựa chọn mong muốn quá đắt, và những lựa chọn giá cả phải chăng hơn không đáp ứng được kỳ vọng, làm nổi bật sự cần thiết của việc chăm sóc cá nhân hóa. TS Hoàng Phong Hà nêu ví dụ cách tiếp cận nhà ở xã hội của Singapore như một mô hình tốt, trong đó mỗi tòa nhà được yêu cầu phải có một tầng dành riêng cho người cao tuổi, cho phép họ giao lưu vào ban ngày và trở về với gia đình vào buổi tối.

TS. Nhà báo Trần Ngọc Châu chia sẻ về mô hình viện dưỡng lão và những kinh nghiệm cá nhân để duy trì cuộc sống năng động, tinh thần lạc quan.

PGS.TS Lê Văn Truyền, nguyên Thứ trưởng Bộ Y tế cho hay, các chi phí tại các viện dưỡng lão quá đắt đỏ, trong khi những cơ sở có giá cả phải chăng lại không đáp ứng được kỳ vọng. Còn TS, nhà báo Trần Ngọc Châu, Cố vấn cao cấp Forbes Việt Nam; nguyên Tổng biên tập - Giám đốc FBNC Television cho rằng, hiện nay, các viện dưỡng lão ở Việt Nam thường không phân loại cư dân dựa trên tình trạng kinh tế và mức độ nghiêm trọng của bệnh, dẫn đến sự sắp xếp sinh hoạt hỗn hợp.

Một vấn đề lớn là sự thiếu đào tạo bài bản và lòng trắc ẩn của người chăm sóc, điều này trở nên trầm trọng hơn do mức lương thấp, không giống như ở Nhật Bản, nơi mức lương cao hơn thu hút nhân viên giỏi hơn. Do đó, chất lượng dịch vụ của viện dưỡng lão và khái niệm “đạo đức y tế” là những vấn đề quan trọng cần được giải quyết.

Theo GS.TS Trịnh Quân Huấn, nguyên Thứ trưởng Bộ Y tế, chăm sóc sức khỏe phòng ngừa là rất quan trọng để đạt được mục tiêu lão hóa khỏe mạnh, nhưng ngân sách được phân bổ cho y học dự phòng, dự kiến là 30% ngân sách chăm sóc sức khỏe, đã không được đáp ứng, thường chỉ đạt 20-28%. Do đó, ông đề xuất cần có các kế hoạch hành động rõ ràng, cụ thể và thực hiện hiệu quả, với trách nhiệm giải trình cho các cá nhân và nhiệm vụ, để bảo đảm chăm sóc sức khỏe phòng ngừa phát triển mạnh mẽ và đạt được các mục tiêu lão hóa khỏe mạnh.

Bộ Y tế đang trình Quốc hội dự án Luật Dân số, trong đó, đã đưa vào hai loại hình mới: Cơ sở chăm sóc người cao tuổi ban ngày và cơ sở chăm sóc người cao tuổi bán trú. Đây được xem là mô hình phù hợp với điều kiện xã hội Việt Nam hiện nay. Mô hình chăm sóc ban ngày cho phép người cao tuổi đến trung tâm để được theo dõi sức khỏe, ăn uống, vận động, giao lưu, phục hồi chức năng và trở về nhà vào buổi tối.

Còn mô hình bán trú linh hoạt hơn, có thể lưu lại qua đêm khi cần thiết, giúp giảm gánh nặng cho gia đình nhưng vẫn đảm bảo chăm sóc chuyên nghiệp. Đặc biệt, để mô hình dưỡng lão phát triển, dự thảo cũng đề xuất chính sách hỗ trợ, khuyến khích các tổ chức, cá nhân đầu tư và sẽ được ưu đãi về đất, thuế và tín dụng.

TS Hoàng Phong Hà cho rằng, vai trò của Đảng và Nhà nước, đặc biệt là ngành Y tế trong đánh giá việc chăm sóc người cao tuổi ở các khu vực khác nhau, từ đó, cải thiện hệ thống viện dưỡng lão và phát triển các điều dưỡng chuyên khoa lão khoa. Điều này giúp nhanh chóng hình thành mạng lưới dịch vụ chăm sóc người cao tuổi hiện đại và bền vững.

Trần Hằng