Timor-Leste gia nhập ASEAN: Cơ hội cho Dili, cơ hội cho tất cả

Thủ tướng Timor-Leste Xanana Gusmão lau nước mắt trong buổi lễ kết nạp Dili trở thành thành viên thứ 11 của ASEAN. (Nguồn: Bernama)

Trong buổi lễ kết nạp Timor-Leste trở thành thành viên thứ 11 của ASEAN tại Malaysia hôm 26/10, Thủ tướng Xanana Gusmão không kìm được nước mắt.

“Hôm nay, lịch sử đã diễn ra”, ông Gusmão phát biểu. “Đối với người dân Timor-Leste, đây không chỉ là giấc mơ trở thành hiện thực mà còn là sự khẳng định mạnh mẽ với hành trình của chúng tôi - một hành trình ghi dấu bằng sự kiên cường, quyết tâm và hy vọng”.

Ông Gusmão không phải người duy nhất rơi lệ. Nhiều phóng viên Timor-Leste có mặt tại buổi lễ cũng không cầm được những giọt nước mắt vui mừng, theo tờ South China Morning Post.

“Với chúng tôi, đây là lịch sử. Chúng tôi đã chờ quá lâu để có thể sánh vai với các nước trong khu vực. Đây là chiến thắng của nhân dân chúng tôi”, phóng viên Timor-Leste Andre Paulo chia sẻ.

Gia nhập ASEAN là ước mơ của Dili từ nhiều năm nay. Để hiện thực hóa ước mơ này, quốc gia non trẻ nhất Đông Nam Á phải vượt qua hàng loạt thách thức. Nhờ nỗ lực tự thân và sự giúp đỡ từ các nước bạn bè khu vực, Timor-Leste giờ đây có thể bước chân vào ngôi nhà chung ASEAN, chung tay xây dựng một Đông Nam Á hòa bình, ổn định và thịnh vượng.

Vượt qua thách thức

Ý tưởng gia nhập ASEAN đã được các nhà lãnh đạo phong trào đấu tranh giành độc lập của Timor-Leste - tiêu biểu là Tổng thống đương nhiệm José Ramos-Horta - nung nấu từ những năm 70 của thế kỷ trước.

Tuy vậy, phải đến năm 2002, quốc gia này mới giành được độc lập. Chín năm sau, Timor-Leste chính thức nộp đơn xin gia nhập ASEAN. Trước thời điểm đó, nước này đã tham gia một số cơ chế của ASEAN: Dili trở thành thành viên của Diễn đàn Khu vực ASEAN năm 2005 và gia nhập Hiệp ước thân thiện và hợp tác tại Đông Nam Á (Hiệp ước Bali) năm 2007, cũng như tích cực tham gia các sự kiện văn hóa - xã hội, như đại hội thể thao SEA Games.

Ban đầu, Timor-Leste vấp phải hàng loạt thách thức trong quá trình gia nhập, từ nền kinh tế chưa phát triển, đội ngũ cán bộ ngoại giao còn thiếu, tới việc nước này chưa có đại sứ quán ở tất cả quốc gia thành viên của khối. Bằng những nỗ lực của mình, tới năm 2022, Dili được cấp quy chế quan sát viên với quyền tham gia tất cả cuộc họp của ASEAN - bao gồm cả cấp cao. Sau ba năm hoàn thiện các yêu cầu của khối, Timor-Leste chính thức bước chân vào ngôi nhà chung của các nước Đông Nam Á.

Gia nhập ASEAN là mong muốn chung của các tầng lớp xã hội Timor-Leste. Theo khảo sát của Viện Cộng hòa quốc tế (IRI) thực hiện năm 2018, 76% số người được hỏi ủng hộ nước này gia nhập ASEAN, áp đảo so với chỉ 5% phản đối.

Trong quá trình xin gia nhập ASEAN, Timor-Leste nhận được sự giúp đỡ to lớn của các nước thành viên trong khối. Indonesia triển khai hàng loạt chương trình nâng cao năng lực nhằm giúp Dili đáp ứng các yêu cầu của khối. Trong khi, Malaysia cam kết chi 200.000 USD cho bộ phận phụ trách Timor-Leste tại Ban thư ký ASEAN để thúc đẩy quá trình gia nhập.

Nhờ nỗ lực tự thân và sự giúp đỡ từ các nước bạn bè khu vực, Timor-Leste giờ đây có thể bước chân vào ngôi nhà chung ASEAN, chung tay xây dựng một Đông Nam Á hòa bình, ổn định và thịnh vượng. (Nguồn: Antara News)

Các bên cùng có lợi

Việc gia nhập ASEAN có thể chưa đem lại những lợi ích “cân đo đong đếm được” ngay tức khắc với Timor-Leste. Tuy nhiên, xét về dài hạn, lợi ích là điều không thể bàn cãi.

Về chính trị, Timor-Leste giờ đây có thể tham gia toàn diện vào diễn đàn ASEAN và các cơ chế khác do ASEAN làm trung tâm. Đây sẽ là cơ hội để Dili thúc đẩy lập trường, quan điểm và lợi ích của mình trên các diễn đàn khu vực.

Về kinh tế, Timor-Leste sẽ hướng đến gia nhập các hiệp định thương mại giữa ASEAN và các đối tác như Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Ấn Độ, New Zealand, cũng như Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP).

Trong bối cảnh nền kinh tế còn phụ thuộc một số đối tác lớn như Trung Quốc, Indonesia, Nhật Bản, Hàn Quốc…, việc hội nhập sâu hơn vào kinh tế khu vực sẽ là động lực tăng trưởng mới, giúp nền kinh tế nước này “cất cánh”. Các sáng kiến của ASEAN nhằm thu hẹp khoảng cách phát triển giữa các nước cũng sẽ giúp ích trực tiếp với tân thành viên ASEAN.

Về xã hội, việc gia nhập ASEAN sẽ thúc đẩy giao lưu nhân dân giữa Timor-Leste và các nước Đông Nam Á khác, cũng như với các nước khu vực thông qua các chương trình dành cho ASEAN. Đây sẽ là cơ hội để Dili học hỏi kinh nghiệm phát triển đất nước và phát triển nguồn nhân lực cho tương lai.

“Một ghế trong ASEAN mang tới cho Timor-Leste sự công nhận là một phần của gia đình Đông Nam Á”, bà Joanne Lin, nhà nghiên cứu tại Trung tâm ASEAN thuộc Viện ISEAS-Yusof Ishak (Singapore), nhận xét, “giúp nước này vững vàng hơn về chiến lược và mang lại tiềm năng kinh tế to lớn”.

Ở chiều ngược lại, với ASEAN, Timor-Leste sẽ là “mảnh ghép” cuối cùng của một khu vực Đông Nam Á toàn vẹn. Xét về chính trị, kinh tế tới địa lý, lịch sử và văn hóa, nước này luôn là một phần của Đông Nam Á. Với việc kết nạp thành viên thứ 11, ASEAN đã chính thức trở thành tổ chức đại diện cho tiếng nói của cả khu vực.

“Đối với ASEAN, đây là sự tiếp nối của tầm nhìn: Một gia đình các quốc gia thực sự đoàn kết, gắn bó bởi các giá trị và khát vọng chung”, ông Gusmão nói trong buổi lễ kết nạp.

Thủ tướng Malaysia Anwar Ibrahim cho rằng, việc kết nạp Timor-Leste đã “hoàn thiện gia đình ASEAN”. “Trong cộng đồng này, sự phát triển và tự chủ chiến lược của Timor-Leste sẽ nhận được sự hỗ trợ vững chắc và lâu dài”, ông Anwar phát biểu.

ASEAN cũng hưởng lợi từ quan hệ gắn bó lịch sử giữa Timor-Leste và các nước ngoài khu vực. “Tư cách thành viên của Timor-Leste sẽ mở rộng tầm ảnh hưởng quốc tế của ASEAN, do nước này có thể trở thành cây cầu kết nối với các nước sử dụng tiếng Bồ Đào Nha”, ông Cát Hồng Lượng, Phó Viện trưởng Học viện ASEAN trực thuộc Đại học Dân tộc Quảng Tây (Trung Quốc), trả lời Hoàn cầu thời báo.

Các cường quốc bên ngoài khu vực cũng kỳ vọng việc Timor-Leste gia nhập ASEAN phù hợp với lợi ích của họ. Theo ông Cát Hồng Lượng, tư cách thành viên ASEAN sẽ giúp Dili mở rộng hợp tác với Trung Quốc ra ngoài khuôn khổ song phương.

Trong khi đó, giáo sư James Chin tại Đại học Tasmania (Australia) cho rằng, một nước Timor-Leste an toàn và thịnh vượng sẽ giúp hạn chế tình trạng đánh bắt cá bất hợp pháp và nhập cư trái phép vào Australia, cũng như mang lại cơ hội kinh tế cho Australia.

“Việc Timor-Leste trở thành thành viên của ASEAN là tin tốt với khu vực và với Australia”, giáo sư Chin viết trên trang web của Viện Quan hệ quốc tế Australia (AIIA).

Việc gia nhập mái nhà chung ASEAN cũng đặt ra những thách thức đối với Dili - vốn là một trong những nền kinh tế kém phát triển nhất tại khu vực với tốc độ tăng trường kinh tế thấp. Timor-Leste có nguy cơ dần tụt hậu so với khu vực nếu không tận dụng tốt cơ hội từ ASEAN và xác định những động lực tăng trưởng mới.

Điều kiện kinh tế có thể khiến “chi phí thành viên” - từ các khoản đóng góp chung tới những vấn đề hậu cần như đăng cai tổ chức hội nghị, hội thảo - trở thành gánh nặng với Dili, nếu không được các quốc gia khác hỗ trợ.

Bà Francisca Maia, cố vấn truyền thông của chính phủ Timor-Leste, cho rằng hành trình của nước này vẫn chưa kết thúc. “Chúng tôi ăn mừng nhưng đây chưa phải đích đến cuối cùng. Chúng tôi còn nhiều việc phải làm”, bà nói với tờ The Star (Malaysia) bên lề buổi lễ kết nạp.

Trở thành thành viên ASEAN dường như mở ra ngưỡng cửa mới cho Timor-Leste - con đường hướng tới tương lai cùng đại gia đình ASEAN. Thời khắc lịch sử này khắc ghi một chương mới trong lịch sử ASEAN, nơi 11 nước thành viên chung tay xây dựng “ngôi nhà” Đông Nam Á phát triển bền vững.

Việt Hà