Tín dụng công nghệ, biến tướng của loại hình 'tín dụng đen'

Lướt điện thoại, nhận ngay tiền

"Giải ngân ngay sau 30 phút đăng ký”, "Cho vay kiểu Grab, chạm điện thoại để nhận tiền", "Vay tiền không cần giấy tờ, gặp mặt"... những lời rao của dịch vụ tín dụng công nghệ đang ngày càng phổ biến và rất được nhiều người biết đến.

Bắt đầu từ một lời mời chào, chúng tôi thử đăng ký bằng app điện thoại theo hướng dẫn và chưa đầy 30 phút sau, khoản vay 4.000.000 đồng đã nhanh chóng được duyệt. Người xét hồ sơ thông báo, chỉ cần chọn "đồng ý” là vài tiếng sau tài khoản của chúng tôi sẽ có tiền! Bất ngờ vì được vay tiền quá dễ, nhưng hỏi kỹ thì được cho biết quy trình giải ngân của dịch vụ này luôn diễn ra thuận lợi như thế. "Công ty đã có đủ dữ liệu để đi đến quyết định duyệt cho anh vay tiền, luôn nhớ thanh toán đúng hẹn nhé!" - người xét duyệt nhắc nhở.

Qua tìm hiểu, chúng tôi được biết hiện thị trường TPHCM đang có sự hiện diện của hàng chục công ty cho vay tiền dạng này hoạt động, có thể kể đến như: Mosa, ATM Online, Moneybank, Clickvay, Doctordong, Tima... Phần lớn các công ty này đều khẳng định họ đang quản lý hàng triệu người tham gia, khả năng được duyệt lên đến gần 100% số lượng đăng ký hợp lệ, đặc biệt thủ tục nhanh gọn và giải ngân tức khắc. Để trở thành khách hàng, người vay chỉ cần hoàn thiện đơn giản các thủ tục theo hướng dẫn như điền họ tên, số điện thoại, căn cước công dân, tiếp đến là thông tin về công việc, số điện thoại cơ quan, người thân và cuối cùng là xác minh bằng ảnh chụp chân dung và căn cước công dân. Công ty tín dụng công nghệ sau đó sẽ có giải pháp đánh giá và đi đến quyết định cho vay hoặc từ chối.

Lời chào hấp dẫn trên nền tảng công nghệ thu hút nhiều người quan tâm

Theo phân tích của giới chuyên gia kinh tế, hình thức vay tiền trên hoàn toàn dựa trên nền tảng công nghệ là dùng website và app điện thoại để kết nối trực tiếp cung - cầu tín dụng với nhau (tương đối giống với mô hình Grab) mà không cần phải qua khâu trung gian như ngân hàng. Loại hình tín dụng này không còn xa lạ với thế giới, nhưng ở nước ta thì dường như mới bắt đầu và đang phát triển rất nhanh. Nguyên nhân được cho là do nhu cầu tín dụng hiện nay còn quá lớn và đa dạng, trong khi các tổ chức tín dụng chính thống chỉ mới xét duyệt khắt khe cho một số ít trường hợp đủ điều kiện, nên việc cho vay công nghệ với tiêu chuẩn thấp, tiện ích vượt trội... sẽ có cơ hội thu hút khách hàng.

"Hiện nay, khoảng 70% người có nhu cầu vay tiền ở nước ta chưa tiếp cận được các kênh tín dụng chính thống nên các dịch vụ vay công nghệ hoàn toàn có cơ sở để bùng phát. Nếu giữ uy tín và được kiểm soát tốt thì chắc chắn nó sẽ phát triển hơn bao giờ hết và trở thành kênh tiếp cận vốn rất hữu ích cho nhiều đối tượng khách hàng, đặc biệt là những người không đủ điều kiện tiêu chuẩn để vay vốn ngân hàng. Về mặt nào đó, điều này còn có ý nghĩa giúp giảm bớt việc vay tín dụng đen tràn lan như hiện nay" - tiến sĩ kinh tế Bùi Quang Tín nhận định.

Cạm bẫy khó lường

Từ những khoản vay dễ dàng và hết sức thuận tiện như vậy, ngày 05/8, anh Đào Tiến Bình - công nhân Khu chế xuất Tân Thuận (phường Phú Thuận, TPHCM) đăng ký dịch vụ của Doctordong vay gấp 6 triệu đồng. Công ty cho biết, khoản vay của anh được duyệt lãi suất là 17%/năm, thời hạn 3 tháng, trả góp tính đều theo từng tháng. Vì tin tưởng vào lời tư vấn nên anh chỉ đọc qua loa bản thỏa thuận giữa hai bên. Một tháng sau, ngày 05/9, công ty nhắc "quí khách đến hạn trả nợ số tiền 2.850.133 đồng". Tá hỏa, anh Bình tính lại mới vỡ lẽ, lãi suất thực trả cao đến hơn 15%/tháng! Phía công ty sau đó khẳng định đã tính đúng lãi suất 17%/năm như cam kết, nhưng số tiền thanh toán đội lên cao là do cộng phí, mà các khoản phí này đều đã được thông báo trên hợp đồng...

Quảng cáo cho vay trả góp phần nhiều nhắm đến đối tượng có thu nhập thấp, ít hiểu biết về tín dụng tài chính

Rất nhiều khách hàng cho biết đã đau đớn "dính bẫy" như thế, có trường hợp sau khi tính gộp các khoản phí, phạt... lãi suất lên đến hàng trăm phần trăm/năm, nhưng vẫn phải gồng gánh trả nợ. Không dừng lại đó, thị trường tín dụng công nghệ cho thấy đang có sự núp bóng của loại hình "tín dụng đen" rất nguy hiểm.

Điển hình như trường hợp của ông Lê Ngọc T. ở tỉnh Đồng Nai. Ông T. là hiệu trưởng một trường cấp 3 trên địa bàn và gần đây bị một số đối tượng "xã hội đen" đến trường tìm gặp. Họ trưng ra bản in của một thỏa thuận cho thấy con trai ông (học đại học ở TPHCM) vay số tiền 10 triệu đồng, nhưng đến nay nợ phải trả là 100 triệu. Biết con mình lỡ dại dùng số tiền vay mượn đó để cá độ bóng đá, nên ông chấp nhận thanh toán để tránh phiền phức, nhưng vẫn hoài nghi là vì sao công ty không báo ngay lúc khoản vay mất khả năng thanh toán mà để số tiền tăng cao rồi mới chịu đi đòi? Sau này, ông T. mới biết đó là "chiêu" của "tín dụng đen", bọn chúng nhắm vào những gia đình có uy tín trong xã hội như ông để "giải ngân" rồi kéo dài thời gian vi phạm hợp đồng ra để thu khoản phạt "trên trời" một cách trắng trợn.

Ngoài việc giúp thực hiện cho vay, thu hồi nợ cho đối tác, các công ty này hiện còn phát triển hình thức huy động vốn với mức lãi suất cao hơn ngân hàng rất nhiều lần (25 - 30%/năm), khiến không ít người đổ tiền vào đầu tư. Giống như khi thực hiện cho vay, khi huy động vốn, các tổ chức này cũng cung cấp ứng dụng qua điện thoại thông minh để khách hàng góp - nhận tiền và theo dõi kết quả hoạt động một cách thuận tiện.

Theo quy định của pháp luật Việt Nam, hiện chỉ có ngân hàng và các tổ chức tín dụng mới được phép huy động vốn, cho vay tiền. Chính vì thế, các chủ thể tham gia hoạt động tín dụng công nghệ hiện nay đang nằm ngoài hành lang pháp lý. Tuy chưa được công nhận, nhưng quy định của pháp luật cũng không cấm và hầu hết các tổ chức này đang hoạt động cho vay nằm trong điều chỉnh của Bộ luật Dân sự năm 2015 (lãi suất ấn định không quá 20%/năm).

Người dân khi tham gia hoạt động vay vốn công nghệ, cần phải cẩn trọng trong bối cảnh hoạt động này còn đang rất mới tại nước ta, nên xuất hiện nhiều hình thức biến tướng. Người cho vay cũng như người đi vay cần phải nâng cao hiểu biết về hoạt động này, tìm hiểu kỹ thông tin của đối tác, thông tin của bên trung gian để tự bảo vệ bản thân khi chưa có hành lang pháp lý.

Luật sư Hoàng Cao Sang - Đoàn Luật sư TPHCM:

Về bản chất, tín dụng công nghệ không xấu, nó giúp bên cho vay cũng như bên vay tìm được nhau nhanh chóng hơn, giúp gỡ bỏ được những rào cản còn tồn tại trong hoạt động cho vay truyền thống tại các tổ chức tín dụng như thủ tục rườm rà, giải ngân chậm... và đang trở thành xu hướng toàn cầu. Tuy nhiên, chính ưu điểm cho vay đơn giản lại là vấn đề.

Bởi lẽ, khi mọi hoạt động đều chỉ diễn ra qua một vài thao tác đơn giản trên nền tảng công nghệ, tính xác thực về thông tin các bên, mục đích vay, tính ràng buộc trách nhiệm giữa các bên sẽ rất mơ hồ. Điều này đã khiến loại hình tín dụng công nghệ tồn tại nhiều biến tướng, gây rủi ro lớn cho cả người vay lẫn người cho vay khi phía môi giới có mục đích xấu. Một trong những biến tướng thường thấy của loại hình này là lãi suất quá cao và kèm theo đó là xuất hiện của việc đòi nợ thuê như thời gian qua cho thấy.

Ông Cấn Văn Lực - Thành viên Hội đồng Tư vấn Chính sách Tài chính - tiền tệ Quốc gia:

Phải khẳng định tín dụng công nghệ ít nhất cũng đang cung cấp dịch vụ tài chính. Các dịch vụ tài chính từ ngân hàng đến cầm đồ, thậm chí cả đại lý bảo hiểm cũng đều thuộc lĩnh vực kinh doanh có điều kiện. Thế nhưng, loại hình đang phát triển rầm rộ này lại chưa nằm trong bất cứ khung pháp lý nào.

Vậy, cơ quan nào giám sát để bảo đảm chúng đủ năng lực và không gây mất an toàn xã hội? Thiết nghĩ, cần bổ sung vào các quy định pháp luật hiện tại và phải hình thành cơ quan có chức năng cấp phép, đồng thời giám sát hoạt động của các công ty này.

CHÂU HỒNG KIỆT