Tín hiệu ngoại giao mới giữa Mỹ và Iran: Cơ hội đối thoại hay bước đi thăm dò?
Trong bối cảnh căng thẳng Mỹ - Iran chưa có dấu hiệu hạ nhiệt, Tổng thống Mỹ Donald Trump mới đây đã để ngỏ khả năng dỡ bỏ trừng phạt. Trong khi đó, Iran tuyên bố sẵn sàng đàm phán nhưng không nhượng bộ. Đây được xem là tín hiệu ngoại giao mới, hé mở khả năng nối lại đối thoại giữa hai bên.
Phát biểu trong bữa tối với các nhà lãnh đạo Trung Á ngày 6/11 vừa qua, Tổng thống Trump cho biết Iran đã yêu cầu Mỹ dỡ bỏ các lệnh trừng phạt và ông “sẵn sàng lắng nghe” điều đó.
“Thẳng thắn mà nói, Iran đã yêu cầu dỡ bỏ lệnh trừng phạt. Iran đang chịu các lệnh trừng phạt rất nặng nề của Mỹ và điều đó khiến họ thực sự khó có thể làm những gì họ muốn. Tôi sẵn sàng lắng nghe điều đó và chúng ta hãy chờ xem điều gì sẽ xảy ra. Nhưng tôi cũng sẵn sàng”, ông Trump nhấn mạnh.
Nhà máy điện hạt nhân Bushehr của Iran. Ảnh: Reuters
Mặc dù tuyên bố của Tổng thống Trump được giới quan sát nhận định chỉ là lời nói mang tính thăm dò nhưng đây là lần hiếm hoi chính quyền của ông thể hiện thiện chí đối thoại kể từ sau loạt căng thẳng giữa Mỹ, Israel và Iran hơn bốn tháng trước, thời điểm các cuộc tấn công trả đũa kéo dài 12 ngày đã khiến nỗ lực khôi phục đàm phán hạt nhân gần như tê liệt.
Ở chiều ngược lại, Tổng thống Iran Masoud Pezeshkian ngày 7/11 khẳng định Iran “mong muốn hòa bình” và “sẵn sàng đàm phán trong khuôn khổ quốc tế”, song nhấn mạnh sẽ không chấp nhận bất kỳ điều kiện nào hạn chế quyền nghiên cứu hạt nhân hay phát triển tên lửa phòng thủ. Ông Pezeshkian coi việc áp đặt hay đe dọa Iran là “không thể chấp nhận”, đồng thời nhắc lại lập trường lâu nay rằng năng lực tên lửa của ran chỉ mang tính răn đe, chứ không phải tấn công.
“Chúng tôi không muốn chiến đấu, ngay từ ngày đầu tiên tôi đã nói rằng chúng tôi không muốn chiến đấu. Chúng tôi muốn sống trong thế giới này trong hòa bình và an ninh, nhưng không muốn bị sỉ nhục, và không thể chấp nhận việc họ áp đặt lên chúng tôi bất cứ điều gì họ muốn và chúng tôi chỉ phục vụ họ. Cũng như các bạn, người dân Iran có thể và chúng tôi có thể xây dựng một đất nước thịnh vượng, tự hào và hùng mạnh”, ông Pezeshkian khẳng định.
Trong nhiều năm qua, tranh cãi về chương trình hạt nhân là điểm nghẽn chính trong quan hệ Mỹ - Iran. Phía phương Tây, bao gồm cả Mỹ, luôn cáo buộc Iran tìm cách phát triển vũ khí hạt nhân; trong khi Iran khẳng định chương trình này hoàn toàn vì mục đích hòa bình. Bất đồng đó đã dẫn đến hàng loạt lệnh trừng phạt kinh tế nặng nề, chỉ được tạm gỡ bỏ sau khi hai bên ký Kế hoạch Hành động chung toàn diện (JCPOA) năm 2015. Tuy nhiên, quyết định của Tổng thống Trump rút Mỹ khỏi Kế hoạch Hành động chung toàn diện năm 2018 đã khiến thỏa thuận sụp đổ, đẩy quan hệ hai bên trở lại vòng xoáy đối đầu.
Tháng 9 vừa qua, Liên hợp quốc tiếp tục khôi phục các biện pháp trừng phạt Iran sau khi Anh, Pháp và Đức kích hoạt điều khoản này, một động thái cho thấy áp lực quốc tế với Iran vẫn chưa giảm bớt. Trong bối cảnh đó, tuyên bố “sẵn sàng thảo luận” của ông Trump được giới quan sát đánh giá là bước đi linh hoạt, nhằm thử phản ứng của Iran trước khả năng khởi động lại tiến trình đàm phán. Về phía Iran, với cách tiếp cận “cứng rắn nhưng để ngỏ”, Iran dường như muốn gửi thông điệp: nước này không tìm kiếm xung đột, song cũng không nhượng bộ trước sức ép bên ngoài.
Theo nhận định của giới phân tích, dù khoảng cách giữa hai bên còn rất lớn nhưng việc Mỹ và Iran cùng lúc phát đi những tín hiệu “sẵn sàng lắng nghe” và “sẵn sàng đàm phán” có thể được xem là tia hy vọng nhỏ cho tiến trình hạt nhân vốn bế tắc nhiều năm qua. Nếu được thúc đẩy bằng thiện chí và cơ chế bảo đảm thực chất, đây có thể là khởi đầu cho một vòng đối thoại mới, dù khó khăn nhằm tránh kịch bản leo thang xung đột ở Trung Đông.
