Tình báo khoa học kỹ thuật Liên Xô: trăm năm nhìn lại

Những chiến công thầm lặng

Mở đầu cuộc trò chuyện, Trung tá Sergey Volkov giới thiệu bản sao của bản ghi nhớ lịch sử do Feliks Dzerzhinsky ký, trong đó nêu rõ lý do và cơ sở của việc hình thành một hướng đi mới trong công tác tình báo Liên Xô. Tài liệu nhấn mạnh rằng nhiệm vụ chiến lược thu thập thông tin nước ngoài về các thành tựu khoa học - kỹ thuật mới nhất, thiết bị công nghệ tiên tiến và kỹ thuật quân sự đầy triển vọng, vốn được giữ bí mật nghiêm ngặt, chỉ có thể thực hiện bằng các phương pháp đặc biệt, do đội ngũ tình báo đối ngoại được đào tạo chuyên nghiệp đảm nhiệm.

Nhà cách mạng Liên Xô Feliks Dzerzhinsky.

- Để thực hiện công việc tinh tế như vậy, một nhân viên an ninh khoác áo da, đeo súng Mauser bên hông là không đủ, - Trung tá Sergey Volkov nói. - Cần những cán bộ có trình độ đại học, tốt nhất là xuất thân từ giới khoa học. Sau đây là một ví dụ.

Arnold Heinrich Deutsch được giới tình báo mệnh danh là “thiên tài tuyển mộ”. Ông là người có học vấn uyên thâm - tiến sĩ triết học, hóa học và tâm lý học. Ngoài tiếng Đức và tiếng Nga, ông còn thông thạo tiếng Anh, Pháp, Hà Lan và Ý. Ông đã hoạt động thành công ở nhiều quốc gia châu Âu. Công lao to lớn của Deutsch là thành lập và đào tạo nhóm “Ngũ quái Cambridge” khét tiếng.

Sau khi Hitler lên nắm quyền, Deutsch đã tuyển mộ và một thời gian trực tiếp chỉ huy điệp viên quan trọng nhất của Liên Xô - sĩ quan Gestapo Willy Lehmann (mật danh Breitenbach). Chính viên thượng tá SS này sau đó đã trở thành một trong những nguyên mẫu của hình tượng Stierlitz huyền thoại trong bộ phim nổi tiếng “Mười bảy khoảnh khắc của mùa xuân”.

Thời điểm đó, các nước phương Tây tìm mọi cách cô lập Liên Xô trong lĩnh vực khoa học. Vì vậy, nhiệm vụ của tình báo khoa học - kỹ thuật là phá vỡ vòng phong tỏa quốc tế này. Các điệp viên được giao nhiệm vụ thu thập những thông tin khoa học - kỹ thuật tiên tiến nhất, nhằm giúp các nhà khoa học Liên Xô tiếp cận kịp thời các phát minh hiện đại và những công trình nghiên cứu đầy triển vọng.

Nhà tình báo Arnold Deutsch.

- Ít người biết rằng tình báo khoa học - kỹ thuật Liên Xô đã có đóng góp to lớn cho công cuộc công nghiệp hóa đất nước trong những năm 1930, - nhà tình báo lão thành tiếp tục. - Lúc bấy giờ, Liên Xô không chỉ mua các bản vẽ của những loại máy móc hiện đại và thiết bị công nghiệp tiên tiến mà còn thu thập được nhiều bí mật khoa học do phương Tây tìm mọi cách che giấu.

Tất nhiên, khi cuộc Chiến tranh Vệ quốc Vĩ đại bùng nổ, Ủy ban Quốc phòng Nhà nước giao cho tình báo khoa học - kỹ thuật một nhiệm vụ trọng yếu: thu thập thông tin mật về công nghệ quân sự của đối phương. Chẳng hạn, những thông tin do các điệp viên Liên Xô thu thập được về điểm yếu của xe tăng Đức “Tiger” đã góp phần quan trọng vào chiến thắng vang dội của Hồng quân tại trận Kursk.

Một thành tựu nổi bật khác của tình báo khoa học - kỹ thuật Liên Xô trong những năm chiến tranh là làm sáng tỏ các vấn đề về công nghệ ra-đa, lĩnh vực đã góp phần mở rộng đáng kể khả năng tác chiến của các lực lượng vũ trang. Các điệp viên Liên Xô đã thu được nhiều tài liệu quan trọng về lý thuyết ra-đa, sơ đồ mạch điện, linh kiện, cũng như các hướng dẫn vận hành và hiệu chỉnh ra-đa phục vụ cho không quân, phòng không và hải quân.

Một thành công nữa của tình báo khoa học - kỹ thuật Liên Xô trong Chiến tranh Vệ quốc Vĩ đại là thu thập được những thông tin cần thiết để bắt đầu sản xuất penicillin tại Liên Xô - loại kháng sinh có ý nghĩa sống còn trong công tác cứu chữa thương binh.

Trong chiến tranh, huyền thoại tình báo Liên Xô Semyon Semyonov đã thu thập được một số mẫu penicillin tinh khiết của Mỹ. Nhờ đó, năm 1943, Liên Xô bắt đầu sản xuất hàng loạt loại penicillin nội địa đầu tiên mang tên “Krustozin”. Hơn nữa, hiệu quả của Krustozin còn vượt trội hơn các chế phẩm tương tự của phương Tây. Việc ứng dụng rộng rãi loại thuốc này đã giúp giảm 80% tỷ lệ tử vong của thương binh và bệnh binh trong quân đội, đồng thời giúp các bác sĩ giảm 25% số ca phải cắt cụt chi.

Nhà tình báo Semyon Semyonov.

Chiến dịch “Enormous”

- Thành tựu vĩ đại nhất của tình báo khoa học - kỹ thuật Liên Xô chính là việc khám phá bí mật chế tạo bom nguyên tử, - Sergey Volkov nói tiếp. - Chiến dịch này mang mật danh “Enormous” (“Khổng lồ”).

Mùa thu năm 1940, các trạm tình báo Liên Xô tại Hoa Kỳ, Anh và các nước Bắc Âu nhận được chỉ thị thu thập toàn bộ thông tin liên quan đến quá trình chế tạo “bom uranium”. Người khởi xướng chỉ thị này là kỹ sư hóa học Leonid Kvasnikov, một chuyên gia am hiểu các nguyên lý cơ bản của vật lý hạt nhân.

Tháng 6/1943, theo quyết định của Ủy ban Quốc phòng Nhà nước, tình báo khoa học - kỹ thuật Liên Xô được xác định là cơ quan chủ chốt chịu trách nhiệm thu thập các bí mật nước ngoài về việc chế tạo vũ khí nguyên tử.

- Và Cơ quan Tình báo Khoa học-kỹ thuật Liên Xô đã xuất sắc hoàn thành nhiệm vụ vô cùng khó khăn đó! - Trung tá Volkov nhấn mạnh.

Hiệu quả công tác của tình báo khoa học - kỹ thuật Liên Xô được chứng minh bằng việc chỉ 12 ngày sau khi quả bom nguyên tử đầu tiên của Mỹ lắp ráp xong, Moscow đã nhận được bản mô tả chi tiết cấu tạo của nó. Năm 1945, các tài liệu chi tiết về đặc tính vụ nổ thí nghiệm, phương pháp đặt bom nguyên tử ở chế độ tác chiến, cũng như báo cáo về phương pháp tách đồng vị urani bằng phương pháp điện từ đã được gửi đến Moscow. Nhờ những thông tin quan trọng này, tiến độ chế tạo bom nguyên tử của Liên Xô được rút ngắn khoảng 5-6 năm.

Anh hùng Liên Xô Leontine Cohen.

Các cán bộ của Cơ quan Tình báo Khoa học -kỹ thuật cũng đã đóng góp vô cùng to lớn cho việc chế tạo vũ khí nguyên tử nội địa. Đặc biệt phải kể đến các Anh hùng Liên Xô như Leonid Kvasnikov, Vladimir Barkovsky, Anatoly Yatskov, Aleksandr Feklisov, cùng Morris và Leontine Cohen… Và còn biết bao tên tuổi khác mà vì lý do bảo mật, đến nay họ vẫn chưa được công khai.

- Nhưng chế tạo ra bom nguyên tử thôi thì chưa đủ, - Trung tá Sergey Volkov nhận xét. - Một lĩnh vực công tác không kém phần quan trọng của tình báo khoa học-kỹ thuật là thu thập thông tin bí mật về các phương tiện vận chuyển vũ khí hạt nhân.

Lúc bấy giờ ở Mỹ chỉ có loại máy bay chiến lược B-29. Đây là một bước phát triển hoàn toàn mới trong ngành hàng không. Chính những quả bom nguyên tử đầu tiên được thả xuống từ máy bay B-29.

Năm 1944, một số máy bay B-29 thực hiện các cuộc không kích vào quân Nhật ở Mãn Châu, sau khi bị pháo phòng không Nhật bắn hư hại, chúng buộc phải hạ cánh xuống các sân bay Liên Xô.

Các phi công Mỹ được tiếp đãi nồng hậu và sau đó, được đưa về Mỹ, trong khi những chiếc máy bay bị Liên Xô giữ lại với lý do thiết bị dẫn đường bị hỏng.

Sau đó, tình báo khoa học-kỹ thuật Liên Xô đã thực hiện một chiến dịch xuất sắc, thu được từ hãng “Boeing” tất cả các bản vẽ và tài liệu cần thiết. Nhờ đó, văn phòng thiết kế máy bay “Tupolev” đã chế tạo được máy bay ném bom chiến lược của Liên Xô, trở thành phương tiện mang quả bom nguyên tử đầu tiên của Liên Xô.

Kỹ sư hóa học Leonid Kvasnikov.

Vụ trộm thế kỷ XXI?

- Tất nhiên, các chiến dịch tình báo khoa học - kỹ thuật hiện nay vẫn thuộc diện “Tuyệt mật”, - Trung tá Sergey Volkov nói. - Những thông tin rò rỉ ra báo chí thường chỉ xuất hiện sau những cáo buộc vô căn cứ của các nhà lãnh đạo phương Tây. Chẳng hạn, Tổng thống Donald Trump từng nhiều lần tuyên bố rằng “Nga đã đánh cắp bản thiết kế “tên lửa siêu khủng” của Mỹ.

Nếu đúng như vậy thì trên ngực áo của các bạn bè tôi trong ngành tình báo khoa học - kỹ thuật chắc hẳn đã lấp lánh huân chương Anh hùng rồi, - nhà tình báo già mỉm cười nói. Bởi vì việc khai thác bí mật về vũ khí siêu thanh hiện nay chẳng khác gì đánh cắp bí mật bom nguyên tử Mỹ hồi thế kỷ trước.

Thực ra, tên lửa siêu thanh bí ẩn của Mỹ là chủ đề ưa thích của ông Donald Trump. Lần đầu ông nhắc đến loại vũ khí này vào tháng 5/2020, gọi nó một cách khá ngẫu hứng là “super-puper” (“siêu khủng”). Sau đó, ông khẳng định rằng tên lửa này bay nhanh hơn 17 lần so với bất kỳ loại tên lửa nào khác trên thế giới và có khả năng tấn công mục tiêu ở khoảng cách 1.600 km. Kênh CNN thậm chí từng đưa tin rằng tên lửa này đã được thử nghiệm vào tháng 3/2020.

Vậy, người Nga “đánh cắp” bản thiết kế đó khi nào?

Theo ông Donald Trump, vụ việc diễn ra dưới thời chính quyền ông Barack Obama. “Ai cũng biết Nga đã lấy trộm “tên lửa siêu khủng” của chúng ta bay cực nhanh. Họ đã ăn cắp các bản thiết kế bí mật của chúng ta, rồi sau đó chế tạo ra nó”, - ông Donald Trump tuyên bố trong một buổi vận động tranh cử ở bang New Hampshire.

Đáp lại cáo buộc của Tổng thống Donald Trump về việc Nga đánh cắp bí mật “tên lửa siêu khủng” của Mỹ, người phát ngôn Điện Kremlin Dmitry Peskov cho biết: “Chúng tôi có tên lửa của riêng mình - một loại tên lửa tuyệt vời. Tôi không chắc nó có phù hợp với định nghĩa “tên lửa siêu khủng” của ông Trump hay không. Nhưng đó là loại tên lửa rất tốt, độc nhất vô nhị trên thế giới, và chúng tôi không chỉ có một loại duy nhất”.

Quả thật, Nga hiện sở hữu một dòng tên lửa siêu thanh. Phần lớn đã được đưa vào sử dụng, gồm “Kinzhal”, “Tsirkon”, “Avangard”, trong khi “Burevestnik” đang ở giai đoạn hoàn thiện. Một số loại thậm chí trong quá trình thử nghiệm đã đạt vận tốc không chỉ gấp 17, mà tới 27 lần tốc độ âm thanh.

Khi được hỏi về khả năng đóng góp của ngành tình báo khoa học - kỹ thuật đối với những thành tựu kể trên, Trung tá Sergey Volkhov cho biết đây là vấn đề thuộc phạm vi bí mật. Tuy nhiên, ông nhấn mạnh rằng những nỗ lực của các đồng nghiệp trong lĩnh vực này không hề vô ích, và hiệu quả công việc của họ đang ngày càng tăng trưởng mạnh mẽ, góp phần quan trọng vào sự phát triển khoa học - kỹ thuật của đất nước.

Kim Thanh Hằng