Tỏa sáng tinh thần Khởi nghĩa Bắc Sơn

Ngày 22/9/1940, phát xít Nhật kéo quân từ Quảng Tây (Trung Quốc) vượt biên giới tấn công Pháp ở Lạng Sơn. Sau vài trận chống cự yếu ớt, quân Pháp rút chạy qua Điềm He, Bình Gia, Bắc Sơn về Thái Nguyên. Chính quyền địch ở những vùng này tan rã, các viên tri châu Điềm He, Tràng Định, Na Sầm chạy trốn. Sự hoảng loạn của thực dân Pháp và chính quyền tay sai đã tạo thời cơ thuận lợi cho Đảng bộ và quần chúng cách mạng ở Bắc Sơn nổi dậy tiến hành cuộc khởi nghĩa.

Ngày 25/9/1940, một số đồng chí đảng viên vừa thoát khỏi nhà tù Lạng Sơn về tới châu Bắc Sơn, trong đó có đồng chí Nông Văn Cún (tức Nông Thái Long), Hoàng Đình Ruệ, Đường Văn Thức. Tối 26/9/1940, các đồng chí Nông Văn Cún, Hoàng Đình Ruệ, Đường Văn Thức đã họp cùng các đồng chí Dương Công Bình, Hoàng Văn Hán tại thôn Nông Lục, xã Hưng Vũ để nhận định tình hình và thời cơ cách mạng, thảo luận phương án phát động quần chúng nổi dậy khởi nghĩa vũ trang.

Sáng 27/9/1940, Ban Cán sự Châu ủy Bắc Sơn đã triệu tập, tổ chức cuộc họp quan trọng tại đình Nông Lục, xã Hưng Vũ quyết định phát động khởi nghĩa vũ trang giành chính quyền ngay trong ngày 27/9. Giờ khởi nghĩa được chọn vào khoảng từ 19 giờ 30 phút đến 20 giờ. Ban Chỉ huy cuộc khởi nghĩa được thành lập gồm các đồng chí: Hoàng Văn Hán, Dương Công Bình, Hoàng Đình Ruệ, Đường Văn Thức và Nông Văn Cún do đồng chí Hoàng Văn Hán làm Chỉ huy trưởng. Mục tiêu tấn công đầu tiên là đánh chiếm đồn Mỏ Nhài, châu lỵ Bắc Sơn.

Khoảng 20 giờ ngày 27/9/1940, dưới sự chỉ huy của các đồng chí đảng viên, Nhân dân các xã Bắc Sơn, Hưng Vũ, Chiêu Vũ (nay là xã Vũ Lăng), xã Trấn Yên (nay là xã Hưng Vũ), xã Ngư Viễn (nay là xã Vũ Lăng) với vũ khí gồm gươm, giáo, dao, gậy gộc, 20 súng trường, 8 súng kíp và 30 hòm đạn đã đồng loạt tấn công đồn Mỏ Nhài. Hưởng ứng cuộc khởi nghĩa, ngoài quần chúng cách mạng còn có một số người nguyên là tổng đoàn, xã đoàn, lính dõng và lính khố đỏ. Ban Chỉ huy khởi nghĩa chia đoàn quân khởi nghĩa làm 3 bộ phận, theo 3 hướng tấn công. Quân khởi nghĩa thu được 17 súng, 1 máy chữ và toàn bộ giấy tờ, triện đồng.

Sau khi chiếm được đồn Mỏ Nhài, quân khởi nghĩa giải phóng hoàn toàn châu lỵ Bắc Sơn, cuộc khởi nghĩa vũ trang đầu tiên dưới sự lãnh đạo của Đảng giành được thắng lợi. Ban Chỉ huy cuộc khởi nghĩa tuyên bố xóa bỏ chính quyền thực dân và tay sai.

Cũng trong ngày 27 và ngày 28/9/1940, quân khởi nghĩa đón đánh và tiêu diệt được 7 tên lính Pháp ở đèo Canh Tiếm, xã Chiến Thắng (nay thuộc xã Vũ Lễ) phục kích bắn chết 1 sĩ quan và 4 lính Pháp ở đèo Dập Dị (xã Vũ Lăng).

Thuyết minh viên Bảo tàng Khởi nghĩa Bắc Sơn giới thiệu các hình ảnh, hiện vật về cuộc Khởi nghĩa Bắc Sơn cho du khách

Trước tình thế đó, Pháp, Nhật thỏa hiệp với nhau để tập trung đàn áp cuộc khởi nghĩa. Thực dân Pháp đưa quân lên chiếm lại đồn Mỏ Nhài, châu lỵ Bắc Sơn và đàn áp Nhân dân dữ dội. Tuy nhiên, tinh thần chiến đấu của Nhân dân, phong trào cách mạng, tổ chức quần chúng và khí thế khởi nghĩa ở Bắc Sơn vẫn được duy trì mạnh mẽ.

Trong bài “Diễn văn kỷ niệm lần thứ 40 ngày khởi nghĩa Bắc Sơn” đăng trên Báo Nhân Dân ngày 30/9/1980, cố Tổng Bí thư Trường Chinh khẳng định: “Khởi nghĩa Bắc Sơn tuy chưa giành được thắng lợi triệt để, nhưng nó đã có một ý nghĩa lịch sử đối với phong trào cách mạng nước ta và phong trào giải phóng của cả dân tộc Đông Dương trong thời kỳ chiến tranh thế giới lần thứ hai; là tiếng súng báo hiệu thời kỳ đấu tranh mới của Nhân dân ta dưới sự lãnh đạo của Đảng, thời kỳ khởi nghĩa vũ trang giành chính quyền. Khởi nghĩa Bắc Sơn đã giúp cho Đảng ta rút ra những bài học kinh nghiệm vô cùng quý báu về phương pháp lãnh đạo và tiến hành khởi nghĩa vũ trang”.

Tiếp nối truyền thống

Cuối tháng 9/2025, vượt đèo Tam Canh, chúng tôi có dịp trở lại thăm Khu di tích Quốc gia đặc biệt Khởi nghĩa Bắc Sơn. Hiện khu di tích gồm 12 điểm: Mỏ Tát, đồi Nà Kheo, đình Nông Lục, đồn Mỏ Nhài, Thâm Thoông – Dập Dị, Trường Vũ Lăng, Sa Khao, Khuổi Nọi, Lân Pán, Lân Táy – Mỏ Pia, Mỏ Rẹ, đèo Tam Canh. Trong những năm qua, nhận thức vai trò, giá trị, tầm quan trọng của Khu di tích Khởi nghĩa Bắc Sơn, các cấp, ngành của tỉnh nói chung và chính quyền các xã Bắc Sơn, Vũ Lễ, Vũ Lăng, Hưng Vũ nói riêng đã chú trọng bảo tồn, phát huy giá trị khu di tích. Theo đó, giai đoạn 2016 - 2024, từ nguồn kinh phí chương trình phát triển văn hóa, UBND huyện Bắc Sơn cũ đã đầu tư trên 17,5 tỷ đồng cho hoạt động tu bổ, phục hồi di tích, xây dựng các cơ sở hạ tầng, công trình phụ trợ phục vụ cho công tác bảo vệ, phát huy giá trị khu di tích.

Các hiện vật, tài liệu liên quan đến cuộc khởi nghĩa đang được lưu giữ, bảo quản và trưng bày tại Bảo tàng Bắc Sơn và nhà trưng bày truyền thống Vũ Lăng với tổng số 138 hiện vật.

Các em học sinh được hướng dẫn tìm hiểu ý nghĩa của hiện vật tại di tích Trường Vũ Lăng, xã Vũ Lăng

Mùa thu này, trong bối cảnh thực hiện mô hình chính quyền địa phương 2 cấp từ 1/7/2025, 18 xã, thị trấn của huyện Bắc Sơn cũ được sắp xếp thành 6 đơn vị hành chính mới. Sau khi vận hành, công tác phát triển kinh tế - xã hội tiếp tục được các cấp, ngành chú trọng. Nhờ đó, nhiều hạng mục công trình hạ tầng cơ sở đã và đang được đầu tư, đời sống Nhân dân từng ngày đổi thay.

Tiêu biểu, xã Bắc Sơn được thành lập trên cơ sở sáp nhập xã Bắc Quỳnh, xã Long Đống và thị trấn Bắc Sơn (thuộc huyện Bắc Sơn cũ) với tổng diện tích tự nhiên 80,46 km2, quy mô dân số 16.479 người. Sau sáp nhập, kinh tế trên địa bàn xã tiếp tục phát triển, duy trì đà tăng trưởng khá, cơ cấu kinh tế chuyển dịch đúng hướng; tiềm năng, thế mạnh của xã tiếp tục được phát huy. Thu nhập bình quân đầu người năm 2025 của xã ước đạt trên 60 triệu đồng/người/năm (tăng 37% so với năm 2020).

Không chỉ ở xã Bắc Sơn, phong trào xây dựng và phát triển quê hương đã lan tỏa đến từng thôn, từng xã tạo nên những điển hình cá nhân tiêu biểu. Tiên phong trong phong trào này phải nhắc đến anh Dương Thời Đều (thôn Hoan Trung, xã Vũ Lễ) với mô hình kinh tế kết hợp trồng trọt và dịch vụ homestay. Năm 2024, anh được bình chọn là một trong những "Nông dân xuất sắc" tiêu biểu của tỉnh.

Anh Đều chia sẻ: Tôi thấy vô cùng tự hào khi được sinh ra và lớn lên tại vùng đất có truyền thống lịch sử, cách mạng. Xuất phát từ niềm tự hào ấy, tôi đã quyết tâm, nỗ lực làm giàu chính đáng, góp phần xây dựng quê hương phát triển. Hiện nay, mô hình trồng trọt kết hợp homestay của tôi đã cho "trái ngọt", đem lại thu nhập trên 900 triệu đồng/năm.

Hướng tới kỷ niệm 85 năm Ngày Khởi nghĩa Bắc Sơn (27/9/1940 – 27/9/2025), những ngày qua, tại các xã Bắc Sơn, Hưng Vũ, Vũ Lăng, Vũ Lễ, Tân Tri, Nhất Hòa đã và đang diễn ra nhiều hoạt động tuyên truyền, tọa đàm về truyền thống lịch sử, văn hóa, văn nghệ, thể dục thể thao sôi nổi, ý nghĩa.

Đồng chí Trịnh Minh Tuấn, Phó Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch UBND xã Bắc Sơn cho biết: Năm nào cũng vậy, ngày 27/9 được bà con các dân tộc trên địa bàn coi là ngày hội lớn trong năm nên công tác chuẩn bị được chúng tôi hết sức chú trọng. Đặc biệt, năm nay, UBND xã Bắc Sơn đã phối hợp xây dựng kế hoạch, triển khai đa dạng các hoạt động; huy động sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị, các tổ chức đoàn thể và sự tham gia tích cực của người dân địa phương nhằm tạo nên không khí thi đua sôi nổi, thiết thực, ý nghĩa.

Kỷ niệm 85 năm Ngày Khởi nghĩa Bắc Sơn là dịp để chúng ta tự hào về truyền thống yêu nước, đoàn kết, tinh thần cách mạng kiên cường trong đấu tranh giải phóng dân tộc và xây dựng quê hương, đất nước của các thế hệ cha anh đi trước. Kế thừa và phát huy truyền thống lịch sử, cấp ủy, chính quyền, Nhân dân trong tỉnh sẽ luôn đoàn kết một lòng, phát huy dân chủ, năng động, sáng tạo, tích cực hưởng ứng phong trào thi đua yêu nước, xây dựng quê hương Bắc Sơn nói riêng và tỉnh Lạng Sơn nói chung ngày một giàu đẹp, văn minh.

HOÀNG HIẾU - TUYẾT MAI