Tổn thương tâm lý ảnh hưởng đến tuân thủ điều trị ARV, cách nào khắc phục?

Điều trị ARV không chỉ giúp cải thiện sức khỏe thể chất cho người nhiễm HIV mà còn hỗ trợ họ vượt qua những tổn thương tâm lý, giảm lo âu và trầm cảm. Việc tiếp cận điều trị ARV là rất quan trọng để nâng cao chất lượng cuộc sống và giúp người bệnh sống khỏe mạnh hơn.

1. Người nhiễm HIV rất dễ bị tổn thương tâm lý

Ngay sau khi biết mình dương tính với HIV, người bệnh thường trải qua cú sốc tâm lý mạnh, dẫn đến cảm giác lo âu, sợ hãi, tội lỗi hoặc tự ti...

Những phản ứng này có thể kéo dài, dẫn đến các rối loạn tâm thần như lo âu, trầm cảm, rối loạn stress sau sang chấn (PTSD)… gây ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe tổng thể và khả năng tuân thủ điều trị. Việc điều trị ARV không chỉ giúp kiểm soát virus mà còn hỗ trợ cải thiện tinh thần, giúp người bệnh vượt qua cú sốc tâm lý.

Một trong những nguyên nhân chính gây tổn thương tâm lý là kỳ thị với người nhiễm HIV. Người nhiễm HIV thường đối mặt với sự xa lánh từ cộng đồng, thậm chí từ gia đình và nhân viên y tế. Kỳ thị khiến họ cảm thấy cô lập, tự ti, phải giấu bệnh để tránh bị đánh giá, dẫn đến căng thẳng kéo dài. Điều này không chỉ làm giảm chất lượng sống mà còn gây ức chế hệ miễn dịch do cơ thể liên tục trong trạng thái căng thẳng, khiến HIV tiến triển nhanh hơn.

Ngay biết mình dương tính với HIV, người bệnh thường trải qua cú sốc tâm lý mạnh, dẫn đến cảm giác lo âu, sợ hãi, tội lỗi hoặc tự ti...

2. Ảnh hưởng của tổn thương tâm lý tới sự tuân thủ điều trị ARV

Các vấn đề tâm lý gây tác động trực tiếp đến điều trị ARV. Nỗi sợ bị kỳ thị và phân biệt đối xử khiến nhiều người giấu bệnh, không dám đến cơ sở y tế lấy thuốc hoặc tái khám đúng lịch. Điều này làm gián đoạn quá trình điều trị, khiến tải lượng virus tăng cao và nguy cơ kháng thuốc. Bên cạnh đó, lo âu và trầm cảm kéo dài có thể gây mất ngủ, giảm tập trung, làm người bệnh dễ quên uống thuốc hoặc thiếu động lực duy trì điều trị.

Một số người nhiễm HIV còn phát triển rối loạn stress sau sang chấn (PTSD) do trải qua các trải nghiệm đau thương như kỳ thị, bạo lực hoặc mất mát người thân. PTSD làm tăng phản ứng căng thẳng, thúc đẩy cơ thể tiết cortisol - hormone gây ức chế miễn dịch, khiến số lượng tế bào CD4 suy giảm nhanh hơn và nguy cơ bệnh tiến triển sang AIDS cao hơn. Đồng thời, tình trạng tâm lý bất ổn khiến người bệnh dễ tìm đến rượu, ma túy hoặc các hành vi nguy cơ để giải tỏa, càng làm giảm khả năng tuân thủ và tăng nguy cơ lây nhiễm HIV trong cộng đồng.

Nghiên cứu cho thấy, người nhiễm HIV có các vấn đề sức khỏe tâm thần như trầm cảm hoặc lo âu có nguy cơ không tuân thủ điều trị cao gấp 2-3 lần so với những người được hỗ trợ tâm lý tốt.

3. Cách khắc phục như thế nào?

Để giảm thiểu tác động tâm lý, cần có chiến lược chăm sóc toàn diện, bao gồm:

- Sàng lọc và tư vấn tâm lý định kỳ để phát hiện sớm trầm cảm, lo âu, PTSD... ở người nhiễm HIV.

- Tạo môi trường điều trị an toàn, không kỳ thị, giúp người bệnh cảm thấy được tôn trọng và bảo mật thông tin.

- Hỗ trợ xã hội từ gia đình, bạn bè và các nhóm đồng đẳng nhằm tăng sự kết nối, giảm cảm giác cô lập.

- Kết hợp điều trị thuốc ARV với chăm sóc sức khỏe tâm thần, nâng cao hiệu quả điều trị lâu dài...

Vai trò của các nhóm cộng đồng trong phòng/chống HIV/AIDS.

BS. Nguyễn Ngọc Hưng