Tôn vinh nghề gốm truyền thống Sài Gòn xưa

Sáng 15-10, Bảo tàng lịch sử TP.HCM phối hợp với Hội Cổ vật Thành phố Hồ Chí Minh cùng một số đơn vị bảo tàng tổ chức trưng bày chuyên đề “Tượng gốm Sài Gòn xưa – Nghệ thuật và di sản.

Trưng bày được tổ chức nhằm tôn vinh nghề gốm truyền thống Sài Gòn và như một lời tri ân gửi đến những người góp phần hình thành nên diện mạo văn hóa tinh tế của vùng đất này.

TS Hoàng Anh Tuấn, Giám đốc Bảo tàng Lịch sử TP.HCM phát biểu

Phát biểu khai mạc, TS Hoàng Anh Tuấn, Giám đốc Bảo tàng Lịch sử TP.HCM cho biết các tác phẩm không chỉ có nghệ thuật mà còn có tín ngưỡng, tâm linh và ký ức cộng đồng những giá trị tạo nên bản sắc của cư dân Sài Gòn – Gia Định xưa.

"Nghề gốm Sài Gòn dần hình thành và phát triển rực rỡ từ thế kỷ 18, 19 đến đầu thế kỷ 20 với những lò gốm quanh vùng chợ lớn như lò khu vực Cây Mai, Bửu Nguyên, gò Đồng An, Hưng Lợi…

Qua đây, chúng tôi mong muốn gửi gắm thông điệp bảo tồn di sản không chỉ là lưu giữ, bảo quản hiện vật mà còn là cách gìn giữ tinh thần và bản sắc của vùng đất" – TS Hoàng Anh Tuấn phát biểu.

Bộ Tam Quan Đại Đế gồm 9 tượng được trưng bày

Theo đó, trưng bày giới thiệu hơn 50 hiện vật tiêu biểu, chia thành 4 nhóm chủ đề:

Tượng thờ Phật giáo: Gồm các hình tượng như Phật, Bồ Tát, La Hán, Diêm Vương, Hộ Pháp, Tiêu Diện... với tư thế và trang phục tuân thủ nghiêm ngặt quy tắc đồ tượng học Phật giáo.

Các Tượng Hộ pháp, Tiêu Diện Đại Sĩ...

Tượng thờ Đạo giáo: Tiêu biểu là bộ Tam Quan Đại Đế gồm 9 tượng, trong đó 3 vị chính (Thiên Quan, Địa Quan, Thủy Quan) trong tư thế ngồi ngai, đi cùng là 6 người hầu đứng chầu.

Tượng thờ dân gian: Gồm các pho tượng đặc sắc như Ngọc Hoàng, Phúc Đức Thổ Địa, Quan Thánh Đế Quân, Chúa Tiên Nương Nương… mang đậm phong cách tạo hình dân gian.

Nhà sưu tập Lê Nguyễn Ngọc Lý cùng các hiện vật do ông sưu tập được gồm Phúc Đức Thổ Địa và Chúa Tiên Nương Nương.

Tượng trang trí kiến trúc: Bao gồm tượng các nhân vật Đạo giáo và dân gian như Bát Tiên, Ông Nhật – Bà Nguyệt, Lưu Hải câu cóc, Ngọc Nữ dâng bình…

Ngoài ra còn có các quần thể tiểu tượng (ngõa tích) được chế tác công phu, tái hiện điển tích Trung Hoa với hình tượng người, xe, lầu, đài xếp lớp, tạo chiều sâu thị giác mạnh mẽ.

Quần thể tiểu tượng (ngõa tích) thường được làm rời, ít nhất là 3 đoạn, nhiều nhất có thể đến hơn chục đoạn. Mỗi đoạn đều được gia cổng tỉ mỉ, sau đó ráp lại thành một quần thể thống nhất. Các màu men như xanh đồng, xanh cobalt, nâu đỏ, trắng ngà, vàng được khai thác tối đa, mang lại vẻ đẹp hài hòa cho hiện vật.

Với độ bền cao và khả năng chịu được khí hậu nóng ẩm, dòng gốm trang trí này đã góp phần quan trọng trong việc tạo nên nét mỹ thuật đặc trưng cho các công trình tín ngưỡng tôn giáo ở Sài Gòn – Chợ Lớn nói riêng và Nam Bộ nói chung.

Bên cạnh giá trị mỹ thuật, một số bức tượng còn có giá trị lịch sử với minh văn chữ Hán ghi rõ niên đại chế tác, tên lò gốm và địa điểm sản xuất. Đây chính là nguồn tư liệu quý, giúp cho việc nhận diện và nghiên cứu sâu hơn về dòng gốm Sài Gòn xưa.

Ông Lê Thanh Nghĩa cùng các khách mời tham quan hiện vật bộ Tam Quan Đại Đế

Ông Lê Thanh Nghĩa Chủ tịch Hội Cổ vật TP.HCM chia sẻ thêm các hiện vật được trưng bày 50% là của tư nhân và 50% là của bảo tàng.

“Sau buổi khai mạc trưng bày, chúng tôi sẽ có một cuộc tọa đàm để nói rõ hơn từng dòng gốm, thời kỳ phát triển và sự thịnh suy của dòng gốm vào ngày 18-10" – ông Lê Thanh Nghĩa chia sẻ.

Trưng bày chuyên đề “Tượng gốm Sài Gòn xưa – Nghệ thuật và di sản” sẽ diễn ra từ ngày 15-10 đến hết ngày 17-11-2025 tại Bảo tàng Lịch sử TP.HCM.

VĂN HÀ