Tôn vinh tinh hoa 'Tượng gốm Sài Gòn xưa - Nghệ thuật và di sản'
Sáng 15/10, tại Bảo tàng Lịch sử TP Hồ Chí Minh, trưng bày chuyên đề 'Tượng gốm Sài Gòn xưa - Nghệ thuật và di sản' chính thức khai mạc, thu hút đông đảo giới nghiên cứu, sưu tập cổ vật và công chúng yêu nghệ thuật truyền thống tham dự.
Chuyên đề do Bảo tàng Lịch sử TP Hồ Chí Minh phối hợp cùng Bảo tàng TP Hồ Chí Minh, Bảo tàng Phụ nữ Nam Bộ và Hội Cổ vật TP Hồ Chí Minh tổ chức. Hơn 50 hiện vật quý hiếm được chọn lọc lần đầu tiên giới thiệu một cách hệ thống về tượng gốm Sài Gòn thế kỷ XVIII-XIX , dòng gốm hình thành cùng quá trình khai khẩn vùng đất phương Nam, phản ánh sinh động đời sống tín ngưỡng, tôn giáo và thẩm mỹ của cư dân Sài Gòn xưa.
Lãnh đạo Sở Văn hóa và Thể thao, Bảo tàng Lịch sử TP Hồ Chí Minh trao kỷ niệm chương cho các đơn vị, cá nhân đồng hành.
Không gian trưng bày được chia thành bốn nhóm chủ đề, giúp người xem dễ dàng tiếp cận mạch phát triển của nghệ thuật tượng gốm. Nhóm tượng thờ Phật giáo giới thiệu nhiều pho tượng tiêu biểu như Phật Thích Ca, Quan Âm, La Hán, Diêm Vương, Hộ Pháp, Tiêu Diện… được chế tác theo quy tắc tạo hình Phật giáo, với đường nét mềm mại, gương mặt thanh thoát, ánh men nâu, xanh ngọc hay trắng ngà đặc trưng của gốm Sài Gòn. Những pho tượng này từng được thờ trong các ngôi chùa cổ vùng Chợ Lớn, Gò Vấp, Thủ Đức, nơi hội tụ cộng đồng Việt, Hoa, Khmer cùng gìn giữ tín ngưỡng.
Đại biểu và khách mời cùng nghe thuyết minh các chuyên đề tượng gốm được trưng bày.
Nhóm tượng thờ Đạo giáo là điểm nhấn đặc biệt của trưng bày, nổi bật với bộ Tam Quan Đại Đế gồm 9 tượng, trong đó ba vị chính là Thiên Quan, Địa Quan và Thủy Quan ngồi ngai, sáu tượng hầu đứng chầu hai bên. Hình thức thể hiện mang đậm tính cung đình, trang phục rực rỡ, tay cầm hốt hoặc linh vật biểu trưng cho quyền năng của ba giới Thiên - Địa - Thủy. Đây là những tác phẩm hiếm hoi còn giữ nguyên lớp men cổ và hoa văn trang trí tinh tế, minh chứng cho trình độ kỹ thuật cao của các lò gốm Sài Gòn cuối thế kỷ XIX.
Không gian trưng bày các tượng thờ Đạo giáo.
Nhóm tượng thờ dân gian mang đến sắc thái gần gũi hơn, với những pho tượng Ngọc Hoàng, Phúc Đức Thổ Địa, Quan Thánh Đế Quân, Chúa Tiên Nương Nương… những vị thần gắn bó với đời sống tâm linh của cư dân nông nghiệp. Nghệ nhân Sài Gòn xưa đã thể hiện nhân vật bằng phong cách tạo hình phóng khoáng, đôi khi hài hước, thể hiện tinh thần dân gian Nam Bộ qua ánh nhìn, nụ cười, dáng ngồi sinh động.
Các bức tượng gốm Ngọc Hoàng.
Nhóm tượng trang trí kiến trúc tái hiện thế giới thu nhỏ của các ngôi đình, chùa, hội quán Sài Gòn xưa. Các tượng Bát Tiên, Ông Nhật - Bà Nguyệt, Lưu Hải câu cóc, Ngọc Nữ dâng bình… cùng quần thể ngõa tích (tượng gốm nhỏ gắn trên mái) từng được đặt trang trí ở công trình tín ngưỡng của cả người Việt lẫn người Hoa. Nhiều tượng còn lưu minh văn chữ Hán ghi rõ tên lò, năm chế tác, địa điểm sản xuất, là nguồn tư liệu quý để giới nghiên cứu xác định trung tâm gốm Sài Gòn và mạng lưới giao thương gốm cổ vùng Nam Bộ.
Khu vực trưng bày bộ tượng Bát Tiên.
TS. Hoàng Anh Tuấn, Giám đốc Bảo tàng Lịch sử TP Hồ Chí Minh khẳng định: “Trưng bày không chỉ tôn vinh nghề gốm truyền thống của vùng đất Sài Gòn - Gia Định mà còn là cách gìn giữ ký ức tinh thần của một vùng đất khai mở. Thông qua tượng gốm, chúng ta kết nối giá trị quá khứ và hiện tại, để di sản sống cùng đời sống đô thị hôm nay”.
Đông đảo nhà sưu tập và công chúng yêu mến tìm đến chiêm ngưỡng bộ sưu tập.
Là người nhiều năm sưu tầm cổ vật, nhà sưu tập Út Ruộng chia sẻ: “Tôi thường xuyên theo dõi và tham dự các triển lãm chuyên đề của bảo tàng. Lần này, các tượng gốm được giới thiệu thuộc loại hiếm, có giá trị nghệ thuật và tư liệu cao. Đây là dịp quý để giới sưu tầm và công chúng hiểu sâu hơn về một dòng gốm từng rất thịnh đạt của Sài Gòn xưa”.
Tượng Tiêu Diện Đại Sĩ.
Bằng cách kết hợp mỹ thuật và lịch sử, trưng bày “Tượng gốm Sài Gòn xưa - Nghệ thuật và di sản” không chỉ tái hiện diện mạo nghệ thuật tượng gốm Nam Bộ mà còn khơi gợi ý thức bảo tồn giá trị di sản, những dấu ấn lặng lẽ nhưng bền bỉ trong tâm hồn đô thị hơn 300 năm tuổi.
Tượng Hộ Pháp.
Triển lãm mở cửa đón khách từ ngày 15/10 đến hết 17/11/2025 tại Bảo tàng Lịch sử TP Hồ Chí Minh, số 2 Nguyễn Bỉnh Khiêm, phường Sài Gòn, TP Hồ Chí Minh.
