Tổng lực ứng phó dịch bệnh sởi

Mới đây, tại tỉnh Cao Bằng ghi nhận ca tử vong nghi do bệnh sởi. Đó là bé trai 2 tuổi, dân tộc Mông, phát bệnh sau 3 ngày, được đưa đến bệnh viện (BV) trong tình trạng bệnh nặng, da xanh nhợt, môi khô tím tái, mắt trũng sâu do mất nước nặng, không đáp ứng khi gọi hỏi.

Hơn 90% ca mắc chưa tiêm vắc-xin

Bệnh nhi được chẩn đoán suy hô hấp cấp, viêm phổi, sốt cao, mất nước nặng. Bệnh nhi chưa được lấy mẫu xét nghiệm. Mặc dù đã được cấp cứu và điều trị tích cực nhưng bệnh trạng không cải thiện và tử vong tối cùng ngày. Nguyên nhân tử vong được xác định là do đến BV muộn, biến chứng viêm phổi nặng, suy hô hấp cấp và mất nước nghiêm trọng.

Trẻ mắc bệnh sởi nặng đang điều trị tại Khoa Hồi sức Nhiễm - Bệnh viện Nhi Đồng 1 (TP HCM) .Ảnh: HẢI YẾN

Tại TP HCM, theo Trung tâm Kiểm soát bệnh tật thành phố (HCDC), từ đầu năm đến ngày 16-3, thành phố có 3.819 ca sởi. Riêng tuần qua, đã ghi nhận 270 trường hợp mắc bệnh. Từ đầu năm đến nay, BV Nhi Đồng 1 đã điều trị nội trú cho gần 1.400 bệnh nhi nghi mắc sởi; Nhi Đồng 2 là 1.100 ca; Nhi Đồng TP HCM là hơn 500 ca và BV Bệnh nhiệt đới thành phố là hơn 800 ca. Ca bệnh chủ yếu ở trẻ dưới 9 tháng tuổi.

BS.CK2 Dư Tuấn Quy, Trưởng Khoa Nhiễm - Thần kinh - BV Nhi Đồng 1, cho biết gần đây, số trẻ mắc bệnh sởi nhập viện gia tăng. Trước Tết, có những ngày cao điểm lên tới hơn 100 ca bệnh. Tuy nhiên, sau đó giảm còn khoảng 60 - 70 ca, khiến nhiều người lạc quan rằng dịch bệnh sẽ suy giảm. Hiện tại, dịch bệnh sởi tiếp tục tăng trở lại, đặc biệt là số ca từ các tỉnh đổ về thành phố. Tại khoa đang điều trị nội trú 75 ca sởi, trong đó 10 ca nặng. Hầu như các ca nhập viện đều có biến chứng, phổ biến nhất là viêm phổi, chiếm gần 80%. Số ca khám và điều trị ngoại trú 20 - 30 ca/ngày. Trong 10 trẻ nhập viện có 9 trẻ được chuyển đến từ các tỉnh như Đồng Nai, Bình Dương, Bến Tre…

Theo BS Quy, có 3 nguyên nhân khiến bệnh sởi tăng. Đầu tiên là nhóm trẻ chưa được tiêm vắc-xin sởi, tiếp theo là nhóm chưa đến độ tuổi tiêm và cuối cùng là nhóm phụ huynh không cho con tiêm vắc-xin. "Dịch sởi hiện nay không chỉ gây áp lực lên các cơ sở y tế mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến cuộc sống người dân. Nhiều gia đình phải mất thời gian và chi phí lớn để chăm sóc con em bị mắc bệnh, trong khi chỉ một mũi vắc-xin đã có thể phòng ngừa được. Do đó, việc tiêm phòng vắc-xin sởi cho trẻ càng trở nên cấp bách hơn bao giờ hết" - BS Quy cảnh báo.

Ông Hoàng Minh Đức, Cục trưởng Cục Phòng bệnh - Bộ Y tế, cho biết từ đầu năm đến nay, cả nước ghi nhận khoảng 40.000 ca nghi sởi và 6 ca tử vong liên quan sởi, tương đương tổng số ca mắc của cả năm trước. Cao Bằng là một trong số các địa phương ghi nhận số ca mắc tăng mạnh, ngoài ra còn có Nghệ An, Khánh Hòa, Đắk Lắk, Gia Lai, Đồng Tháp, An Giang và Lâm Đồng. Bộ Y tế ghi nhận hầu hết trường hợp mắc sởi đều chưa tiêm vắc-xin phòng bệnh hoặc chưa tiêm đầy đủ, cho thấy khả năng miễn dịch trong cộng đồng giảm. Trong số các ca mắc sởi có 90,8% ca chưa tiêm vắc-xin; 4,9% không rõ tiền sử tiêm chủng và 4,3% đã tiêm.

Bộ Y tế đánh giá có 3 nguyên nhân khiến dịch sởi gia tăng trong năm nay. Trong đó, tốc độ tiêm chủng thấp, không chạy kịp tốc độ lây lan của dịch, là nguyên nhân chính. Ngoài ra, trong 2 năm đại dịch COVID-19, Chương trình Tiêm chủng mở rộng bị gián đoạn do thiếu vắc-xin khiến số trẻ chưa được tiêm phòng tăng dần. "Tốc độ tiêm vắc-xin sởi chậm hơn tốc độ lây lan dịch. Nhiều địa phương cuối tháng 2 và tháng 3 mới vừa phê duyệt kế hoạch chiến dịch tiêm vắc-xin sởi, chậm bố trí kinh phí mua các vật tư tiêm chủng, nên tạo khoảng trống miễn dịch. Tỉ lệ tiêm chủng không đạt dẫn tới miễn dịch cộng đồng thấp và khi có dịch thì bùng lên nhanh" - ông Đức nói. Bên cạnh đó, còn có tình trạng "anti vắc-xin", nghi ngờ về sự an toàn của vắc-xin, sợ con phản ứng xấu với vắc-xin nên không đưa trẻ đi tiêm. Một số nhóm ở vùng sâu, vùng xa tiếp cận tiêm chủng còn khó khăn. Tỉ lệ bà mẹ đẻ tại nhà ở vùng cao tăng, kèm với đó là tiếp cận vắc-xin kém.

Khẩn cấp phân loại, lấp khoảng trống miễn dịch

Các chuyên gia cảnh báo sởi đang bùng phát cả nước. Với chu kỳ dịch 5 năm/lần, Việt Nam đã ghi nhận 2 đợt dịch sởi gần nhất là vào năm 2019 và 2014. Riêng năm 2014, hơn 110 trẻ đã tử vong do bệnh sởi. Tại BV Nhi Trung ương, năm 2024 ghi nhận 796 ca mắc sởi nhập viện nhưng chỉ gần 3 tháng đầu năm 2025 con số này đã hơn 1.300 ca. Một năm, Việt Nam có khoảng 1,5 triệu trẻ sinh ra. Với kịch bản tỉ lệ tiêm vắc-xin sởi đạt 90%-95% thì 5%-10% trẻ không được tiêm chủng. Tích lũy, sau 4-5 năm sẽ có khoảng gần 1 triệu trẻ có nguy cơ mắc sởi. Số này có thể lây lan cho nhóm chưa đến tuổi tiêm chủng và chưa có miễn dịch với bệnh.

PGS-TS Trần Minh Điển, Giám đốc BV Nhi Trung ương, khuyến cáo dịch sởi có tốc độ lây rất cao - gần 20 lần, nhanh hơn cả COVID-19 và có thể lây chéo trong BV cũng như lây chéo trong cộng đồng. Do đó với một em bé đến khám tại BV Nhi Trung ương mà ở trong vùng dịch sởi hoặc đã tiếp xúc với người bệnh sởi có các dấu hiệu như sốt, phát ban hoặc mắt có viêm kết mạc, ngay lập tức các bác sĩ, điều dưỡng sẽ phân loại bước đầu để đưa vào môi trường có lối đi và phòng khám riêng. Khi trẻ ở mức độ nặng, có biến chứng, cần phải nhập viện sẽ được đưa vào khu vực phòng bệnh riêng và có những tiêu chuẩn điều trị bệnh sởi nhất định.

TS Hà Anh Đức, Cục trưởng Cục Quản lý khám chữa bệnh - Bộ Y tế, cho biết đã có văn bản yêu cầu cơ sở y tế tổ chức phân luồng người bệnh ngay từ khi đến đăng ký khám bệnh. Bố trí khu khám riêng cho người bệnh sởi hoặc nghi mắc sởi. Các cơ sở phải tuân thủ nghiêm ngặt và cảnh giác với những diễn biến khó lường của dịch sởi mới mong không lây chéo trong BV. "Mức độ lây lan của các ca nhiễm sởi khi vào BV sẽ còn tăng lên rất nhiều bởi vì môi trường trong BV tạo điều kiện dịch sởi lây lan nhanh, đó là do phòng khám bệnh nhỏ, mật độ người đến khám đông, trường hợp đến khám bệnh chưa tiêm chủng đầy đủ… Đây là những tác động khiến dịch sởi lây lan nhanh nếu cơ sở y tế không tổ chức phân luồng và thu dung tốt" - ông Đức cảnh báo.

Tại cuộc họp trực tuyến về phòng chống dịch sởi mới đây, Bộ trưởng Bộ Y tế Đào Hồng Lan nhấn mạnh bệnh sởi lây truyền qua đường hô hấp do ho, hắt hơi, tiếp xúc gần với người bị nhiễm hoặc dịch tiết mũi họng... Trung bình một người mắc bệnh có thể lây cho 12 - 18 người khác và chỉ có thể cắt đứt sự lây truyền của bệnh khi miễn dịch cộng đồng đạt ít nhất 95%. "Sự gia tăng của dịch sởi được dự báo sẽ tiếp tục trong năm 2025. Bộ Y tế đề nghị các địa phương cần chủ động mua sắm vắc-xin và bố trí kinh phí thực hiện, đẩy nhanh tốc độ tiêm chủng. Người dân được khuyến cáo chủ động tiêm vắc-xin bên cạnh các biện pháp phòng bệnh khác như mang khẩu trang, cách ly người bệnh…" - lãnh đạo Bộ Y tế chỉ đạo.

NGỌC DUNG - HẢI YẾN