TP.HCM đã dũng cảm, Hà Nội có mạnh dạn?

Quyết định của Thường trực Thành ủy TP.HCM về việc dừng không chỉ một mà là hai dự án "đất vàng" trung tâm, với mục tiêu cao nhất là mở rộng không gian văn hóa, xây công viên và tri ân đồng bào, đã tạo nên tiếng vang lớn và được sự ủng hộ của công chúng.

Hành động này không chỉ thể hiện sự trân trọng di sản mà còn đặt lợi ích công cộng lên trên lợi nhuận thương mại. Đặt cạnh sự quyết đoán này, Thủ đô Hà Nội, nơi đang phải vật lộn với tình trạng "khát" không gian xanh và áp lực dân số, cần một sự học hỏi sâu sắc và một quyết tâm chính trị mạnh mẽ tương tự.

TP.HCM: Tầm nhìn vượt qua lợi ích kinh tế ngắn hạn

Thông tin được Bí thư Thành ủy TP.HCM Trần Lưu Quang công bố tại hội nghị tổng kết văn học - nghệ thuật là một "quyết định lịch sử": Thành phố quyết định dừng triển khai hai dự án có giá trị thương mại khổng lồ để dành cho mục đích công cộng.

Dự án khu phức hợp nhà ở tại khu đất Bến Nhà Rồng được Thành ủy TP.HCM dừng triển khai, thay vào đó là không gian văn hóa và công viên công cộng, mở đường... Ảnh: Báo Lao Động

Đầu năm 2017, UBND TP.HCM từng chấp thuận cho một doanh nghiệp triển khai dự án khu phức hợp Nhà Rồng - Khánh Hội (cảng Sài Gòn cũ) trên diện tích khoảng 31,5 ha, bao gồm trung tâm thương mại, 3.116 căn hộ, trường học và trạm y tế. Cảng Sài Gòn cũ, gần Bảo tàng Hồ Chí Minh - Bến Nhà Rồng (Quận 4 cũ), là một trong những khu "đất vàng" ven sông Sài Gòn. Dự án khu phức hợp này có tổng mức đầu tư được công bố lên đến hơn 11.000 tỉ đồng, từng được kỳ vọng sẽ mang lại nguồn thu lớn.

Quyết định dừng dự án nhà ở tại đây để mở rộng không gian Văn hóa Hồ Chí Minh nhằm tôn vinh và phát huy giá trị lịch sử vô giá của Bến Nhà Rồng - nơi Chủ tịch Hồ Chí Minh (Nguyễn Tất Thành) ra đi tìm đường cứu nước.

Phần còn lại của khu đất sẽ thành công viên công cộng, kết hợp mở rộng đường Nguyễn Tất Thành và phát triển dịch vụ, hoàn toàn không xây dựng nhà ở.

Đồng thời, Thường trực Thành ủy TP.HCM đưa ra một quyết định quan trọng khác tại khu "đất vàng" khác là khu đất số 1 Lý Thái Tổ (quận 10 cũ). Khu đất rộng khoảng 37.000m2 (3,7 ha), nằm ở vị trí chiến lược, giữa ba mặt tiền đường lớn Lý Thái Tổ, Hùng Vương, Trần Bình Trọng (đối diện Ngã sáu Cộng Hòa).

Quyết định chuyển đổi khu đất số 1 Lý Thái Tổ thành công viên đa chức năng nhằm cung cấp thêm một mảng xanh lớn, giảm ngột ngạt đô thị; xây dựng tượng đài tưởng niệm với việc dành một không gian trang nghiêm để tri ân đồng bào đã mất vì đại dịch COVID-19.

Hai quyết định này không chỉ là những hành động quy hoạch đơn thuần mà là một tuyên ngôn phát triển nhân văn. TP.HCM đã dũng cảm nói "không" với hàng nghìn tỉ đồng để đổi lấy giá trị lịch sử, văn hóa, ký ức và chất lượng sống cho người dân. Sự quyết đoán này đặt ra một tiêu chuẩn mới về quản lý đô thị.

Hà Nội và cơn "khát xanh" trong vòng luẩn quẩn

Đặt cạnh sự quyết đoán của TP.HCM, vấn đề không gian xanh và tái thiết đô thị ở Hà Nội lại càng trở nên nhức nhối. Thủ đô là nơi có mật độ dân số cao, chịu áp lực giao thông và ô nhiễm lớn, nhưng lại là nơi "khát" không gian xanh trầm trọng.

Khu nhà máy Cao-Xà-Lá trên đường Nguyễn Trãi, Hà Nội đã được chính quyền giao đất cho các doanh nghiệp triển khai xây dựng nhà ở đô thị - Ảnh: Nam Phong

Thực trạng đáng báo động tại Hà Nội, đó là tỷ lệ cây xanh thấp kỷ lục: Diện tích cây xanh công cộng bình quân đầu người của Hà Nội chỉ dao động ở mức dưới 2m2/người, ở các quận nội đô lịch sử chỉ khoảng 0,9m2/người. Trong khi chỉ tiêu xanh tối thiểu của Liên Hợp quốc là 10m2/người, còn với tiêu chuẩn và chỉ tiêu của những thành phố hiện đại trên thế giới từ 20 - 25m2/người.

Hiện nay, trung bình người dân Hà Nội chỉ có 3m2 diện tích không gian công cộng/người, thậm chí người dân sinh sống ở quận Hoàn Kiếm chỉ có 30cm2/người.

HĐND TP.Hà Nội tại kỳ họp thứ 18 khóa XVI đặt mục tiêu: Diện tích cây xanh toàn đô thị bình quân đầu người phấn đấu đến năm 2035 đạt 6m2/người; diện tích cây xanh sử dụng công cộng khu vực nội thành phấn đấu đến năm 2035 đạt 4m2/người.

"Đất vàng" tiếp tục hóa "cao ốc"

Chủ trương di dời các nhà máy, xí nghiệp, kho bãi khỏi nội đô (theo Quyết định 130/QĐ-TTg) là cơ hội cuối cùng để tạo ra các "lá phổi xanh" lớn. Tuy nhiên, thay vì dành trọn vẹn quỹ đất này cho công viên, nhiều khu đất sau khi di dời lại được ưu tiên chuyển đổi thành đất hỗn hợp (nhà ở, văn phòng, thương mại dịch vụ) theo quy hoạch cũ.

Khu đất Nhà máy Bia Hà Nội trên đường Hoàng Hoa Thám quy hoạch phân khu đô thị H1-2 được UBND thành phố phê duyệt tháng 3.2021, khu đất này sẽ trở thành đất hỗn hợp, công cộng, xây trường THPT, nhà ở, bãi đỗ xe và trồng cây xanh. Hiện nay đang có đề xuất nghiên cứu điều chỉnh quy hoạch - Ảnh: Vệ tinh Google maps

Ví dụ điển hình phải kể đến là: khu đất của Nhà máy Bia Hà Nội (Hoàng Hoa Thám), Nhà máy Thuốc lá Thăng Long, Nhà máy Cao su Sao Vàng, Nhà máy Xà phòng Hà Nội (khu Cao-Xà-Lá địa chỉ tại 233 - 233B - 235 đường Nguyễn Trãi)... Theo quy hoạch được công bố, các khu đất này đều dành một phần đáng kể cho xây dựng nhà ở, điều này dẫn đến gia tăng dân số và phương tiện, làm trầm trọng thêm tình trạng quá tải hạ tầng của nội đô.

Nhiều dự án công viên, hồ điều hòa đã được quy hoạch, nhưng bị "treo" hoặc chậm tiến độ hàng thập kỷ (ví dụ: Công viên hồ điều hòa Phùng Khoang), thậm chí bị lấn chiếm làm nhà xưởng. Điều này cho thấy sự thiếu kiên quyết trong việc thực thi quy hoạch công cộng, nếu không muốn nói là "thiếu quyết tâm chính trị".

Học TP.HCM: Đặt dân sinh lên trên giá đất

Hà Nội cần một sự thay đổi tư duy mạnh mẽ, học hỏi TP.HCM trong việc dũng cảm từ bỏ lợi ích kinh tế trước mắt để đổi lấy lợi ích môi trường và văn hóa lâu dài.

Hiện trạng khu Cao-Xà-Lá - Ảnh: Vệ tinh Google maps

Hà Nội cần rà soát lại ngay lập tức và triệt để quy hoạch sử dụng đất đối với tất cả các khu đất công nghiệp, kho tàng di dời. Cần có sự chỉ đạo kiên quyết, yêu cầu các đơn vị có thẩm quyền giảm tối đa, thậm chí loại bỏ hoàn toàn, chức năng nhà ở tại các khu "đất vàng" này thể hiện quyết tâm chính trị trong điều chỉnh quy hoạch: Toàn bộ hoặc phần lớn diện tích của Nhà máy Bia, khu Cao-Xà-Lá và các khu đất lớn khác phải được chuyển đổi thành công viên, quảng trường, hồ điều hòa lớn, tạo ra những "lá phổi xanh" thực sự cho Thủ đô.

Bất kỳ dự án nhà ở nào được xây dựng trên đất di dời đều đi ngược lại mục tiêu giãn dân. Chuyển đổi thành công viên là cách hiệu quả nhất để giữ ổn định mật độ dân số và giảm áp lực giao thông nội đô. Hãy biến di dời thành giãn dân thực chất.

Giải pháp tài chính cho lợi ích công cộng, vấn đề vốn không thể là rào cản.

Hà Nội cần thiết lập một cơ chế tài chính đặc thù, đó là tạo các quỹ phát triển xanh bền vững/lập một quỹ chuyên biệt, sử dụng một phần nguồn thu từ việc đấu giá các khu đất công nghiệp di dời ở vùng ven (nơi phù hợp với phát triển công nghiệp và đô thị mới), hoặc trích lập từ thuế bất động sản, để bù đắp chi phí bồi thường và phát triển công viên nội đô.

Khuyến khích doanh nghiệp tham gia đầu tư phát triển và vận hành công viên, nhưng phải đảm bảo tuyệt đối không gian xanh và lối đi công cộng được ưu tiên hàng đầu, tránh thương mại hóa quá mức.

Giao thông tuyến đường Nguyễn Trãi (Hà Nội) luôn ngột ngạt và đông đúc, việc triển khai khu đô thị tại khu Cao-Xà-Lá sẽ góp phần gia tăng áp lực lên hạ tầng giao thông khu vực vốn đang quá tải này - Ảnh: Nam Phong

Trách nhiệm với di sản và người dân

Quyết định mạnh mẽ, dũng cảm của TP.HCM tại Bến Nhà Rồng và Lý Thái Tổ là lời nhắc nhở rõ ràng về trách nhiệm của chính quyền trong việc bảo vệ di sản và nâng cao chất lượng sống người dân. Công viên không chỉ là nơi vui chơi, mà còn là yếu tố then chốt cho sức khỏe thể chất và tinh thần của đô thị.

Hà Nội nghìn năm văn hiến, xứng đáng có một không gian đô thị cân bằng và nhân văn. Việc tạo ra các công viên lớn trên các khu "đất vàng" là cách duy nhất để thực sự tái thiết Thủ đô, giải tỏa áp lực và thực hiện quyền được sống, được thở một cách khỏe mạnh của người dân.

Nếu Hà Nội không hành động quyết đoán ngay bây giờ, cơ hội vàng sẽ vĩnh viễn bị chôn vùi dưới lớp bê tông, và sự tiếc nuối sẽ kéo dài qua nhiều thế hệ.

Nam Phong