TP Hồ Chí Minh báo động ô nhiễm không khí ảnh hưởng đến sức khỏe và kinh tế

TP Hồ Chí Minh báo động ô nhiễm không khí.

Sáng 22/8, tọa đàm “Giảm phát thải, Lọc không khí” do Báo Thanh Niên tổ chức đã quy tụ các chuyên gia, nhà quản lý và doanh nghiệp để cùng tìm kiếm giải pháp, hướng tới mục tiêu Net Zero vào năm 2050.

Thực trạng ô nhiễm không khí tại các thành phố lớn của Việt Nam đã không còn là vấn đề mới. Phó tổng biên tập Báo Thanh Niên - Lâm Hiếu Dũng cho biết: “Ngay cả trong mùa mưa, TP Hồ Chí Minh vẫn xuất hiện những ngày bầu trời mờ đục vì bụi mịn. Hà Nội thường xuyên nằm trong nhóm thành phố ô nhiễm nhất thế giới. Giảm phát thải và xanh hóa giao thông không còn là lựa chọn mà là điều tất yếu”.

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cảnh báo, ô nhiễm không khí gây thiệt hại hàng ngàn tỷ đô la cho nền kinh tế toàn cầu mỗi năm. Trong đó, các quốc gia có mức độ ô nhiễm cao phải đối mặt với chi phí y tế ngày càng tăng và năng suất lao động sụt giảm nghiêm trọng do sức khỏe người lao động bị ảnh hưởng.

Nhà báo Lâm Hiếu Dũng, Phó tổng biên tập Báo Thanh Niên phát biểu tại tọa đàm.

Theo ông Dũng, ô nhiễm môi trường không chỉ tác động đến sức khỏe con người mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến nhiều lĩnh vực kinh tế như du lịch, nông nghiệp và công nghiệp. “Chúng ta chắc chắn sẽ không bao giờ chọn đi nghỉ ở những khu du lịch bị ô nhiễm. Tác động của ô nhiễm môi trường lan rộng tới mọi ngành nghề và không ai có thể đứng ngoài”, ông Dũng nhấn mạnh.

Từ góc nhìn chuyên gia, TS Hoàng Dương Tùng - Chủ tịch Mạng lưới không khí sạch Việt Nam, nguyên Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Môi trường (Bộ Tài nguyên và Môi trường) cho rằng: “Giảm thiểu ô nhiễm không thể thực hiện trong một sớm một chiều. Đây là cuộc chiến lâu dài, bắt đầu từ chính mỗi cá nhân. Mỗi ngày chần chừ là thêm một lớp bụi phủ lên thành phố. Xanh hóa giao thông, áp dụng công nghệ sạch và thay đổi hành vi sử dụng phương tiện là con đường tất yếu”.

Ông Tùng cũng dẫn ra những con số đáng lo ngại: “Theo ước tính của Ngân hàng Thế giới và Tổ chức Y tế Thế giới, thiệt hại kinh tế do ô nhiễm không khí tại Việt Nam có thể chiếm tới 5 - 7% GDP mỗi năm. Đó là chưa kể hàng chục nghìn ca tử vong có liên quan trực tiếp đến ô nhiễm không khí, chủ yếu do các bệnh về hô hấp, tim mạch, da liễu hay thần kinh”.

“Chúng ta không thể thay đổi quá khứ và không khí sạch cũng sẽ không tự đến. Một đô thị xanh, thông minh, trong lành không còn là giấc mơ xa vời mà nằm trong sự lựa chọn của chính chúng ta hôm nay”, ông Tùng khẳng định.

TS Hoàng Dương Tùng, Chủ tịch Mạng lưới Không khí sạch Việt Nam, nguyên Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) chia sẻ tại tọa đàm.

Trong bức tranh ô nhiễm không khí đô thị, nhóm tài xế công nghệ được xem là vừa chịu tác động trực tiếp, vừa là nguồn phát thải lớn. Ông Lê Thanh Hải, Giám đốc Trung tâm Tư vấn Ứng dụng Kinh tế (Viện Nghiên cứu Phát triển TP Hồ Chí Minh) cho biết: “Các nghiên cứu cho thấy tài xế xe dịch vụ và giao hàng công nghệ thường chạy liên tục 8 - 10 tiếng mỗi ngày, trở thành một trong những nguyên nhân phát thải nhiều nhất tại thành phố. Đề án đặt mục tiêu đến năm 2026 sẽ thay thế ít nhất 30% xe xăng bằng xe điện, và đến năm 2029 chấm dứt hoàn toàn xe xăng giao hàng, dịch vụ công nghệ trong nội đô. Thành phố cũng phối hợp với doanh nghiệp đưa ra các chính sách ưu đãi như gói vay trả góp lãi suất thấp, miễn lệ phí trước bạ, đồng thời dành 50 tỷ đồng hỗ trợ tài xế nghèo và cận nghèo, ưu tiên cho những người chuyển đổi sớm”.

Bổ sung thêm góc nhìn từ cơ quan quản lý, bà Ngô Nguyễn Ngọc Thanh, Phó Chi cục trưởng Chi cục Bảo vệ Môi trường (Sở TN&MT) TP Hồ Chí Minh) nhấn mạnh: “Ô nhiễm không khí hiện là vấn đề quan trọng nhất tác động trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng. Năm 2021, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã phải hạ ngưỡng khuyến nghị bụi mịn PM2.5 từ 10 xuống 5 µg/m³ để đảm bảo an toàn sức khỏe cho người dân".

Ông Lê Thanh Hải, Giám đốc Trung tâm tư vấn ứng dụng kinh tế (Viện Nghiên cứu phát triển TP. Hồ Chí Minh) chia sẻ tại tọa đàm.

Theo bà Thanh, TP Hồ Chí Minh đã đặt ra các chỉ tiêu kiểm soát nguồn thải giai đoạn 2020 - 2030, trong đó xác định giao thông là nguồn chính. Ngoài ra, bụi đường, phát thải từ công nghiệp, xây dựng, nông nghiệp (đốt phụ phẩm) cũng góp phần làm ô nhiễm thêm trầm trọng. Nhiều thời điểm, nồng độ PM2.5 tại TP Hồ Chí Minh vượt ngưỡng cho phép.

“Ô nhiễm không khí mang tính liên vùng, rất khó giải quyết nếu thiếu quyết tâm và sự tham gia của cả hệ thống chính trị - xã hội. Không chỉ giao thông, mà cần xanh hóa tất cả lĩnh vực từ nông nghiệp, công nghiệp đến sinh hoạt thì mới có thể cải thiện hiệu quả”, bà Thanh chia sẻ thêm.

Về phía doanh nghiệp, bà Đặng Thùy Trang, Giám đốc đối ngoại Công ty Grab Việt Nam chia sẻ: “Đối tác tài xế là những người phải chịu ảnh hưởng đầu tiên từ công cuộc chuyển đổi xanh. Grab đã triển khai lộ trình chuyển đổi xanh nhiều năm qua, hợp tác với các nhà sản xuất xe điện trong nước, nghiên cứu tích hợp bản đồ trạm sạc trên ứng dụng giúp tài xế dễ dàng sạc khi cần. Nhưng để chuyển đổi hiệu quả, cần một hệ sinh thái hoàn chỉnh, trạm sạc có vốn đầu tư của nhà nước phải mang tính công cộng, bảo dưỡng và dịch vụ tài chính đi kèm”.

“Chúng tôi đã phối hợp với các doanh nghiệp thiết kế những mẫu xe điện tương thích với từng công việc như giao hàng, vận chuyển người. Gần đây, chúng tôi đã kết hợp với Thành Đoàn TP Hồ Chí Minh khảo sát về các tài xế chuyển đổi xe xăng sang xe điện, với sự hỗ trợ từ ngân hàng và doanh nghiệp từ mua xe trả góp, vay với lãi suất 0% và được sự đồng thuận rất cao từ đối tác tai xế”.

Khí thải từ phương tiện giao thông được xem là nguyên nhân cao nhất gây ô nhiễm không khí tại TP Hồ Chí Minh.

Tuy nhiên, quá trình chuyển đổi cũng đối mặt nhiều thách thức. Khoảng 60% tài xế công nghệ chưa từng sử dụng xe điện, thiếu tự tin để thay đổi. Nguyên nhân chủ yếu là chi phí chuyển đổi cao, thủ tục vay vốn khó khăn do không có hộ khẩu thường trú tại TP Hồ Chí Minh hoặc tài sản thế chấp; đa số tài xế là lao động thu nhập thấp, sống thuê trọ, trong đó một phần ba chỉ có thể sạc xe vào ban đêm. Hạ tầng trạm sạc còn hạn chế, trong khi nhiều người lo ngại xe điện vận hành kém trong điều kiện khí hậu khắc nghiệt, ngập nước hoặc khi chở hàng nặng.

Bà Trang nhấn mạnh: “Chuyển đổi xanh không chỉ là thay đổi phương tiện mà còn là thay đổi ‘cần câu cơm’ của hàng vạn tài xế công nghệ. Chính sách hỗ trợ cần thiết thực và toàn diện hơn: Mở rộng điều kiện vay vốn, phát triển mạng lưới trạm sạc công cộng, tránh tình trạng độc quyền, đồng thời khuyến khích sản xuất dòng xe điện phù hợp với đặc thù vận tải hành khách và hàng hóa”.

Ở góc độ quản lý nhà nước, bà Đỗ Thị Minh Trâm, Phó Cục trưởng Cục Đổi mới sáng tạo, Chuyển đổi xanh và Khuyến công (Bộ Công Thương) khẳng định: “Doanh nghiệp cần chủ động kiểm soát khí thải nhà kính, ứng dụng công nghệ sạch trong sản xuất. Về phía cơ quan quản lý, chúng tôi đang triển khai nhiều chương trình hỗ trợ, trong đó có Chương trình quốc gia về sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả, giúp doanh nghiệp tối ưu năng lượng và khai thác tài nguyên thiên nhiên bền vững”.

Quang cảnh tọa đàm.

Các chuyên gia tại tọa đàm nhấn mạnh, Việt Nam cần sớm bước vào giai đoạn phát triển mới, trong đó bền vững và trách nhiệm phải trở thành nền tảng cốt lõi. Một trong những công cụ chiến lược được kỳ vọng tạo đột phá là Đề án phát triển thị trường carbon tại Việt Nam.

Theo lộ trình, từ năm 2025 sẽ triển khai thí điểm sàn giao dịch carbon và đến năm 2029 chính thức vận hành. Đây không chỉ là công cụ kinh tế giúp cắt giảm phát thải khí nhà kính với chi phí tối ưu, phù hợp cam kết quốc gia (NDC), mà còn mở ra dòng vốn mới hỗ trợ các hoạt động chuyển đổi xanh và phát triển bền vững.

Bài và ảnh: Lưu Niệm - Huyền Trân/Báo Tin tức và Dân tộc