'Trận địa điện' đo niềm tin hậu phương Ukraine

Chính phủ và đơn vị điều độ điện khẳng định khôi phục theo mức độ an toàn lưới, trong khi Kiev khẩn trương vá “đệm khí” cho mùa giá rét bằng thỏa thuận hơn 300 triệu mét khối khí tự nhiên hóa lỏng (LNG) qua Ba Lan. Từ những giờ cắt điện, ánh đèn bệnh viện đến đường ống nhiên liệu bên kia biên giới, “trận địa điện” đang đo sức bền hậu phương Ukraine trong mùa đông 2025-2026.

Công nhân điện lực kiểm tra, thay thế thiết bị tại trạm biến áp bị hư hại sau không kích. Ảnh: ABC News/Getty Images

“Trận địa điện” không phải khái niệm ẩn dụ. Rạng sáng 8/11, Bộ Năng lượng Ukraine cho biết, các đợt công kích bằng máy bay không người lái (UAV) và tên lửa đánh vào nhiều điểm hạ tầng, khiến cơ quan điều độ phải kích hoạt cắt điện khẩn cấp, ưu tiên giữ ổn định tần số - điện áp để tránh sụp đổ dây chuyền. Ở Odesa, cơ sở năng lượng bốc cháy sau khi trúng đòn, lực lượng cứu hộ làm việc xuyên đêm. Tín hiệu phục hồi được triển khai theo vùng, song nguy cơ các đòn đánh tiếp diễn trong điều kiện thời tiết xấu vẫn hiện hữu.

Bức tranh ấy không tách rời nhịp điệu nhiều tuần qua. Từ giữa tháng 10, nhà vận hành lưới điện quốc gia đã phải áp dụng cắt điện khẩn cấp trên phạm vi toàn quốc sau loạt tấn công nhắm vào các trạm biến áp và nguồn phát, biến tiết giảm điện thành “kỷ luật mùa đông” để cứu hệ thống. Chỉ trong nửa cuối tháng 10, các đợt công kích quy mô lớn đã khiến nhiều tỉnh, thành rơi vào cảnh mất điện, nước gián đoạn, nhấn mạnh tính chu kỳ của chiến dịch “đánh vào điện” khi giá lạnh cận kề.

Về kỹ thuật, lưới điện là một cơ thể sống: phát - tải phải cân bằng tức thời. Khi nhiều phần tử bị đánh đồng thời, rơ-le bảo vệ tách phần tử hỏng để giữ phần còn lại, tạo ra những “đảo lưới” dễ dao động. Giải pháp bắt buộc là giảm tải cưỡng bức theo khung giờ, ưu tiên bệnh viện, giao thông đô thị, cấp nước, sưởi ấm và các điểm trú ẩn. Đó là lý do người dân thường nhận thông báo tiết giảm vào sáng và tối - không chỉ vì thiếu nguồn mà vì yêu cầu an toàn trong một lưới đang bị khoét “điểm yếu” ở nhiều nút truyền tải.

Ở chiều ngược lại, Kiev không chỉ phòng thủ. Trong hai tuần qua, Ukraine tăng cường tấn công tầm xa vào hạ tầng nhiên liệu của Nga, từ cảng dầu ven Biển Đen đến nhà máy lọc dầu và đặc biệt là tuyến ống cung cấp xăng, dầu điê-den và nhiên liệu phản lực cho lực lượng Nga gần thủ đô. Vụ đánh trúng đường ống lớn ở khu vực ngoại ô Moscow được phía tình báo quân sự Ukraine công bố như một “đòn bẩy” kéo giãn thời gian sửa chữa, phân tán nguồn lực và đẩy chi phí bảo vệ của đối phương.

“Trận địa điện” vì thế có ba lớp đòn bẩy đan xen. Lớp thứ nhất là, tê liệt vật lý: đánh vào trạm biến áp siêu cao áp, nhà máy nhiệt điện - khí, kho dầu, trạm nén khí, các nút truyền tải; chỉ một mắt xích gãy ở cấp điện áp cao cũng có thể buộc phải tiết giảm trên diện rộng. Lớp thứ hai là, tiêu hao phòng không: thay vì chỉ dùng tên lửa đắt tiền, bên tấn công pha trộn nhiều làn sóng UAV giá rẻ với tên lửa hành trình bám địa hình, đôi khi đệm đạn tốc độ cao; bên phòng thủ buộc bật radar dày, tiêu hao cơ số đạn tầm ngắn - tầm trung vốn có hạn. Lớp thứ ba là, tâm lý - chính trị: mỗi đêm cắt điện trở thành phép thử niềm tin vào hiệu quả viện trợ, năng lực bảo vệ bầu trời và khả năng điều hành trong khủng hoảng.

Mùa đông này, bài toán nhiên liệu nổi lên như “đệm an toàn” để giảm sốc cho lưới. Ngày 7/11, Tập đoàn năng lượng Ba Lan thông báo ký thỏa thuận cung cấp hơn 300 triệu mét khối khí tự nhiên hóa lỏng có nguồn gốc Hoa Kỳ cho Ukraine trong quý I/2026; khí sẽ vào một trong hai cảng tiếp nhận, được tái hóa khí và bơm ngược qua đường ống sang Ukraine. Cùng với các lô hàng đã đi trong năm 2025, tổng cung qua kênh này có thể tiến tới khoảng 1 tỉ mét khối. Ý nghĩa trước mắt không phải “giải cứu tức thì” cho mùa đông năm nay, mà là trấn an thị trường và tạo lớp dự phòng cho những đợt gián đoạn kéo dài.

Làn sóng tấn công cuối tháng 10 cho thấy cường độ leo thang. Cơ quan chức năng và báo chí quốc tế ghi nhận những lần tấn công khiến hầu khắp các vùng phải tiết giảm điện, thương vong dân sự có nơi xuất hiện, còn nhà máy - trạm biến áp hư hại ở nhiều mức độ.

Việc khôi phục điện cho hàng trăm nghìn người tại thủ đô sau đợt cuối tháng 10 được doanh nghiệp điện lực lớn xác nhận “cơ bản hoàn tất”, cho thấy guồng sửa chữa - tái đóng điện đã quen với nhịp “ban ngày gia cố, ban đêm chống đỡ”. Tác động lan truyền từ công tơ điện sang sinh hoạt xã hội là tức thời. Khi đèn tắt, cấp nước đô thị chập chờn, sưởi ấm gián đoạn, giao thông và bệnh viện chịu áp lực. Trên mạng xã hội, người dân chia sẻ lịch cắt điện, điểm phát điện dự phòng và cả nơi sạc điện thoại cho trẻ em học trực tuyến.

Ở cấp quản trị, cách nhà chức trách giao tiếp - thông báo kịp thời, đường dây nóng thực sự “bắt máy”, bản đồ số cập nhật điểm phát điện - đôi khi quan trọng không kém một tổ hợp đánh chặn trên bầu trời. Từ góc nhìn quân sự - kỹ thuật, “trần” của phòng không nhiều tầng vẫn là bài toán tài nguyên. “Đạn rẻ bắn mục tiêu rẻ” là nguyên tắc đúng, nhưng không phải lúc nào cũng khả thi khi đối phương phối hợp nhiều lớp hỏa lực. Ukraine đã cải thiện khả năng phát hiện - đánh chặn, song muốn duy trì mái che cho các “điểm nút” truyền tải cần cả cơ số đạn ổn định lẫn kíp vận hành dày dạn kinh nghiệm; đó là cuộc đua tiêu hao kéo dài suốt mùa lạnh.

Yếu tố đối ngoại đan chặt vào “trận địa điện”. Mỗi lần Ukraine cắt điện khẩn cấp, thị trường khí - điện châu Âu phản ứng qua giá giao ngay và lịch bảo dưỡng nhà máy. Các thủ đô châu Âu phải cân đối giữa bổ sung phương tiện phòng không cho Kiev, sức chịu đựng tài khóa trong nước và nguy cơ bị kéo vào vòng “ăn miếng trả miếng” năng lượng. Trong ngắn hạn, hướng khả thi là tăng nhanh hỏa lực tầm gần phân tán để che chắn các trạm - tuyến truyền tải, đồng thời đẩy nhanh cấu trúc lưới “đàn hồi” cho phép cô lập sự cố nhanh, điều áp linh hoạt, ưu tiên phụ tải thiết yếu mà không cần cắt rộng.

Một chi tiết có tính biểu tượng của “trận địa điện” là sự đối xứng trên bản đồ: khi Nga đánh vào lưới và nguồn điện - khí của Ukraine, Kiev đáp lại các kho bể, cảng dầu, nhà máy lọc dầu và tuyến ống ở sâu trong lãnh thổ Nga. Vụ hỏa hoạn tại khu công nghiệp ở vùng Volgograd và đòn đánh vào cảng dầu ven Biển Đen trong tuần qua là những ví dụ gần, cho thấy hai bên đang dùng năng lượng như một mặt trận bào mòn sức bền chiến tranh, hơn là đột phá địa bàn tức thì.

Rốt cuộc, thước đo của “niềm tin hậu phương” không chỉ nằm ở con số UAV bị bắn rơi, mà ở số giờ có điện của bệnh viện, trường học, nơi trú ẩn qua mỗi đêm giá rét; ở tốc độ tái đóng điện sau một đợt bị đánh; ở khả năng đảm bảo nhiên liệu dự phòng khi nguồn phát truyền thống gián đoạn. Khi các đường cong ấy đi đúng hướng, mùa đông sẽ bớt khắc nghiệt - không phải vì hỏa lực ít đi, mà vì xã hội đã học cách sống chung với bóng tối và kiên trì bật sáng trở lại.

Trong ngắn hạn, trục ưu tiên của Ukraine khá rõ: tiếp tục bịt “lỗ hổng” phòng không tầm gần quanh các trạm và tuyến truyền tải; tăng tốc sửa chữa - thay thế thiết bị trọng yếu; duy trì lịch cắt - cấp minh bạch để phân bổ phụ tải hợp lý; hoàn thiện “đệm khí” bằng các kênh nhập khẩu qua Ba Lan và tuyến tiếp nhận mới ở khu vực Balkan. Trên mặt trận thông tin, cần nhịp truyền thông thực dụng, thẳng thắn về khó khăn kỹ thuật để giữ niềm tin - đúng tinh thần mà “trận địa điện” đang đo đếm từng đêm mùa đông.

Khổng Hà