Tránh lãng phí sách giáo khoa khi thống nhất một bộ

Từ năm học 2026 – 2027, bộ SGK “Kết nối tri thức với cuộc sống” sẽ được sử dụng thống nhất trên phạm vi cả nước theo quyết định của Bộ Giáo dục và Đào tạo (GDĐT). Như vậy, một số lượng lớn SGK của các bộ sách khác đang có trong tủ sách của học sinh, tủ sách gia đình và thư viện trường học cũng như tồn kho trong các kho của các nhà xuất bản sẽ ra sao?

Làm sao để tận dụng nguồn tài liệu phong phú từ 2 bộ sách còn lại bên cạnh bộ sách đã được chọn dùng chung toàn quốc? Ảnh minh họa.

PGS.TS Trần Kiều, Chủ tịch Hội Khoa học – Tâm lý Giáo dục Việt Nam, nguyên Chủ tịch Hội đồng thẩm định Chương trình giáo dục phổ thông 2018 bày tỏ băn khoăn làm sao để tránh lãng phí các cuốn SGK còn lại không thuộc bộ sách "Kết nối tri thức với cuộc sống" đã được Hội đồng thẩm định, Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo phê duyệt và đã được dạy thực nghiệm 5 năm qua ở nhiều địa phương.

“Đây đều là những cuốn sách chất lượng nên khi không còn được sử dụng chính thức trong giảng dạy ở nhà trường mà trở thành tài liệu tham khảo là điều các tác giả rất băn khoăn” – PGS.TS Trần Kiều chia sẻ.

Chuyên gia này cũng nhận định giáo viên và học sinh Việt Nam chưa có thói quen tham khảo một cách rõ rệt và mạnh mẽ đối với các học liệu ngoài SGK. Cần làm thế nào để việc tham khảo trở thành một nhu cầu, thậm chí là quy định thì việc tận dụng các cuốn SGK còn lại mới có hiệu quả nhất định.

Cô Lê Thị Tuyết, giáo viên dạy Ngữ văn Trường THCS Trần Phú (phường Phủ Lý, Ninh Bình) cho rằng thực tế muốn tham khảo các SGK khác để đưa vào giảng dạy không dễ vì chỉ một bộ sách chính thức thôi đã quá tải, nhiều tiết học không đủ thời gian để truyền tải hết kiến thức. “Ngoài SGK, tôi thường hướng dẫn học sinh đọc thêm văn bản tương tự trong các tài liệu khác để tăng cường kỹ năng đọc hiểu, phân tích tác phẩm. Tuy nhiên, chỉ một số em hoàn thành khối lượng bài tập thêm này, chủ yếu vẫn dừng lại ở soạn đủ bài theo yêu cầu ở SGK” – giáo viên này chia sẻ.

Đây cũng là thực tế diễn ra với các môn học khác khi nhiều ý kiến cho rằng chương trình vẫn cần giảm tải do đang có sự vênh nhau giữa yêu cầu đạt được của chương trình với thời gian vật chất giảng dạy ở trên lớp. Đại biểu Quốc hội Nguyễn Thị Việt Nga cho biết giáo viên phản ánh với thời gian vật chất như quy định, ở trên lớp, không thể dạy kĩ, dạy hết chương trình trong sách.

Như vậy, mong muốn tham khảo tài liệu ngoài SGK của giáo viên để đưa vào giảng dạy sẽ gặp phải hạn chế nhất định, nhất là khi dạy học thống nhất một bộ SGK trên toàn quốc, giáo viên khó linh hoạt trong việc soạn giảng giáo án phù hợp với trình độ, khả năng tiếp thu của học sinh.

Vì vậy, bên cạnh việc thống nhất SGK nhằm bảo đảm tính công bằng và chuẩn mực chung, cần xây dựng hành lang pháp lý rõ ràng để giáo viên được quyền khai thác, tích hợp các học liệu mở, tài liệu tham khảo, nguồn học liệu số một cách hợp lý, có kiểm soát. Đồng thời, công tác bồi dưỡng giáo viên về thiết kế bài học, lựa chọn và sử dụng học liệu cũng cần được chú trọng, để SGK thực sự là tài liệu nền tảng, là khung định hướng, chứ không trở thành rào cản đối với sự đổi mới và sáng tạo trong dạy học.

Một chuyên gia gợi ý mỗi bộ SGK có cách tổ chức bài học khác nhau dù đều đảm bảo yêu cầu thống nhất về chương trình tổng thể, chương trình môn học, yêu cầu cần đạt. Vì vậy, có thể sử dụng để làm tư liệu trong tập huấn giáo viên về phương pháp dạy học đa dạng trong sự so sánh, đối chiếu, rút kinh nghiệm về thiết kế bài học.

PGS.TS Trần Thành Nam (Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội) đề xuất chuyển đổi thành tài nguyên số các học liệu này. Ngày nay, không nên chỉ quan niệm về SGK đóng với bản in truyền thống mà có thể tích hợp công nghệ để hỗ trợ dạy học cá nhân hóa.

Liên quan đến vấn đề này, ông Thái Văn Tài - Vụ trưởng Vụ Giáo dục phổ thông (Bộ Giáo dục và Đào tạo) cho biết: Bộ cho phép các địa phương, nhà trường khai thác các bộ SGK đã được phê duyệt làm tài liệu tham khảo, học liệu bổ trợ hoặc có thể sử dụng trong bồi dưỡng giáo viên, xây dựng học liệu, phát triển bài giảng.

“Trong bối cảnh sử dụng một bộ SGK thống nhất, Bộ tiếp tục chỉ đạo giáo viên chủ động lựa chọn phương pháp, hình thức tổ chức dạy học, không dạy học "đọc - chép theo sách". Bộ khuyến khích sử dụng học liệu bổ trợ, tài nguyên số, tài liệu tham khảo, kể cả từ các bộ SGK khác. Các nhà trường, thầy cô giáo cần phát huy tính sáng tạo, phù hợp với đặc điểm học sinh, điều kiện vùng miền” – ông Tài nhấn mạnh.

Thu Hương