Tránh thất thoát, lãng phí khoáng sản

Quyền Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Đức Thắng trình bày Tờ trình Dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Địa chất và Khoáng sản. Ảnh: V. HIẾU

Tháo gỡ ngay những vướng mắc cấp bách trong khai thác, sử dụng khoáng sản

Dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Địa chất và Khoáng sản sẽ được trình Quốc hội xem xét, thông qua tại Kỳ họp thứ 10.

Quyền Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Đức Thắng – cho biết, việc sửa đổi, bổ sung Luật nhằm kịp thời tháo gỡ các vướng mắc phát sinh trong thực tiễn thi hành, đặc biệt là các vấn đề về cơ chế cấp phép, khai thác, sử dụng khoáng sản phục vụ xây dựng các công trình, dự án quan trọng quốc gia; dự án đầu tư khẩn cấp, cấp bách do cấp có thẩm quyền quyết định; dự án đầu tư công, dự án đầu tư theo phương thức đối tác công tư; công trình, dự án phát triển kinh tế - xã hội thuộc thẩm quyền chấp thuận, quyết định chủ trương đầu tư của chính quyền địa phương theo quy định của pháp luật về đầu tư; các quy định về tiêu chí khoanh định khu vực không đấu giá quyền khai thác khoáng sản chưa đáp ứng yêu cầu giải phóng mọi nguồn lực, trong đó có nguồn lực khoáng sản cho phát triển kinh tế - xã hội trong tình hình mới; việc luật hóa các quy định về phân quyền, phân cấp và đặc biệt là các quy định riêng biệt về quản lý đất hiếm trong tình hình mới.

Qua đó, Luật sẽ góp phần đẩy nhanh thủ tục triển khai các dự án phát triển hạ tầng, các dự án trọng điểm quốc gia; đồng thời là giải pháp thiết thực thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, góp phần hoàn thành mục tiêu tăng trưởng GDP 8% trong năm 2025 và tạo nền tảng vững chắc hướng tới tốc độ tăng trưởng hai con số trong các năm tiếp theo.

Dự thảo luật gồm 3 điều, trong đó, rà soát để sửa đổi, bổ sung quy định trong cấp phép hoạt động khoáng sản nhóm III, nhóm IV để cung cấp vật liệu xây dựng cho dự án đầu tư công theo quy định của pháp luật về đầu tư công; dự án đầu tư thực hiện theo phương thức đối tác công tư (PPP) theo quy định của pháp luật về đầu tư theo phương thức đối tác công tư... Cho phép cơ quan quản lý nhà nước cấp giấy phép thăm dò xuống sâu, mở rộng đối với tổ chức, cá nhân đang khai thác khoáng sản hợp pháp mà không phải điều chỉnh, bổ sung quy hoạch khoáng sản trước khi cấp giấy phép thăm dò...

Bên cạnh đó, Luật sửa đổi, bổ sung một số nội dung liên quan đến tiêu chí khoanh định khu vực không đấu giá quyền khai thác khoáng sản để bảo đảm nguyên liệu, vật liệu cho các công trình, dự án cụ thể; cho phép cơ quan quản lý nhà nước cấp giấy phép thăm dò xuống sâu, mở rộng đối với tổ chức, cá nhân đang khai thác khoáng sản hợp pháp mà không phải điều chỉnh, bổ sung quy hoạch khoáng sản trước khi cấp giấy phép thăm dò; căn cứ theo kết quả thăm dò khoáng sản, cơ quan quản lý quy hoạch khoáng sản cập nhật, bổ sung vào quy hoạch khoáng sản làm cơ sở quản lý hoạt động khoáng sản…

Từ góc độ cơ quan thẩm tra, Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường tán thành với sự cần thiết sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Địa chất và Khoáng sản. Tuy nhiên, Thường trực Ủy ban đề nghị cân nhắc phạm vi sửa đổi của Dự thảo Luật, theo đó chưa nên luật hóa tại thời điểm này đối với các nội dung đã được quy định trong Nghị quyết số 66.4/2025/NQ-CP ngày 21/9/2025 của Chính phủ về các cơ chế, chính sách đặc thù nhằm tháo gỡ khó khăn trong triển khai Luật Địa chất và Khoáng sản năm 2024 (được thực hiện đến hết ngày 28/02/2027).

Trên cơ sở đánh giá kết quả thực hiện Nghị quyết này, Chính phủ sẽ đề nghị luật hóa trong thời gian tới đối với các quy định phù hợp, tránh gây lãng phí tài nguyên, lạm dụng chính sách, không phát sinh hệ lụy tiêu cực – Báo cáo thẩm tra nêu.

Tạo điều kiện nhưng tránh trục lợi, thất thoát

Cho ý kiến về Dự thảo Luật, tại Phiên họp thứ 50 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Đức Hải nhấn mạnh, Dự án Luật lần này cần rà soát các nội dung liên quan đến nguồn thu khoáng sản, đấu giá quyền khai thác khoáng sản và các khoáng sản đặc thù.

Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Đức Hải đề nghị tăng cường công tác quản lý tránh lợi dụng gây thất thoát, lãng phí tài nguyên khoáng sản. Ảnh: V.HIẾU

Phó Chủ tịch Quốc hội dẫn chứng, thời gian qua, giá vật liệu xây dựng tại Quảng Nam, Đà Nẵng và một số địa phương tăng cao, ảnh hưởng nghiêm trọng đến các dự án xây dựng, tác động tiêu cực đến tình hình sản xuất kinh doanh và tốc độ tăng trưởng của các địa phương. Hay có những cuộc đấu giá mỏ khoáng sản xuyên đêm, giá cao bất thường…

Do đó, Phó Chủ tịch Quốc hội đề nghị nhấn mạnh vai trò quản lý, cũng như thiết kế các quy định ở trong Luật này và một số luật liên quan để xử lý phù hợp theo tinh thần tạo điều kiện về thủ tục nhưng phải quản lý được, tránh lợi dụng gây thất thoát, lãng phí tài nguyên cũng như để xảy ra tiêu cực.

Đồng quan điểm, Chủ nhiệm Ủy ban Công tác đại biểu Nguyễn Thanh Hải cũng cho rằng, việc đánh giá trữ lượng khoáng sản là cần thiết. “Bây giờ trữ lượng là 10, đấu giá lên 20 nhưng thực tế họ ngầm thấy trữ lượng 100 nên sau này khai thác lên 30, 40 thì vẫn thắng. Từ thực tiễn thấy rằng việc đánh giá trữ lượng là hết sức quan trọng” - bà Nguyễn Thanh Hải nói.

Từ thực tiễn địa phương, bà Hải đề xuất Cơ quan soạn thảo nghiên cứu, đưa vào Dự thảo Luật những nội dung khái quát liên quan đến công nghệ, kỹ thuật, phương pháp, kiểm tra, thanh tra việc đánh giá trữ lượng khoáng sản để ngăn chặn kịp thời thất thoát tài nguyên.

Những trăn trở của các thành viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội cũng là những vấn đề đã được Kiểm toán nhà nước (KTNN) chỉ ra qua thực hiện kiểm toán các chuyên đề quản lý nhà nước về tài nguyên, khoáng sản thời gian qua.

Trước đó, qua công tác kiểm toán, KTNN cũng đã chỉ ra nhiều bất cập, hạn chế trong quản lý, cấp phép khai thác tài nguyên khoáng sản. Ảnh: TS

Gần đây nhất, năm 2022, KTNN đã tổ chức cuộc kiểm toán chuyên đề “Công tác quản lý nhà nước về tài nguyên, khoáng sản giai đoạn 2017-2021”. Kế quả kiểm toán cho thấy, các địa phương còn chậm triển khai thực hiện việc đấu giá quyền khai thác khoáng sản làm vật liệu xây dựng thông thường; không công khai tên tổ chức, tên loại khoáng sản và vị trí khu vực đề nghị thăm dò khoáng sản theo quy định.

Đánh giá về công tác quản lý sau cấp phép, đối với giấy phép do Bộ Tài nguyên và Môi trường (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trương) cấp, KTNN nêu rõ: Có 71 giấy phép khai thác khoáng sản chậm nộp và 7 giấy phép khai thác khoáng sản không nộp báo cáo định kỳ hoạt động khai thác khoáng sản. Có 24 giấy phép không nộp và 58 giấy phép nộp chậm báo cáo thống kê, kiểm kê trữ lượng khoáng sản đã khai thác…

Đồng thời, còn 16 đơn vị với 17 giấy phép có sản lượng khai thác vượt công suất khai thác, trong đó có 13 giấy phép có sản lượng khai thác vượt công suất khai thác trên 15%, cá biệt có 5 giấy phép mà sản lượng khai thác vượt công suất khai thác tới trên 100%.

Chưa kể, nhiều doanh nghiệp giấy phép đã hết hạn hoặc tạm dừng nhưng vẫn khai thác; khai thác khi chưa có thiết kế mỏ; khai thác các loại khoáng sản khác không có trong giấy phép… Thậm chí, KTNN còn phát hiện tình trạng địa phương ban hành quyết định đóng cửa mỏ nhưng đơn vị chưa nộp đủ tiền ký quỹ bảo vệ môi trường; có địa phương ban hành quyết định phê duyệt đề án đóng cửa mỏ nhưng các đơn vị không thực hiện.

Trước những bất cập này, KTNN đã kiến nghị Bộ Tài Nguyên và Môi trường chỉ đạo Tổng cục Địa chất và Khoáng sản Việt Nam khẩn trương thực hiện xử lý theo quy định đối với các đơn vị được cấp phép thăm dò, khai thác khoáng sản nhưng không nộp, nộp chậm báo cáo định kỳ, đặc biệt là xử lý các đơn vị khai thác vượt công suất.

Từ ý kiến của các đại biểu, Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan đề nghị Chính phủ tiếp tục rà soát, hoàn thiện quy định trong Dự thảo Luật về việc khoanh định khu vực không đấu giá quyền khai thác khoáng sản bảo đảm tính công khai, minh bạch, phù hợp với công suất khai thác, chế biến, sử dụng thực tế của các nhà máy sản xuất, chế biến khoáng sản đang hoạt động theo quy định của pháp luật, tránh dẫn đến tình trạng đầu cơ, giữ mỏ, trục lợi.

KIM AN