Trao quyền trong thời đại số
Dù những tiến bộ vượt bậc của công nghệ đã mang lại những lợi ích to lớn, nhưng không gian mạng cũng là 'mảnh đất màu mỡ' để bạo lực giới sinh sôi, nảy nở.
Maria, 25 tuổi sinh sống tại Lima (Peru), đã gặp và bắt đầu mối quan hệ với bạn học cùng khóa tên là Luis từ năm đầu đại học. Sau khi Maria quyết định chia tay, Luis bắt đầu đe dọa và quấy rối cô trên mạng xã hội với các tài khoản nặc danh. Thậm chí, Luis còn dọa nếu cô từ chối quay lại, anh ta sẽ chia sẻ công khai hình ảnh riêng tư của họ trong thời gian yêu nhau. Nỗi sợ hãi bủa vây Maria và làm đảo lộn cuộc sống hằng ngày của cô. Maria không còn cách nào khác phải cầu cứu bạn bè và nhà trường.
Trường hợp của Maria là một trong những ví dụ minh chứng cho những thách thức phức tạp mà phụ nữ và trẻ em gái đối mặt giữa dòng chảy ồ ạt của công nghệ. Dù những tiến bộ vượt bậc của công nghệ đã mang lại những lợi ích to lớn, từ kết nối đến giáo dục và cơ hội kinh tế, nhưng không gian mạng cũng là “mảnh đất màu mỡ” để bạo lực giới sinh sôi, nảy nở. Một nghiên cứu do Tổ chức Plan International thực hiện tại 31 quốc gia cho thấy 58% trẻ em gái được khảo sát đã bị quấy rối và lạm dụng trực tuyến. Ban đầu là những phòng chat ảo, email nặc danh, sau đó là lạm dụng các mạng xã hội và công nghệ mới nổi, trong đó có trí tuệ nhân tạo (AI), bạo lực giới trên không gian mạng nhằm vào phụ nữ và bé gái ngày càng gia tăng. Hình thức bạo lực này cho thấy xu hướng đáng lo ngại khi khả năng phát tán và sự tồn tại lâu dài của các nội dung trên Internet khiến nỗi đau của nạn nhân kéo dài mãi.
Bên cạnh đó, khoảng cách kỹ thuật số là một trong những thách thức lớn của phụ nữ trong thời đại công nghệ phát triển như hiện nay. Báo cáo của Cơ quan LHQ về bình đẳng giới và trao quyền cho phụ nữ (UN Women) cho thấy năm 2023, có 65% số nữ giới sử dụng Internet, so với tỷ lệ hơn 70% nam giới. Thậm chí, ở các nước kém phát triển, tỷ lệ chênh lệch có thể lên đến 12%. Dù đã có nhiều tiến bộ, phụ nữ vẫn gặp khó khăn trong việc tham gia các lĩnh vực liên quan đến khoa học, công nghệ, kỹ thuật và toán học (STEM). Theo LHQ, từ năm 2021, phụ nữ chỉ chiếm 35% trong tổng số sinh viên theo học các ngành liên quan đến STEM. Nguyên nhân dẫn đến tình trạng này bao gồm định kiến giới, thiếu sự hỗ trợ từ gia đình và xã hội và thiếu các mô hình nữ giới thành công trong lĩnh vực công nghệ.
Trong bối cảnh thế giới chưa có quy định chung kiểm soát chặt chẽ công nghệ mới nổi AI, nhiều công ty bất chấp hoặc ít đầu tư vào nỗ lực nhằm đảm bảo các hệ thống hoặc sản phẩm của họ mang lại lợi ích đồng đều cho tất cả cũng như ngăn ngừa tác hại hoặc đối xử bất công đối với “phái đẹp”. Nghiên cứu mới đây của Viện toàn cầu McKinsey về AI và tương lai việc làm tại Mỹ chỉ ra rằng, so với nam giới, nữ giới có nguy cơ mất việc cao hơn khoảng 50% trong cuộc đua AI.
LHQ cho rằng nếu không giải quyết được tình trạng bất bình đẳng giới về kỹ thuật số, các nước thu nhập thấp và trung bình sẽ thiệt hại ước tính 500 tỷ USD trong 5 năm tới. Việc tăng tỷ lệ sử dụng Internet và nâng cao kỹ năng công nghệ cho phái nữ sẽ giúp họ tham gia nhiều hơn vào thị trường lao động, tăng thu nhập hộ gia đình, cải thiện sức khỏe và chất lượng cuộc sống của phụ nữ cũng như gia đình họ, từ đó góp phần xây dựng xã hội phát triển bền vững. Với chủ đề “Vì tất cả phụ nữ và trẻ em gái: Quyền lợi, bình đẳng, trao quyền" nhân ngày Quốc tế Phụ nữ 8/3 năm nay, LHQ kêu gọi thế giới hành động để đảm bảo quyền lợi và cơ hội bình đẳng cho tất cả phụ nữ và bé gái. Trọng tâm của tầm nhìn này là trao quyền cho phụ nữ trẻ tuổi như là những tác nhân thay đổi, ứng phó với những thách thức mới trong quá trình hội nhập kỹ thuật số.
Để giải quyết những thách thức mà phụ nữ đang đối mặt trong thời đại số và tạo điều kiện để họ tận dụng các cơ hội từ công nghệ, Liên minh Hành động về công nghệ và đổi mới vì bình đẳng giới đã nỗ lực vận động để đưa vấn đề bình đẳng giới trở thành nguyên tắc then chốt trong Hiệp ước Kỹ thuật số toàn cầu, được LHQ thông qua tại Hội nghị thượng đỉnh Tương lai vào tháng 9/2024. Theo đó, hiệp ước cam kết tất cả phụ nữ và trẻ em gái được tham gia tích cực, đầy đủ và bình đẳng trong không gian số. Văn kiện này cũng kêu gọi các nước xóa bỏ những rào cản để phụ nữ được tham gia hoặc giữ vai trò lãnh đạo trong lĩnh vực khoa học, công nghệ và đổi mới.
Trong khi đó, các tổ chức như UN Women cũng đang làm việc với các chính phủ để xây dựng các chương trình đào tạo kỹ năng số dành riêng cho phụ nữ, đặc biệt là những nhóm dễ bị tổn thương như phụ nữ tị nạn hoặc người khuyết tật. UN Women đưa ra lộ trình nhằm giải quyết bất bình đẳng giới, trong đó tăng cường khả năng tiếp cận công nghệ mới như AI, xóa bỏ bạo lực đối với phụ nữ và trẻ em gái. Tháng 5/2024, Liên minh châu ÂU (EU) đã thông qua dự luật đầu tiên của khối về chống bạo lực với phụ nữ, trong đó có vấn đề quấy rối trực tuyến...
Một trong những nhiệm vụ và giải pháp được đưa ra trong Kế hoạch hành động quốc gia đầu tiên của Việt Nam về phụ nữ, hòa bình và an ninh giai đoạn 2024-2030 (công bố tháng 8/2024) là nâng cao hiệu quả phòng ngừa và ứng phó với bạo lực trên cơ sở giới, trong đó có cả bạo lực dựa trên công nghệ; nâng cao nhận thức và năng lực cho phụ nữ và trẻ em gái trong việc ứng phó với các thách thức trên không gian mạng. Mục tiêu cuối cùng là bảo đảm quyền của phụ nữ trong thời đại số.
Từ tháng 1/2025, Việt Nam chính thức bắt đầu nhiệm kỳ thành viên Hội đồng Chấp hành UN Women 2025 - 2027. Đây cũng là cơ hội cho Việt Nam đóng góp tích cực vào quá trình xây dựng các chương trình, kế hoạch để UN Women đáp ứng tốt các mục tiêu chung của các nước thành viên LHQ, nhất là thực hiện các Mục tiêu Phát triển bền vững, các văn kiện của Hội nghị thượng đỉnh Tương lai, trong đó có Hiệp ước Kỹ thuật số toàn cầu.
Năm 2025 là dấu mốc quan trọng trong tiến trình thúc đẩy bình đẳng giới và trao quyền cho phụ nữ trên toàn cầu, đánh dấu 30 năm ra đời Tuyên bố và Cương lĩnh Hành động Bắc Kinh. Dù đạt được tiến bộ đáng kể, nhưng nhiệm vụ thu hẹp bất bình đẳng giới vẫn gặp nhiều trở ngại. Trong bối cảnh đó, Quỹ Dân số LHQ (UNFPA) đã đưa ra các sáng kiến nhằm khai thác tiềm năng công nghệ trong trao quyền cho phụ nữ và trẻ em gái, biến công nghệ trở thành một công cụ mạnh mẽ để thúc đẩy bình đẳng giới, đồng thời bảo đảm quyền phụ nữ trên không gian mạng, bởi như khẳng định của Tổng Thư ký LHQ Antonio Guterres: “Khi cánh cửa cơ hội bình đẳng mở ra cho phụ nữ và trẻ em gái, mọi người đều thắng. Xã hội bình đẳng sẽ thịnh vượng, hòa bình hơn và đây là nền tảng của sự phát triển bền vững”.
