Trí tuệ nhân tạo trong việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản: Phải thận trọng và cân nhắc

Du khách trải nghiệm kính thực tế ảo XR khi tham quan Khu di sản Hoàng cung Huế. Ảnh: Liên Minh.

AI góp phần bảo tồn di sản văn hóa

Các chuyên gia cho rằng AI không chỉ hỗ trợ việc bảo vệ các di tích khỏi sự xuống cấp mà còn giúp tái tạo, phục hồi những di tích bị hư hỏng hoặc mất mát theo thời gian.

Một trong những ứng dụng nổi bật của AI là số hóa các di tích và hiện vật. Công nghệ quét laser và chụp ảnh 3D giúp tái tạo chính xác các công trình kiến trúc cổ, các di tích lịch sử như các ngôi chùa, đình, và các làng nghề truyền thống. Ví dụ, các chuyên gia có thể sử dụng AI để tạo mô hình 3D cho các di tích như Thánh địa Mỹ Sơn hoặc Cố đô Huế, từ đó bảo tồn các hình ảnh này qua thời gian, giúp nghiên cứu và giảng dạy dễ dàng hơn.

Hay như dự án sử dụng công nghệ mô phỏng 3D để tái hiện Hoàng thành Thăng Long, một di sản thế giới được UNESCO công nhận. Các hình ảnh lịch sử, bản đồ cũ và dữ liệu khảo cổ được AI phân tích và tái dựng để tạo ra một phiên bản kỹ thuật số. Qua đó, du khách có thể trải nghiệm di sản thông qua các tour thực tế ảo (VR) hoặc xem các mô hình 3D chi tiết về kiến trúc và không gian xưa…

TS Phạm Việt Long - nguyên Chủ tịch Hội đồng Quản lý Viện Nghiên cứu văn hóa và phát triển cho rằng, AI đóng vai trò quan trọng trong việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa thông qua nhiều phương thức sáng tạo và hiệu quả.

“AI có thể hỗ trợ số hóa các hiện vật, tư liệu lịch sử và công trình kiến trúc bằng công nghệ quét 3D, giúp lưu giữ và tái tạo các di sản có nguy cơ bị mai một. Đồng thời, AI có thể phân tích và xử lý dữ liệu từ các tài liệu cổ, giúp dịch thuật, phục hồi nội dung bị hư hại, thậm chí tái hiện những nét văn hóa đã bị lãng quên” - ông Long cho biết.

Không chỉ có vậy, trong bối cảnh phát triển của các nền tảng trực tuyến, AI đã góp phần thay đổi cách thức du lịch và giáo dục liên quan đến di sản văn hóa. AI kết hợp với các công nghệ như thực tế ảo và thực tế tăng cường giúp du khách có thể trải nghiệm các di sản văn hóa mà không cần phải đến trực tiếp.

TS Phạm Việt Long cho rằng, không chỉ đóng vai trò quan trọng trong việc lưu giữ và bảo tồn, AI còn hỗ trợ việc lan tỏa di sản văn hóa đến công chúng thông qua các ứng dụng thực tế ảo, thực tế tăng cường và chatbot hướng dẫn du lịch, giúp khách tham quan có những trải nghiệm tương tác sống động với di sản. AI cũng đề xuất những thông tin phù hợp với sở thích của từng người, từ đó tăng cường sự gắn kết giữa di sản và công chúng hiện đại.

Thực tế thời gian qua cho thấy, AI đã giúp kết nối di sản Việt Nam với cộng đồng quốc tế qua các nền tảng trực tuyến, giúp giới thiệu văn hóa Việt Nam một cách sinh động và sáng tạo. Các chiến dịch quảng bá trực tuyến, các sự kiện giao lưu văn hóa, triển lãm và hội thảo sử dụng AI thu hút nhiều sự quan tâm từ cộng đồng quốc tế, giúp lan tỏa mạnh mẽ giá trị di sản Việt Nam ra thế giới.

Phối cảnh 3D bộ mái Điện Kính Thiên của Trung tâm Bảo tồn Di sản Thăng Long - Hà Nội.

Cần có các quy định pháp lý rõ ràng về bản quyền

Tuy nhiên TS Phạm Việt Long cũng đưa ra lưu ý khi vận dụng AI trong việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản. Dù có nhiều tiềm năng, AI vẫn đối mặt với không ít thách thức trong việc lan tỏa giá trị di sản văn hóa. Một trong những trở ngại lớn nhất là vấn đề dữ liệu. Nhiều tư liệu di sản chưa được số hóa đầy đủ hoặc bị thiếu hụt thông tin, gây khó khăn cho AI trong việc phân tích và tái tạo.

Bên cạnh đó, sự chính xác trong việc diễn giải và truyền tải nội dung văn hóa cũng là một thách thức, vì AI có thể mắc lỗi trong việc hiểu ngữ cảnh hoặc làm sai lệch ý nghĩa gốc. Ngoài ra, vấn đề bản quyền và đạo đức trong việc sử dụng AI cũng rất đáng lưu ý.

Chính vì vậy theo ông Long, trước hết cần có sự đầu tư nghiêm túc vào việc xây dựng kho dữ liệu số về di sản văn hóa, đảm bảo độ chính xác và toàn diện. Việc hợp tác giữa các chuyên gia văn hóa, nhà nghiên cứu lịch sử và kỹ sư AI là rất quan trọng nhằm tạo ra các mô hình AI có thể hiểu đúng và truyền tải trung thực giá trị di sản.

“Bên cạnh đó, cần có các quy định pháp lý rõ ràng về bản quyền và đạo đức trong ứng dụng AI vào di sản văn hóa. Các tổ chức quản lý di sản nên phát triển những hướng dẫn và chính sách kiểm soát AI, đảm bảo rằng công nghệ này phục vụ cho mục tiêu bảo tồn thay vì thương mại hóa một cách thiếu kiểm soát” - ông Long nhấn mạnh.

Đồng quan điểm, TS Trần Hậu Yên Thế - Giảng viên Đại học Mỹ thuật Việt Nam, người có nhiều đóng góp trong việc ứng dụng AI để bảo tồn và lan tỏa giá trị di sản văn hóa Việt Nam cho rằng, việc ứng dụng công nghệ hiện đại trong việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản giúp di sản tiếp cận với công chúng một cách mới mẻ, gần gũi và hiệu quả. Song bên cạnh đó cũng cần cân nhắc khi ứng dụng AI, tránh làm mất đi tính nguyên bản của di sản.

Phạm Sỹ