Triển vọng hòa bình Ukraine mờ mịt sau cuộc khẩu chiến tại Nhà Trắng

Xung đột Nga - Ukraine chưa thể hạ nhiệt do bất đồng trong giải pháp hòa bình

Bất đồng về phương cách chấm dứt cuộc xung đột

Thỏa thuận giữa Ukraine và Mỹ về việc cùng nhau khai thác tài nguyên thiên nhiên của Ukraine, vốn được xem là yếu tố quan trọng đối với nỗ lực hòa bình, đã không được ký kết trong chuyến thăm của ông Zelensky đến Washington. Những điều đó không đáng ngại bằng thực tế cuộc họp căng thẳng giữa hai nhà lãnh đạo Mỹ và Ukraine bùng phát do những quan điểm khác nhau về cách chấm dứt cuộc xung đột kéo dài 3 năm ở Ukraine.

Với ông Zelensky, chuyến công du đến Washington là nhằm tìm kiếm sự đảm bảo an ninh mạnh mẽ từ chính quyền Trump trước khi có các cuộc đàm phán hòa bình với Nga. Viết trên mạng X, ông Zelensky nhấn mạnh: “Tôi muốn Mỹ đứng về phía chúng tôi mạnh mẽ hơn”. Mong muốn của ông Zelensky là những đảm bảo an ninh từ phía Mỹ cần được thể hiện trong thỏa thuận cùng khai thác tài nguyên thiên nhiên giữa Mỹ và Ukraine. Ông cũng không mấy hài lòng khi Mỹ đang tìm cách đối thoại với Tổng thống Nga Vladimir Putin. Tuy nhiên, những yêu cầu của phía Ukraine không đồng nhất với quan điểm của Mỹ. Phát biểu khi rời Nhà Trắng tới Florida hôm 28-2, ông Trump cho biết: “Nếu bạn muốn chấm dứt chiến tranh, bạn phải ký một thỏa thuận. Điều đó sẽ mất một khoảng thời gian. Cần có thời gian. Tôi muốn nó kết thúc ngay lập tức. Và tôi nghĩ nếu có lệnh ngừng bắn, một lệnh ngừng bắn thực sự, điều đó sẽ chấm dứt chiến tranh. Nhưng ông ấy (Zelensky) không muốn làm điều đó”.

Trước việc ông Zelensky bác bỏ quan điểm của phía Mỹ rằng, Ukraine phải “thỏa hiệp” trong thỏa thuận ngừng bắn với Nga, ông Trump cho rằng, Tổng thống Zelensky “không phải là người muốn tạo dựng hòa bình”. Ông chỉ trích nhà lãnh đạo Ukraine “đang đánh cược với mạng sống của hàng triệu người, đánh cược với Thế chiến III” và thiếu tôn trọng đối với sự hỗ trợ của Mỹ, đồng thời khẳng định: “Chúng tôi không muốn tham gia vào một cuộc chiến kéo dài 10 năm... Ông ấy vừa muốn chúng ta ký kết vừa muốn tiếp tục chiến đấu”.

Trong khi đó, quan điểm của một bên xung đột là Nga về kịch bản chấm dứt chiến tranh cũng rất khác xa với những gì mà Ukraine mong đợi. Nga tuyên bố muốn kết thúc cuộc chiến ở Ukraine càng nhanh càng tốt thông qua các biện pháp ngoại giao. Từ khóa ở đây là “kết thúc”, chứ không phải ngừng bắn, cũng không phải đóng băng hay ra những quyết định nửa vời. Tuy nhiên, vấn đề đầu tiên và quan trọng nhất là vấn đề lãnh thổ lại rất gai góc. Nga nói rằng vấn đề lãnh thổ không phải là vấn đề chính, nhưng đó là ám chỉ đến lãnh thổ còn lại của Ukraine. Phía Nga cho biết sẽ không có thỏa thuận hòa bình nếu Nga không có được toàn bộ 4 tỉnh mà họ đã sáp nhập từ Ukraine. Thư ký báo chí của Tổng thống Nga, ông Dmitry Peskov, cho biết: “Những vùng lãnh thổ này sẽ không bao giờ bị bán”.

Nhiều bất đồng xung quanh giải pháp xung đột Nga - Ukraina đang khiến nảy sinh những tư tưởng cực đoan. Báo chí Ukraine đưa tin một số người Ukraine đã kêu gọi quyên góp để có thể sở hữu một quả bom hạt nhân. Ukraine không có khả năng sản xuất một loại vũ khí như vậy ngay cả khi họ muốn, họ còn cách xa các cơ sở cần thiết để làm giàu urani tới 1 thập kỷ. Nhưng điều đó không ngăn được tư duy muốn giải quyết xung đột bằng sức mạnh.

Tư duy “hòa bình thông qua sức mạnh”

Một yếu tố không thuận khác cho triển vọng đàm phán hòa bình Ukraine là quan điểm của châu Âu. Đại diện Liên minh châu Âu (EU) cho rằng, mối đe dọa lớn nhất đối với an ninh châu Âu là nước Nga và rằng giải pháp cho vấn đề này là tạo một thất bại cho Nga tại Ukraine. Từ quan điểm rằng hành trình tới hòa bình là hãy leo thang xung đột, vũ khí châu Âu được đổ vào Ukraine, hạn chế với các chủng loại vũ khí có độ sát thương và hủy diệt cao hơn được cung cấp cho Ukraine dần dần được tháo bỏ.

Trong quan điểm của châu Âu, một nền hòa bình toàn diện, công bằng và lâu dài cho Ukraine cũng như an ninh lâu dài của châu Âu gắn với việc kết nạp Ukraine. Đại diện cấp cao về chính sách an ninh và đối ngoại của EU, bà Kaja Kallas cho rằng, Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) đưa ra bảo đảm an ninh tốt nhất cho Ukraine, đồng thời phản đối việc ông Trump “đóng cửa” gia nhập NATO đối với Kiev. Trong một cuộc phỏng vấn trước chuyến thăm Washington, bà Kallas nhấn mạnh NATO là biện pháp đảm bảo an ninh hiệu quả nhất, đồng thời phản đối quan điểm cho rằng chính khả năng gia nhập NATO của Ukraine là mồi lửa châm ngòi cuộc xung đột cách đây 3 năm.

Đầu tháng trước, 6 nước thành viên NATO là Anh, Pháp, Tây Ban Nha, Đức, Italia và Ba Lan đã ký một tuyên bố chung sau cuộc gặp với người đồng cấp Ukraine ở Berlin (Đức), khẳng định: “Các mục tiêu về một nền hòa bình toàn diện, công bằng và lâu dài cho Ukraine cũng như an ninh lâu dài cho châu Âu là không thể tách rời. Ukraine phải thắng thế”. Châu Âu cho rằng sẽ không thể hỗ trợ cho thỏa thuận ngừng bắn cuối cùng tại Ukraine nếu ông Trump không để họ tham gia tiến trình đàm phán hòa bình.

Không những thế, các nhà lãnh đạo 27 nước thành viên EU đã lên kế hoạch gặp nhau tại Brussels vào ngày 6-3 để thảo luận về tăng cường phòng thủ châu Âu và cố gắng đạt được thỏa thuận về gói viện trợ quân sự mới cho Kiev. Đại diện cấp cao về chính sách an ninh và đối ngoại của EU Kaja Kallas đề xuất 27 nước thành viên cam kết cung cấp vũ khí mới càng sớm càng tốt cho Ukraine, bao gồm tên lửa, hệ thống phòng không và đạn pháo. Tuy nhiên, không phải thành viên EU nào cũng tán thành đề nghị của bà Kaja Kallas. Thủ tướng Hungary

Viktor Orban đã gửi thư tới Chủ tịch Hội đồng châu Âu Antonio Costa, kêu gọi EU bắt đầu đàm phán với Nga về chiến sự ở Ukraine và đe dọa sẽ phủ quyết hiệp định về cuộc xung đột tại hội nghị thượng đỉnh châu Âu sắp tới. Trong bức thư, ông Orban nêu rõ: “Tôi tin rằng Liên minh châu Âu, giống như Mỹ, nên bắt đầu đối thoại trực tiếp với Nga về ngừng bắn và hòa bình lâu dài ở Ukraine”.

Quan điểm của ông Orban được ông Robert Fico, Thủ tướng Slovakia chia sẻ. Trong một tuyên bố trên tài khoản Facebook cá nhân, ông Fico cho biết, Slovakia sẽ không hỗ trợ Ukraine về mặt tài chính hay quân sự để tiếp tục cuộc xung đột với Nga. Ông Fico nhấn mạnh Slovakia tôn trọng nhu cầu tăng cường khả năng phòng thủ của châu Âu. Tuy nhiên, Slovakia phản đối chiến lược phi thực tế “hòa bình thông qua sức mạnh”, vì đây chỉ là cái cớ để kéo dài xung đột ở Ukraine và Kiev sẽ không bao giờ đủ mạnh để có thể đàm phán từ vị thế quân sự áp đảo.

Ông Fico tiết lộ tại Hội nghị Thượng đỉnh EU vào ngày 6-3 tới, Slovakia sẽ đề xuất lệnh ngừng bắn ngay lập tức, bất kể thời điểm đạt được thỏa thuận hòa bình cuối cùng. Tuy nhiên, theo ông Fico, Tổng thống Ukraine Zelensky và phần lớn các quốc gia thành viên EU phản đối đề xuất này. Ông Fico cảnh báo nếu Hội nghị Thượng đỉnh EU không công nhận quan điểm rằng ngoài việc tiếp tục chiến tranh, vẫn còn những lựa chọn khác, thì vào ngày 6-3, Hội đồng châu Âu có thể sẽ không thể đạt được thỏa thuận chung về Ukraine.

Hoàng Sơn