Triển vọng mới cho gạo phát thải thấp

Đại diện Trung tâm Khuyến nông tỉnh Đắk Lắk trao đổi về các chương trình canh tác lúa giảm phát thải tại Trại lúa giống Hòa Xuân. (Ảnh MINH ANH)

Các quy trình canh tác tiên tiến được chuyển giao đến nông dân; doanh nghiệp tập trung chuẩn hóa vùng nguyên liệu... tạo ra nền tảng vững chắc cho tiến trình xanh hóa ngành lúa gạo.

Vụ hè thu năm 2025, có 11 mô hình được triển khai với diện tích 543,5ha và 355 hộ dân tham gia; giảm chi phí 1,7 đến 4,9 triệu đồng/ha; lợi nhuận tăng từ 4,6 đến 15,8 triệu đồng/ha so với ngoài mô hình.

Kỹ thuật mới, hiệu quả cao

Ông Nguyễn Cao Khải, Giám đốc Hợp tác xã Nông nghiệp và Dịch vụ Tiến Thuận (xã Thạnh Quới, thành phố Cần Thơ) cho biết: Hợp tác xã hiện có khoảng 70ha lúa sản xuất theo mô hình giảm phát thải cho năng suất, chất lượng cao. Riêng vụ hè thu năm 2025, năng suất lúa đạt gần 7,9 tấn/ha, tăng so với ngoài mô hình khoảng 1,6 tấn/ha.

Trong khi đó, giống lúa giảm 50-65%; giảm 15% lượng phân bón; giảm một nửa số lần phun thuốc bảo vệ thực vật; giảm số lần tưới nước nhờ thực hiện phương pháp ngập khô xen kẽ; đồng thời thực hiện thu gom rơm rạ ra khỏi đồng ruộng. “Trừ chi phí sản xuất, lợi nhuận từ lúa và phụ phẩm tăng so với ngoài mô hình từ 7 đến 8 triệu đồng/ha. Do đó, nhiều hộ nông dân đã tăng diện tích tham gia mô hình. Dự kiến vụ đông xuân tới hợp tác xã sẽ mở rộng diện tích canh tác lúa phát thải thấp lên hơn 100 ha”, ông Khải nhấn mạnh.

Theo Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), tính chung 11 mô hình trồng lúa chất lượng cao phát thải thấp vụ hè thu năm 2025, lượng phân bón giảm trung bình 31,3%; giảm 1 đến 3 lần phun thuốc bảo vệ thực vật; giảm giống gieo sạ từ 70-130 kg/ha; hầu hết bảo đảm số lần rút nước.

Có 100% số mô hình thu gom rơm rạ khỏi ruộng, trong đó năm mô hình bán rơm với giá trị cao nhất 1 triệu đồng/ha.

Đặc biệt, về tổ chức lại sản xuất, tất cả nông dân được tổ chức sản xuất theo hợp tác xã, có liên kết đầu vào và tiêu thụ. Để tạo thuận lợi triển khai Đề án, mới đây, một công cụ đánh giá sự tuân thủ quy trình sản xuất đã được phát triển với tên gọi ViRiCert. Công cụ này được kỳ vọng trở thành “la bàn xanh” định hướng cho hàng triệu nông dân trong hành trình canh tác bền vững.

Ông Nguyễn Văn Hùng, Viện Nghiên cứu lúa gạo quốc tế (IRRI) cho biết, công cụ thiết kế hệ thống chấm điểm dựa trên 10 khâu thực hành với trọng số khác biệt cho từng yếu tố.

Trong đó, quản lý nước theo nguyên lý ướt khô xen kẽ và không đốt rơm rạ trên đồng ruộng là các ngưỡng yêu cầu bắt buộc; tiêu chí quản lý nước có trọng số gấp đôi vì đây là yếu tố quyết định nhất đến việc giảm phát thải khí nhà kính.

Điểm đặc biệt của công cụ là tính ứng dụng cao và khả năng tiếp cận dễ dàng giúp nông dân nhanh chóng tiếp cận. Chỉ cần một chiếc điện thoại thông minh và kết nối internet, nông dân có thể truy cập website https://viricert.easyfarm.vn hoặc quét mã QR để đánh giá ngay thửa ruộng của mình theo 10 tiêu chí. Khi được chia sẻ rộng rãi, công cụ sẽ đồng hành, giúp nông dân theo dõi, cải thiện quy trình canh tác từng ngày.

Theo Phó Chủ tịch Hiệp hội Ngành hàng lúa gạo Việt Nam (VIETRISA) Lê Thanh Tùng, sự cần thiết của công cụ đánh giá không chỉ ở việc đo lường sự tuân thủ theo quy trình mà còn tạo ra cơ chế minh bạch giúp nông dân tự tin khẳng định giá trị sản phẩm xanh của mình trước thị trường.

Lợi thế mới cho xuất khẩu

Ông Phạm Thái Bình, Chủ tịch Hội đồng quản trị Công ty cổ phần Nông nghiệp công nghệ cao Trung An nhận định: Gạo chất lượng cao phát thải thấp đang ngày càng có ưu thế trên thị trường xuất khẩu. Khi doanh nghiệp xây dựng được vùng nguyên liệu đạt chuẩn, có thể chứng minh giảm phát thải thông qua đo đạc thì sẽ tăng cơ hội đàm phán mức giá tốt hơn với các nhà nhập khẩu, nhất là trong điều kiện nhiều đối tác nước ngoài đã quan tâm đến “dấu chân carbon” của sản phẩm.

“Hiện công ty đang đẩy mạnh sản xuất và xuất khẩu gạo phát thải thấp. Tháng 6/2025, công ty đã xuất khẩu 500 tấn sang Nhật Bản; đến tháng 9/2025 xuất khẩu 160 tấn vào thị trường Australia và tháng 12 xuất khẩu thêm khoảng 500 tấn vào thị trường này. Để gia tăng sản lượng gạo phát thải thấp, chúng tôi mong muốn sớm được duyệt các dự án thuộc Đề án để tạo liên kết chặt chẽ giữa các bên tham gia và làm cơ sở vay vốn từ ngân hàng”, ông Bình đề xuất.

Theo nhiều doanh nghiệp, giá trị thật sự của gạo phát thải thấp nằm ở “hai tầng” lợi ích là tăng giá bán trực tiếp, thiết lập thương hiệu gạo ở phân khúc cao cấp và tạo tiền đề để ngành lúa gạo Việt Nam tham gia các cơ chế tín chỉ carbon trong tương lai.

Xác định Đề án không chỉ là dự án sản xuất mà còn đóng vai trò cơ cấu lại ngành hàng lúa gạo, thời gian tới Bộ Nông nghiệp và Môi trường sẽ thực hiện nhiều giải pháp để mở rộng diện tích và chất lượng mô hình.

Theo Thứ trưởng Nông nghiệp và Môi trường Trần Thanh Nam, Bộ sẽ hoàn thiện ban hành quy trình đo đạc-báo cáo-thẩm định các giải pháp giảm phát thải (MRV); ban hành quy chế liên kết chuỗi; huy động nguồn lực từ đối tác quốc tế; tuyên truyền quảng bá về gạo phát thải thấp.

Về phía địa phương, sẽ xây dựng kế hoạch theo vùng sinh thái gắn với tiêu thụ; hỗ trợ hợp tác xã nâng cao năng lực, cơ giới hóa sản xuất; đào tạo, tập huấn quy trình MRV cho nông dân, hợp tác xã; rà soát diện tích mở rộng bảo đảm mục tiêu của Đề án và thực hiện phê duyệt dự án liên kết doanh nghiệp-hợp tác xã theo đề nghị của doanh nghiệp…

Trong bối cảnh thương mại gạo toàn cầu đang dịch chuyển mạnh sang các tiêu chuẩn bền vững, việc đẩy nhanh tiến độ thực hiện Đề án sẽ tác động lớn đến năng lực mở rộng thị trường của doanh nghiệp Việt Nam.

Đồng thời tạo ra giá trị mới trên đồng ruộng thông qua việc thúc đẩy nông dân đổi mới sản xuất theo hướng chuyên nghiệp, có trách nhiệm hơn với các tiêu chuẩn nông nghiệp xanh.

TIẾN ANH