Triển vọng từ cây xạ đen

Cây xạ đen được gia đình ông Dương Kim Thái (thôn Bình Sơn, xã Cẩm Thạch) trồng xen canh với nhiều loại cây khác.

Toàn tỉnh hiện có 1.000 loài cây dược liệu, trong đó có khoảng 20 loài dược liệu quý, để đáp ứng nguồn nguyên liệu phục vụ thị trường, nhiều tổ chức và cá nhân đã triển khai trồng và hình thành vùng trồng cây dược liệu với khoảng 15 loài, tổng diện tích trên 2.172ha. Đối với cây xạ đen được trồng chủ yếu tại một số xã vùng cao như Cẩm Thạch, Điền Lư, Thiết Ống... Tại Trung tâm Nghiên cứu dược liệu Bắc Trung bộ - Viện Nghiên cứu Dược liệu Việt Nam triển khai trồng cây xạ đen phục vụ cho công tác nghiên cứu, bảo tồn nguồn gen và phát triển dược liệu. Đây là cây thực vật dây leo, thân thảo, có nhiều ứng dụng hữu hiệu trong y học và cuộc sống, được người dân tin tưởng và sử dụng.

Theo đánh giá của ngành chức năng, hiện nay cây xạ đen được xây dựng trồng theo hướng tập trung, áp dụng quy trình kỹ thuật chuẩn và có hợp đồng liên kết tiêu thụ sản phẩm ổn định với các doanh nghiệp, hiệu quả kinh tế đạt được rất khả quan. Ở những mô hình thâm canh tốt, năng suất có thể đạt 15 - 20 tấn lá tươi/ha/năm. Trung bình, mỗi ha trồng xạ đen sau khi trừ chi phí cho thu nhập khoảng 120 - 150 triệu đồng/năm, tùy điều kiện đất đai, giống trồng, mật độ, kỹ thuật chăm sóc và khả năng bao tiêu sản phẩm. So với các cây trồng truyền thống như ngô, sắn hoặc mía, giá trị từ cây xạ đen cao gấp 2 – 3 lần. Giá bán trung bình thường dao động từ 12.000 - 18.000 đồng/kg lá tươi, 180.000 - 220.000 đồng/kg lá khô. Nhờ phát huy hiệu quả mô hình, nhiều hộ dân đã có thu nhập lên tới trăm triệu đồng mỗi năm, kinh tế khấm khá, vươn lên thoát nghèo.

Năm 2024, ông Dương Kim Thái (thôn Bình Sơn, xã Cẩm Thạch) mạnh dạn trồng thêm hơn 2 sào xạ đen quanh vườn nhà. So với cây ngô, keo, lúa thì loại dược liệu này đòi hỏi thời gian chăm sóc ít hơn, không phải bón phân, hiệu quả kinh tế lại cao. Ông Thái cho biết, xạ đen được nhân giống bằng hạt ươm tại vườn hoặc bằng cách dâm cành. Cây có thể cho thu hoạch từ năm thứ 2, trung bình 2 – 3 lứa/năm. Dự tính sau khi thu hoạch lứa đầu, gia đình tiếp tục mở rộng diện tích gieo trồng, hướng đến cung cấp nguồn nguyên liệu cho doanh nghiệp tiêu thụ tại địa phương.

Với mong muốn phát triển dược liệu dựa trên lợi thế về nguồn lực tại chỗ, điều kiện khí hậu, thổ nhưỡng, phát triển theo hướng ổn định, lâu dài, năm 2024 HTX Nông dược Sống Hạnh Phúc (xã Cẩm Thạch) đầu tư hơn 500 triệu đồng xây dựng nhà xưởng, dây chuyền phục vụ sản xuất hiện đại. Đồng thời, triển khai mô hình trồng và chế biến các loại cây dược liệu theo hướng sản xuất hàng hóa, đáp ứng yêu cầu về chất lượng sản phẩm. Theo bà Phạm Thị Hậu, giám đốc HTX, đến nay có khoảng 3ha xạ đen được trồng rải rác trên địa bàn xã, sản phẩm trà túi lọc xạ đen - cà gai leo Happy Life của đơn vị đã được công nhận sản phẩm OCOP 3 sao cấp tỉnh, mỗi tháng xuất ra thị trường 3.000 - 4.000 hộp. Dự kiến, trong năm 2026, HTX sẽ mở rộng vùng nguyên liệu thêm 6ha, tập trung ở 2 thôn: Xanh, Bình Sơn (xã Cẩm Thạch).

Sản phẩm trà túi lọc xạ đen - cà gai leo Happy Life của HTX Nông dược Sống Hạnh Phúc (xã Cẩm Thạch) được chứng nhận OCOP 3 sao cấp tỉnh năm 2024.

Được thành lập năm 2022, HTX Pù Luông (xã Quý Lương) là điểm sáng trong phát triển cây dược liệu với tổng diện tích gần 20ha, tập trung nhiều dược liệu quý như: chè đắng, cà gai leo, ngải cứu, hoạt ngọc... Riêng xạ đen được trồng rải rác tại các xã Thiết Ống, Điền Lư, với khoảng 2ha. Hiện nay, ngoài hướng dẫn, hỗ trợ các hộ gia đình kinh nghiệm trồng, chăm sóc và thu hoạch xạ đen, HTX còn liên kết với các doanh nghiệp thu mua sản phẩm thô tại vườn nhằm cung ứng ổn định dược liệu cho các công ty dược phẩm trong và ngoài tỉnh, tạo đầu ra ổn định cho bà con. Mỗi năm, sản lượng bình quân của HTX lên tới 30 tấn, lợi nhuận thu được khoảng trên 100 triệu đồng/năm từ cây trồng này.

Bà Nguyễn Thị Hiền, Trưởng Phòng Kinh tế, UBND xã Cẩm Thạch cho biết: Đối với các sản phẩm chế biến từ xạ đen như thuốc nam, trà túi lọc... giá trị kinh tế được nâng lên rất nhiều. Sau khi thu hoạch, gốc được giữ lại nhằm mục đích tái sinh hoặc sử dụng cho vụ sau. Thời gian qua địa phương đã chủ động phối hợp với một số HTX trên địa bàn động viên hộ dân duy trì, mở rộng xạ đen cùng một số cây dược liệu quý khác. Bên cạnh đó, tiếp tục xây dựng mối liên kết sản xuất, đảm bảo nguồn cung ứng giống, phân bón, thuốc bảo vệ thực vật sinh học, bao tiêu sản phẩm... từ đó tạo việc làm, nâng cao giá trị sản phẩm nông nghiệp cho bà con, góp phần bảo tồn các loại cây dược liệu quý.

Để nâng cao sản lượng, chất lượng, giá trị, hiệu quả kinh tế, năng lực cạnh tranh, hướng đến phát triển bền vững cho cây dược liệu nói chung, xạ đen nói riêng, các địa phương đang tích cực hướng dẫn các HTX, tổ hợp tác sản xuất cây dược liệu. Tăng cường thực hiện các hoạt động quảng bá, xúc tiến thương mại, trưng bày, giới thiệu sản phẩm dược liệu. Tổ chức lại sản xuất, thực hiện liên kết với các doanh nghiệp trong và ngoài tỉnh hoạt động trong lĩnh vực hóa dược để đầu tư phát triển vùng nguyên liệu, sản xuất theo tiêu chuẩn, gắn sản xuất với chế biến và tiêu thụ, tạo ra sản phẩm có giá trị, lợi ích kinh tế lâu dài cho bà con nông dân...

Bài và ảnh: Trung Lê