Trọng tài viên Đặng Diệu Phương: Khát vọng lớn cho cộng đồng nữ trọng tài Việt Nam

Nhân Ngày Phụ nữ Việt Nam 20-10, phóng viên đã có cuộc trao đổi thú vị với nữ Trọng tài viên Đặng Diệu Phương, Phó Chủ tịch Trung tâm Trọng tài Thương nhân Việt Nam (VTA), về “Vai trò của phụ nữ trong giải quyết tranh chấp kinh doanh bằng trọng tài”.

Phóng viên: Chào Trọng tài viên Đặng Diệu Phương, nhân dịp Ngày Phụ nữ Việt Nam – trước hết xin chúc chị luôn có nhiều sức khỏe, nhiều năng lượng để tiếp tục đóng góp, cống hiến, thể hiện được vị thế và vai trò của người phụ nữ Việt Nam. Chị có thể chia sẻ về vai trò và vị trí của phụ nữ trong lĩnh vực giải quyết tranh chấp bằng trọng tài thương mại tại Việt Nam và trên thế giới?

Trọng tài viên Đặng Diệu Phương: Vai trò của phụ nữ trong trọng tài thương mại ngày càng trở nên quan trọng. Tại Việt Nam, mặc dù số lượng trọng tài viên nữ còn khiêm tốn so với nam giới, nhưng chúng ta đang chứng kiến sự gia tăng cả về số lượng và chất lượng, với nhiều nữ trọng tài viên tham gia vào các vụ tranh chấp kinh tế quy mô lớn.

Trên thế giới, tại các trung tâm trọng tài quốc tế như ICC, SIAC, và LCIA, phụ nữ đã đóng góp tích cực và có những bước tiến mạnh mẽ. Tuy nhiên, để đạt được sự cân bằng, chúng ta vẫn cần nỗ lực nhiều hơn, không chỉ từ các trung tâm trọng tài mà còn từ chính các nữ trọng tài viên cũng như các luật sư, chuyên gia pháp lý.

- Chị đánh giá thế nào về những thuận lợi và khó khăn mà phụ nữ gặp phải khi trở thành trọng tài viên?

- Phụ nữ có nhiều lợi thế tự nhiên khi làm trọng tài viên, như khả năng lắng nghe, thấu hiểu và quản lý xung đột một cách khéo léo. Những phẩm chất này rất hữu ích trong quá trình giải quyết tranh chấp bằng cơ chế trọng tài, khi cần cân nhắc mọi yếu tố từ các bên để đưa ra phán quyết công bằng.

Tuy nhiên, phụ nữ cũng phải đối mặt với nhiều khó khăn. Định kiến giới vẫn tồn tại trong một số lĩnh vực và môi trường, khiến phụ nữ có thể gặp khó khăn trong việc nhận được sự tin tưởng từ các bên tham gia tranh chấp.

Ngoài ra, việc cân bằng giữa công việc chuyên môn và trách nhiệm gia đình cũng là một thách thức lớn mà nhiều trọng tài viên nữ phải đối diện.

Phụ nữ có nhiều lợi thế tự nhiên khi làm trọng tài viên, như khả năng lắng nghe, thấu hiểu và quản lý xung đột một cách khéo léo. Những phẩm chất này rất hữu ích trong quá trình giải quyết tranh chấp bằng cơ chế trọng tài, khi cần cân nhắc mọi yếu tố từ các bên để đưa ra phán quyết công bằng.

Tuy nhiên, phụ nữ cũng phải đối mặt với nhiều khó khăn. Định kiến giới vẫn tồn tại trong một số lĩnh vực và môi trường, khiến phụ nữ có thể gặp khó khăn trong việc nhận được sự tin tưởng từ các bên tham gia tranh chấp.

Ngoài ra, việc cân bằng giữa công việc chuyên môn và trách nhiệm gia đình cũng là một thách thức lớn mà nhiều trọng tài viên nữ phải đối diện.

Trọng tài viên Đặng Diệu Phương trong vai trò là Chủ tịch Hội đồng Trọng tài giải quyết tranh chấp tại Trung tâm Trọng tài Thương nhân Việt Nam (VTA)

- Tỷ lệ trọng tài viên nữ tại Việt Nam và trên thế giới hiện nay là bao nhiêu, và có những chuyển biến nào đáng chú ý trong những năm gần đây?

- Tại Việt Nam, tỷ lệ trọng tài viên nữ vẫn còn khá thấp, theo thống kê không chính thức chiếm khoảng 15-20% trên tổng số trọng tài viên; tính riêng tại Trung tâm Trọng tài Thương nhân Việt Nam (VTA) tỷ lệ trọng tài viên nữ chiếm 32%.

Trên thế giới, tỷ lệ này cao hơn, dao động khoảng 20-30% tại các trung tâm trọng tài quốc tế lớn như ICC và SIAC.

Năm 2023, 29,7% tổng số trọng tài viên được xác nhận hoặc bổ nhiệm trong các vụ việc của ICC là phụ nữ. Con số này thể hiện sự gia tăng dần dần so với các năm trước (28,6% vào năm 2022) và cho thấy những nỗ lực không ngừng hướng tới đa dạng giới tính.

Trong số các bổ nhiệm này, 47% do các bên đề cử, 37% do Tòa Trọng tài ICC bổ nhiệm, và 16% do các đồng trọng tài viên đề cử.

Điều đáng chú ý là tỷ lệ này đang có xu hướng tăng lên, nhờ vào những nỗ lực từ các tổ chức quốc tế và sáng kiến thúc đẩy sự bình đẳng giới.

- Chị có thể chia sẻ về những trải nghiệm cá nhân đáng nhớ nhất của chị khi làm trọng tài viên?

- Một trong những trải nghiệm đáng nhớ nhất của tôi là khi tham gia giải quyết một vụ tranh chấp mà bị đơn là một công ty mà tôi đã làm việc cho họ 10 năm trước, tôi gặp lại chính anh sếp cũ của mình sau 10 năm nhưng đã ở vai trò khác.

Trên thực tế, những tình huống như vậy thường dễ xảy ra và mang đến nhiều cảm xúc nhưng cốt yếu của trọng tài viên là phải luôn độc lập trong quá trình giải quyết tranh chấp và đưa ra phán quyết khách quan.

Trọng tài không chỉ cần kiến thức chuyên môn, trải nghiệm thực tiễn mà còn cần đạo đức nghề nghiệp, sự nhạy bén và khả năng quản lý cảm xúc.

- VTA có kế hoạch gì để phát triển và hỗ trợ các trọng tài viên nữ trong tương lai?

- VTA đang tập trung vào việc phát triển các trọng tài viên nữ thông qua các dự án chuyên môn và tạo điều kiện để họ có cơ hội thể hiện vai trò, năng lực trong giải quyết tranh chấp.

VTA có kế hoạch mang tính tham vọng là chủ trì dự án kết nối cộng đồng nữ trọng tài tại khu vực châu Á, nhằm tạo ra một không gian để các nữ trọng tài viên, luật sư và chuyên gia pháp lý giao lưu, phát triển và hỗ trợ lẫn nhau.

Trên thế giới việc kết nối cộng đồng nữ trọng tài đã có từ hơn 03 thập kỷ, chúng ta có thể biết về ArbitralWomen; đây là một tổ chức phi chính phủ quốc tế, thành lập tại Paris vào năm 1993, với mục tiêu kết nối và hỗ trợ phụ nữ làm việc trong lĩnh vực giải quyết tranh chấp quốc tế.

Từ năm 2000, tổ chức này đã phát triển mạnh mẽ và hiện có gần 1.000 thành viên đến từ hơn 40 quốc gia.

Bà Đặng Diệu Phương, Phó Chủ tịch Trung tâm Trọng tài Thương nhân Việt Nam (VTA), trong một hoạt động đối ngoại tại Hải Nam, Trung Quốc

- Theo chị, so với phụ nữ ở các quốc gia khác, phụ nữ Việt Nam có những điểm nổi bật nào khi tham gia giải quyết tranh chấp bằng trọng tài?

- Phụ nữ Việt Nam có những đặc điểm nổi bật riêng khi tham gia vào lĩnh vực giải quyết tranh chấp bằng trọng tài. Đầu tiên là tinh thần kiên cường và khả năng thích nghi nhanh chóng với những thay đổi trong môi trường pháp lý và kinh doanh.

Lịch sử của Việt Nam đã chứng kiến nhiều phụ nữ giữ vai trò lãnh đạo trong gia đình, cộng đồng, và cả các doanh nghiệp. Điều này giúp phụ nữ Việt Nam có khả năng xử lý các tranh chấp một cách nhạy bén và quyết đoán, đồng thời luôn tìm kiếm giải pháp hòa giải hợp lý để các bên cùng có lợi.

Phụ nữ Việt Nam thường có khả năng giao tiếp rất tốt, nhờ vào việc kết hợp giữa sự mềm mỏng và sự vững chắc trong lập luận, điều này rất quan trọng trong các cuộc đàm phán hay hòa giải.

Tuy nhiên, so với phụ nữ ở các quốc gia có hệ thống trọng tài phát triển hơn, như Singapore, Pháp hay Anh, phụ nữ Việt Nam vẫn còn phải đối diện với nhiều thách thức về cơ hội tiếp cận các vụ tranh chấp quốc tế và nâng cao kỹ năng chuyên môn.

Chính vì vậy, chúng tôi cần thúc đẩy nhiều hơn sự đào tạo và hỗ trợ để phụ nữ Việt Nam có thể tự tin hơn trên trường quốc tế.

- Lời khuyên của chị dành cho các phụ nữ đang và sẽ trở thành trọng tài viên là gì?

- Tự tin và không ngừng học hỏi. Trọng tài là một lĩnh vực yêu cầu sự kiên nhẫn, khả năng lắng nghe và sự công tâm; lắng nghe bản thân, học hỏi để trở thành trọng tài viên và vẽ nên bức tranh về nghề trọng tài của chính mình, góp phần thúc đẩy phương thức giải quyết tranh chấp bằng trọng tài và thể hiện vai trò của người phụ nữ Việt Nam trong cơ chế giải quyết tranh chấp văn minh, tiến bộ và có tính quốc tế này.

Trọng tài viên, Phó Chủ tịch Trung tâm Trọng tài Thương nhân Việt Nam (VTA), bà Đặng Diệu Phương đã công tác và đảm nhận các vị trí là Luật sư Trưởng, Giám đốc Pháp lý tại nhiều tập đoàn, doanh nghiệp trong nước và nước ngoài.
Bà Phương có bằng Cử nhân Luật tại Trường Đại học Luật TP HCM và Thạc sĩ Luật Kinh doanh Quốc tế tại BPP Law School, BPP University, Anh Quốc.
Năm 2023 và 2024, Bà Phương được vinh danh trong GC Powerlist Vietnam 2023, 2024 (các luật sư trưởng xuất sắc nhất Việt Nam năm 2023, 2024) bởi The Legal 500 - Tổ chức quốc tế uy tín có trụ sở tại Anh, chuyên phân tích, xếp hạng các đơn vị hành nghề luật và chuyên gia pháp lý.

Sơn Nhung