Trúc Chỉ trong hành trình xây dựng một giá trị văn hóa mới

Triển lãm ‘THẮM’: tích hợp đa dạng các trải nghiệm nghệ thuật Trúc Chỉ

Triển lãm THẮM - Hành trình xây dựng một giá trị Việt mới giới thiệu đến công chúng Thủ đô các họa sĩ tài năng, đặt dấu mốc cho hành trình 10 năm tiếp theo đoàn kết, hòa hợp cùng nghiên cứu phát triển, đưa Trúc Chỉ trở thành một giá trị văn hóa mới.

Du khách tham quan triển lãm.

Đây là triển lãm thứ hai trong năm 2023, sau triển lãm NĂNG tại Đà Nẵng vào tháng 7 vừa qua, THẮM thể hiện sự chín muồi về nghệ thuật ứng dụng và bản sắc của Trúc Chỉ thông qua khả năng, biểu hiện, phạm vi sáng tạo và sự thích ứng với đời sống đương đại mà Trúc Chỉ đã đạt được trong chặng đường vừa qua.

Triển lãm giới thiệu đến công chúng 79 tác phẩm, chia thành 18 chuyên đề và được trưng bày sinh động trong 4 không gian: Không gian Hành trình Trúc Chỉ chia sẻ về các thành tựu đã đạt được trên từng năm hoạt động của Trúc Chỉ. Không gian Nghệ thuật Trúc Chỉ trưng bày các tác phẩm của 9 họa sĩ Trúc Chỉ nhiều thời kỳ.

Không gian Mỹ thuật ứng dụng trưng bày sắp đặt các tác phẩm ứng dụng của kỹ thuật đồ họa Trúc Chỉ phối hợp với kỹ thuật trình chiếu tạo tương tác với khán giả và các nghệ phẩm ứng dụng độc bản, riêng biệt với những đặc điểm sáng tạo mới tinh tế. Còn không gian Thiền trà là nơi người yêu nghệ thuật dừng lại, thưởng trà, ngắm tranh và chia sẻ những băn khoăn, thắc mắc về Trúc Chỉ.

Một số tác phẩm được trưng bày tại triển lãm.

Giám tuyển Nguyễn Thế Sơn chia sẻ: “Nối tiếp những cuộc triển lãm đã từng thực hiện tại 22 Hàng Buồm, triển lãm Trúc Chỉ lần này như một sự nối dài các đối thoại giữa nghệ thuật với di sản trong lòng thành phố Hà Nội. Qua đó cho thấy các tác phẩm nghệ thuật được sử dụng một cách hiệu quả như thế nào để đưa di sản văn hóa đến gần hơn với công chúng, đặc biệt là những người trẻ”.

Đến với triển lãm, người yêu nghệ thuật vừa được thưởng lãm các tác phẩm Trúc Chỉ, vừa có cơ hội trò chuyện và trải nghiệm giá trị của loại hình nghệ thuật này thông qua các hoạt động tương tác với chất liệu, kỹ thuật.

Triển lãm mở cửa từ nay đến ngày 3.12.2023 tại Trung tâm văn hóa nghệ thuật (22 Hàng Buồm, phường Hàng Buồm, quận Hoàn Kiếm, Hà Nội).

Giá trị nghệ thuật Trúc Chỉ trong ứng dụng đời sống hiện nay

Tọa đàm Tranh Trúc Chỉ trong ứng dụng đời sống hiện nay nằm trong khuôn khổ triển lãm THẮM đã mang đến các thông tin học thuật về kỹ thuật đồ họa Trúc Chỉ và câu chuyện về hành trình nhiều năm theo đuổi, xây dựng, kiến tạo, phát triển theo các giá trị cốt lõi “Thẩm mỹ - Giáo dục – Xã hội”.

Tọa đàm “Tranh Trúc Chỉ trong ứng dụng đời sống hiện nay”.

Tại tọa đàm, họa sĩ Phan Hải Bằng, nhà sáng lập Nghệ thuật Trúc Chỉ Việt Nam, đã chia sẻ những định hướng thẩm mỹ, hành trình xây dựng của Nghệ thuật Trúc Chỉ.

Trúc Chỉ là một loại hình nghệ thuật-giấy, giấy-nghệ thuật mới của Việt Nam, là kết quả của Dự án nghiên cứu, chế tác nghệ thuật giấy thủ công do họa sỹ Phan Hải Bằng - Giảng viên trường Đại học Nghệ thuật, Đại học Huế, cùng các cộng sự khởi lập và tiến hành.

Tên gọi Trúc Chỉ được định danh bởi dịch giả Bửu Ý vào năm 2014, với ý nghĩa tương đồng với washi (hòa chỉ) là từ để chỉ giấy thủ công của ngưởi Nhật, hanji (hàn chỉ) là từ để chỉ giấy thủ công của người Hàn Quốc, nhưng đặc biệt hơn ở chỗ gợi đến hình tượng cây tre/trúc, một biểu tượng văn hóa và tinh thần Việt, thay vì chỉ một nguyên liệu cụ thể.

Nhận thấy giấy là một chất liệu không thể thiếu của các họa sĩ nói chung và họa sĩ đồ họa nói riêng, vào khoảng năm 2000, với nhu cầu tìm kiếm một loại giấy mới, qua quá trình dài nghiên cứu về giấy thủ công tại các làng nghề thủ công khắp mọi miền Việt Nam, họa sĩ Phan Hải Bằng đã đi tìm câu trả lời cho câu hỏi “giấy có thể là một tác phẩm tự thân hay không?” và đó là dấu mốc anh bắt đầu dấn thân vào cuộc hành trình của nghệ thuật giấy.

Hình ảnh nón bài thơ Huế với yếu tố nghệ thuật thị giác đã gợi cảm hứng cho họa sĩ Phan Hải Bằng bắt đầu với tranh Trúc Chỉ. Họa sĩ chia sẻ: “Nón bài thơ là câu chuyện về chàng trai đã viết bài thơ tình của mình lên chiếc nón (mỏng) đặc biệt, để đến khi đưa chiếc nón lên cao dưới ánh sáng (mặt trời) thì sự hiện diện còn lại duy nhất chính là bài thơ. Còn ở Trúc Chỉ, ‘bài thơ’ ấy chính là một tác phẩm rõ rệt”.

Trưng bày một số loại xơ sợi tại triển lãm “THẮM”.

PGS-TS. Nguyễn Nghĩa Phương, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam. khẳng định: “Trúc Chỉ là một hiện tượng được xây dựng, được vun đắp, được lan tỏa một cách rất bài bản, bởi rất nhiều thành phần cộng đồng khác nhau”.

Từ sinh viên cho đến các họa sĩ, giới chuyên môn khi bước đầu tiếp cận đều đặt ra hỏi Trúc Chỉ là chất liệu hay phương tiện nghệ thuật, PGS-TS Nguyễn Nghĩa Phương cho rằng Trúc Chỉ là sự kết hợp của cả hai yếu tố đó.

Trúc Chỉ là một thứ vật liệu cụ thể để làm ra một tác phẩm, với sự phát triển về mặt chất liệu thì đến nay Trúc Chỉ được tạo nên từ nhiều loại xơ sợi, như: tre, trúc, giang, chuối, ngô, rơm, lục bình, dừa, mía,…

Quá trình tạo nên chất liệu cho Trúc Chỉ là một quá trình phát triển đặc biệt, vì thông thường, với một chất liệu người ta thường đào sâu nó nhưng họa sĩ Phan Hải Bằng và các cộng sự của mình đã phát triển nó một cách đa dạng qua nhiều tìm tòi với đa dạng chất liệu khác nhau.

Theo PGS-TS, Nguyễn Nghĩa Phương, Trúc Chỉ hướng tới một số giá trị là thẩm mỹ, xã hội và giáo dục và những giá trị đó không thể tách rời nhau, chúng luôn bổ sung, hỗ trợ cho nhau bởi thẩm mỹ cũng là một thực nghiệm về giáo dục mà giáo dục đương nhiên phải dành cho cộng đồng, không duy nhất một cá nhân nào cả.

Đồ họa Trúc Chỉ (trucchigraphy) là sự kết hợp, ứng biến trên 3 yếu tố: Quy trình làm giấy thủ công truyền thống; Kỹ thuật tạo áp lực nước; Các nguyên lý của nghệ thuật đồ họa (cụ thể là nguyên lý của kỹ thuật in khắc kim loại/etching).

Về mặt phương tiện nghệ thuật, những tác phẩm Trúc Chỉ được hình thành từ các loại xơ sợi riêng và trong mỗi bức tranh có sự góp mặt của rất nhiều loại sợi, mỗi loại lại có độ óng, độ dài ngắn khác nhau, đây cũng chính là nét đặc biệt của nghệ thuật Trúc Chỉ.

Họa sĩ Nguyễn Thế Sơn chia sẻ tại tọa đàm.

Là người nghệ sĩ thực hành trong lĩnh vực nghệ thuật thị giác và nghệ thuật đương đại, họa sĩ Nguyễn Thế Sơn, Khoa các Khoa học liên ngành Đại học Quốc gia Hà Nội, luôn đau đáu và tiến hành các thực nghiệm nghệ thuật trên nhiều chất liệu khác nhau. Với anh, sự hiện diện, thực hành chất liệu như một hình thức của nghệ thuật, nó vừa mang tính thử nghiệm, vừa mang tính chuẩn quy, tính giáo dục cộng đồng.

Họa sĩ Nguyễn Thế Sơn cho rằng giá trị xã hội của Trúc Chỉ mở ra câu chuyện về sự sáng tạo trong việc sử dụng chất liệu trong nhiều năm, đặc biệt trong bối cảnh ở Việt Nam hoàn toàn chưa có sự phát triển của nghệ thuật giấy. Từ đó, gợi mở cho chúng ta câu chuyện về không gian, cũng như về tác phẩm nghệ thuật hay sự đối thoại của chúng với các yếu tố về môi trường.

Đưa Trúc Chỉ trở thành giá trị văn hóa mới

Trúc Chỉ được sinh ra để tôn vinh giá trị của lòng tri ân và tính nhân văn một cách sáng tạo qua ngôn ngữ nghệ thuật, đồng thời lan tỏa ý niệm bình đẳng giới trong xã hội hiện đại.

Toàn bộ tinh thần của nghệ thuật Trúc Chỉ được gói gọn trong biểu tượng “chiếc đòn gánh”, thường được đặt trang trọng trong không gian của Trúc Chỉ. Chiếc đòn gánh - dụng cụ truyền thống, phổ biến trong đời sống hàng ngày của người Việt xưa, thể hiện sức mạnh nội lực và năng lượng dẻo dai của người mẹ thông qua đặc tính bền vững của chất liệu xơ sợi.

Tác phẩm nghệ thuật Trúc Chỉ mang hơi thở truyền thống dưới các hình thức, ý tưởng hiện đại.

Hiện tại, Trúc Chỉ đã hiện diện như một giá trị văn hóa nghệ thuật mới của Huế, được tạo dựng trên nền tảng nghề giấy thủ công truyền thống, kết hợp và ứng biến với nhiều loại nguyên liệu, kỹ thuật và ý tưởng mới... để làm nên một loại hình nghệ thuật mới, một giá trị văn hóa mới, góp thêm vào vốn văn hóa Việt Nam.

Bên cạnh đó, nghệ thuật Trúc Chỉ đã phát triển rất nhanh, ngoài khả năng phát triển về nghệ thuật tạo hình thì Trúc Chỉ đã phát triển trở thành một doanh nghiệp và đã có những ứng dụng nghiên cứu trong nghệ thuật thiết kế.

Các tác phẩm nghệ thuật Trúc Chỉ liên tục được nghiên cứu và sáng tạo góp phần làm phong phú thêm nghệ thuật giấy Việt Nam.

Trúc Chỉ, do đó, không đơn thuần chỉa là một chất liệu mới. Trên hành trình xây dựng Nghệ thuật tranh Trúc Chỉ, nhà sáng lập - họa sĩ Phan Hải Bằng vẫn luôn khẳng định: “Chúng tôi không thể là người quyết định sau cùng, mà quý vị (tức công chúng – PV) với mỗi sự đồng hành của mình, sẽ là điều kiện quyết định đưa Trúc Chỉ trở thành giá trị văn hóa mới của Việt Nam”.

Bài và ảnh: Huyền Thương