Trưng bày 160 tài liệu hiện vật kể chuyện Bình dân học vụ

Sau khi giành chính quyền, nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa non trẻ phải đối mặt với muôn vàn khó khăn, thách thức, trong đó ba “giặc” lớn là giặc đói, giặc dốt và giặc ngoại xâm, đặt vận mệnh dân tộc vào tình thế vô cùng khó khăn. Ngay trong phiên họp đầu tiên của Chính phủ lâm thời ngày 3/9/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã xác định “một dân tộc dốt là một dân tộc yếu”, trong khi đó ở nước ta lúc bấy giờ có tới hơn 90% dân số mù chữ, vì vậy, xóa nạn mù chữ là một trong sáu nhiệm vụ cấp bách của đất nước.

Ngày 8/9/1945, Chính phủ lâm thời ban hành Sắc lệnh số 17/SL về việc thành lập Nha Bình dân học vụ, mở đầu cho phong trào học tập chưa từng có trong lịch sử. Hàng triệu người dân trên khắp mọi miền đất nước, không kể tuổi tác, tầng lớp đều tham gia học chữ như một hành động yêu nước thiêng liêng. Phong trào Bình dân học vụ đã trở thành ngọn đuốc thắp sáng tri thức, hun đúc tinh thần độc lập và khát vọng khai sáng cho toàn dân tộc.

Cẩm nang chiến dịch tổng quét dốt của Ty Bình dân học vụ Thanh Hóa.

Trưng bày giới thiệu gần 160 hình ảnh, tài liệu, hiện vật, chia làm 3 phần:

Phần 1: Diệt giặc dốt - cuộc chiến không tiếng súng. Công chúng được tiếp cận các tài liệu, hiện vật như: Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn Độc lập tại Quảng trường Ba Đình, Hà Nội, tuyên bố thành lập nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, ngày 2/9/1945; Chủ tịch Hồ Chí Minh và các thành viên Hội đồng Chính phủ Lâm thời nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra mắt sau phiên họp đầu tiên, ngày 3/9/1945; Nhóm tài liệu, hiện vật giới thiệu sự ra đời phong trào Bình dân học vụ: Lời kêu gọi, sắc lệnh, thư…

Các dụng cụ học tập tự chế trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp.

Phần 2: Ánh sáng tri thức lan tỏa. Ở phần trưng bày này, những tài liệu, hiện vật chủ yếu là văn bản thể hiện quyết tâm chính trị cao của Đảng, Nhà nước và Chủ tịch Hồ Chí Minh trong việc xóa bỏ “giặc dốt”, coi đây là một phần thiết yếu của sự nghiệp cách mạng và xây dựng một nước Việt Nam độc lập, dân chủ, tiến bộ.

Chia sẻ ký ức về những ngày bình dân học vụ tại lễ khai mạc, ông Nguyễn Phong Niên, một giáo viên bình dân học vụ khi mới 12-13 tuổi cho biết, những ngày ấy không khí học tập rất rạo rực. Ông vẫn nhớ rõ ngày đứng lớp dạy các bác trung niên. "Các bác học rất chăm, họ có tinh thần phấn khởi cách mạng thành công và thấy lợi ích của việc đi học”.

Khách tham quan tìm hiểu tài liệu tại triển lãm.

Phần 3: Từ bình dân học vụ đến học tập suốt đời. Trong chiến tranh cũng như thời bình, trên nền tảng truyền thống hiếu học, nhân dân ta kiên trì xóa mù chữ, xây dựng nền giáo dục đại chúng. Phong trào Bình dân học vụ không chỉ góp phần diệt “giặc dốt” mà còn để lại di sản tinh thần quý báu, trở thành nền tảng cho các phong trào học tập suốt đời, xây dựng xã hội học tập ngày nay. Tinh thần ấy tiếp tục được lan tỏa mạnh mẽ trong kỷ nguyên số với phong trào “Bình dân học vụ số” phổ cập kiến thức, kỹ năng số đến mọi tầng lớp nhân dân, góp phần bảo đảm không ai bị bỏ lại phía sau trong tiến trình chuyển đổi số quốc gia.

Đặc biệt trong trưng bày lần này, hầu hết tài liệu, hiện vật quý, có giá trị đều là những hiện vật lần đầu tiên được giới thiệu tới công chúng. Tiêu biểu như: Sổ ghi cảm tưởng của các đồng chí lãnh đạo và nhân sĩ trí thức về công tác Bình dân học vụ; Huy hiệu Bình dân học vụ của chiến sĩ cách mạng bị giam ở Côn Đảo vẽ và in để cổ động học Bình dân học vụ trong tù, năm 1951; Nhóm hiện vật do các gia đình nhân chứng hiến tặng và những sản phẩm sáng tạo của sinh viên Lab EDABK của Trường Điện - Điện tử, Đại học Bách khoa Hà Nội…

Rất nhiều tài liệu, hiện vật quý về bình dân học vụ lần đầu tiên được giới thiệu tới công chúng.

Ông Nguyễn Văn Đoàn - Giám đốc Bảo tàng Lịch sử Quốc gia cho biết, trưng bày là hành trình tái hiện tinh thần "Học để làm việc, làm người, Học để phụng sự Tổ quốc", đồng thời là lời khẳng định về giá trị của tri thức, giáo dục mãi còn nguyên giá trị, đặc biệt là trong kỷ nguyên phát triển đất nước...

"Đây là cơ hội để công chúng, đặc biệt là thế hệ trẻ, hiểu sâu sắc hơn về ý nghĩa lịch sử của phong trào Bình dân học vụ - một biểu tượng cho ý chí vượt khó và khát vọng vươn lên bằng tri thức của dân tộc Việt Nam. Đồng thời, nhấn mạnh vai trò học tập suốt đời trong xây dựng một xã hội tri thức".

Tại sự kiện, Bảo tàng Lịch sử quốc gia tổ chức Lễ tiếp nhận tài liệu, hình ảnh, hiện vật về phong trào Bình dân học vụ do gia đình ông Nguyễn Phong Niên; gia đình ông Vương Mạnh Thái, bà Nguyễn Thị Đảm trao tặng và Chip EDABK-Brain do PGS.TS Nguyễn Đức Minh, Phó hiệu trưởng Trường Điện - Điện tử, Đại học Bách khoa Hà Nội trao tặng.

Ông Vương Mạnh Thái, con trai cụ Vương Kiêm Toàn - nguyên Giám đốc Nha Bình dân học vụ tặng hiện vật cho bảo tàng.

Nhân dịp này, Bảo tàng cũng khai trương Ứng dụng công nghệ trải nghiệm thực tế tăng cường (AR) trên nền tảng định vị không gian trực quan (Visual Positioning System - VPS) tại hệ thống trưng bày thường trực và phòng trưng bày chuyên đề “Bình dân học vụ - Thắp sáng tương lai” do Bảo tàng Lịch sử Quốc gia phối hợp với Tổng công ty Công nghiệp Công nghệ cao Viettel (Viettel High Tech) triển khai thực hiện.

Đây là lần đầu tiên công nghệ điện toán không gian được ứng dụng trong bảo tàng để hiển thị nội dung số ngay tại vị trí thực tế. Khách tham quan chỉ cần dùng điện thoại là có thể khám phá hiện vật qua mô hình 3D, phim tư liệu, hiệu ứng minh họa và thuyết minh tự động. Trải nghiệm này không chỉ mang lại phương thức tham quan hiện đại, cá nhân hóa mà còn giúp cho những tài liệu, hiện vật trở nên sống động và dễ tiếp cận hơn, đồng thời mở ra hướng đi mới trong bảo tồn và lan tỏa giá trị di sản bằng công nghệ số.

Trưng bày mở cửa từ ngày 22/8 đến hết tháng 12/2025, hứa hẹn mang đến cho công chúng, đặc biệt là thế hệ trẻ, cái nhìn sâu sắc về hành trình từ những con chữ đầu tiên năm 1945 đến khát vọng học tập suốt đời hôm nay.

Thanh Huyền/VOV2