Trung Đông 2025: Những dịch chuyển trong vòng xoáy bất ổn

Không quá lời khi đánh giá năm 2025 là giai đoạn xung đột ở Trung Đông leo thang, lan rộng và diễn biến phức tạp nhất trong nhiều thập niên qua. Trọng tâm bất ổn của Trung Đông năm 2025 vẫn xoay quanh xung đột Israel-Palestine, với tâm điểm là dải Gaza. Sau hơn một năm rưỡi giao tranh dữ dội kể từ tháng 10-2023, các chiến dịch quân sự của Israel chưa thể đạt được mục tiêu “tiêu diệt hoàn toàn Hamas”, trong khi Gaza bị tàn phá nghiêm trọng, rơi vào khủng hoảng nhân đạo kéo dài. Những lệnh ngừng bắn ngắn hạn chỉ tạo ra các “khoảng lặng chiến thuật”, không đủ để chuyển hóa thành hòa bình bền vững.

Khói bốc lên sau cuộc không kích của Israel xuống thành phố Gaza ngày 5-9-2025. Ảnh: THX/TTXVN

Năm 2025, xung đột Gaza đã vượt ra ngoài khuôn khổ song phương, trở thành chất xúc tác làm lan tỏa bất ổn toàn khu vực. Từ các vụ đối đầu giữa Israel và Hezbollah ở miền Nam Lebanon, đến những cuộc tấn công tên lửa của lực lượng Houthi từ Yemen nhằm vào Israel và tuyến hàng hải Biển Đỏ, Trung Đông chứng kiến sự mở rộng của một mặt trận xung đột đa tầng, đa hướng. Đây không còn là chiến tranh cục bộ, mà là biểu hiện điển hình của chiến tranh ủy nhiệm trong bối cảnh cạnh tranh địa chính trị gay gắt.

Cùng với cuộc xung đột Israel-Palestine, cuộc đối đầu giữa hai quốc gia thù địch Israel-Iran đang ngày càng bộc lộ những nhân tố nguy hiểm, góp thêm “ngòi nổ” cho “thùng thuốc súng” Trung Đông. Năm 2025 đánh dấu mức độ căng thẳng hiếm thấy giữa hai quốc gia, khi các cuộc tấn công trực tiếp vào lãnh thổ của nhau bằng tên lửa và UAV trong chiến dịch 12 ngày hồi tháng 6, đã vượt qua “lằn ranh đỏ” vốn được duy trì trong nhiều năm.

Nếu cuộc xung đột Israel-Palestine có nguồn cơn từ tranh chấp lãnh thổ, thì cuộc đối đầu giữa nhà nước Do Thái và nhà nước Hồi giáo phản ánh cuộc đấu tranh về trật tự an ninh khu vực. Israel coi việc ngăn chặn Iran sở hữu vũ khí hạt nhân là vấn đề sống còn, trong khi Iran xem năng lực hạt nhân và mạng lưới lực lượng ủy nhiệm là công cụ răn đe chiến lược trước sức ép của Mỹ và đồng minh Israel.

Diễn biến cao trào giữa hai quốc gia cho thấy bước chuyển dịch nguy hiểm từ chính sách đối đầu và áp đặt trật tự theo kiểu răn đe, kiềm chế sang sử dụng vũ lực và hành động quân sự. Lịch sử Trung Đông đã cho thấy, bom đạn chỉ càng khiến cánh cửa đối thoại đóng chặt thêm và sức ép càng làm xói mòn lòng tin. Chỉ một sự tính toán hay một bước đi sai lầm cũng có thể đẩy cả hai vào cuộc xung đột vượt tầm kiểm soát.

Xung đột liên tục leo thang khiến bạo lực đã trở thành trạng thái “bình thường mới” ở khu vực được mệnh danh “rốn dầu” của thế giới, có vị trí địa chiến lược quan trọng bậc nhất này, bất chấp các nỗ lực can dự của các nước lớn. Năm 2025 đã cho thấy sự điều chỉnh rõ nét trong cách tiếp cận của các cường quốc đối với Trung Đông. Mỹ tuy vẫn duy trì hiện diện quân sự và ủng hộ mạnh mẽ Israel, nhưng thiếu một sáng kiến hòa bình toàn diện, công bằng. Điều này giải thích tại sao kế hoạch hòa bình Gaza của Mỹ bị “lỗi hẹn” và dự kiến chuyển sang giai đoạn 2 vào đầu năm 2026 với không nhiều kỳ vọng.

Những bế tắc kéo dài trong tiến trình hòa bình Trung Đông trong năm 2025 tiếp tục phơi bày thực tế rằng, mọi cách tiếp cận Trung Đông chủ yếu dựa trên toan tính lợi ích chiến lược của các bên, hơn là vì mục tiêu hòa bình bền vững và thực chất. Chính sự chồng chéo lợi ích này biến Trung Đông thành đấu trường đa cực, thay vì mang lại lợi ích cho những người dân đang tuyệt vọng gánh chịu hậu quả nặng nề của chiến tranh. Khi luật pháp quốc tế bị xem nhẹ, nguyên tắc tôn trọng chủ quyền bị xâm phạm, hòa bình sẽ vẫn mãi chỉ là ước mơ xa vời.

Vì vậy, năm 2025 cũng cho thấy sự điều chỉnh đáng chú ý của nhiều quốc gia Trung Đông, đặc biệt là các nước vùng Vịnh vốn ngày càng nhận ra cái giá quá đắt của xung đột. Xu hướng đa phương hóa quan hệ, giảm phụ thuộc vào một cường quốc, ưu tiên ổn định để phát triển đã được hình thành và thúc đẩy, đi đầu là Saudi Arabia hay Các tiểu vương quốc Arab thống nhất. Trong nỗ lực tự chủ chiến lược, các nước này chuyển sang theo đuổi đường lối đối ngoại linh hoạt, đa phương hóa quan hệ, mở rộng hợp tác kinh tế, công nghệ, năng lượng và tăng cường hợp tác chiến lược với các cường quốc.

Tuy nhiên, chừng nào vấn đề Palestine chưa được giải quyết thỏa đáng, giải pháp hai nhà nước còn bị cố tình quên lãng, mọi toan tính về một trật tự khu vực mới đều khó bền vững. Việc ngày càng nhiều quốc gia trên thế giới công nhận Nhà nước Palestine cho thấy sự thay đổi lớn trong quan điểm quốc tế về tiến trình hòa bình Trung Đông, tạo áp lực buộc Israel và các bên liên quan phải ngồi lại bàn đàm phán. Đây có thể là bước ngoặt lịch sử, mở ra hy vọng khôi phục tiến trình hòa bình vốn đình trệ lâu nay.

Rõ ràng, những chuyển dịch chiến lược đã đưa Trung Đông bước vào một giai đoạn tái định hình mạnh mẽ. Liệu Trung Đông sẽ tiếp tục trượt dài trong vòng xoáy bạo lực và bất ổn hay từng bước hình thành một trật tự an ninh mới dựa trên cân bằng lợi ích và đối thoại, vẫn là câu hỏi lớn cho những năm tới.