Trung Đông bên bờ vực của vòng xoáy nguy hiểm mới

Khói bốc lên sau cuộc không kích của Israel tại Gaza. Ảnh: THX/TTXVN

Trung Đông đang bước vào giai đoạn leo thang căng thẳng mới, với những diễn biến nguy hiểm vượt ra ngoài khuôn khổ xung đột cục bộ tại Dải Gaza. Các sự kiện gần đây cho thấy cuộc xung đột không chỉ giới hạn trong lãnh thổ Israel và Palestine, mà mở rộng cả về địa lý lẫn chiến thuật, đe dọa trực tiếp đến sự ổn định của toàn khu vực.

Chiến dịch tấn công vào Gaza

Israel đã chính thức bắt đầu chiến dịch tấn công trên bộ vào Thành phố Gaza, một động thái được mô tả là “theo giai đoạn và dần dần” sau nhiều ngày không kích dữ dội. Mục tiêu được tuyên bố của Lực lượng Phòng vệ Israel (IDF) là “giải cứu con tin và đánh bại Hamas” bằng cách tấn công vào các cơ sở hạ tầng được cho là của phong trào này. Tuy nhiên, hoạt động quân sự đó đang đối mặt với những thách thức nghiêm trọng và tạo ra một vòng luẩn quẩn nguy hiểm.

Kế hoạch tiến quân của Israel phụ thuộc vào việc sơ tán dân thường, nhưng đến ngày 15/9, ước tính chỉ có 320.000 người rời đi, một “bộ phận nhỏ” trong số khoảng 1 triệu dân của thành phố Gaza. Liên hợp quốc (LHQ) đã lên tiếng cảnh báo rằng, chiến dịch này có thể khiến khoảng 1 triệu người Palestine đối mặt với nguy cơ bị cưỡng bức di dời, trong khi các đoạn video cho thấy hàng chục trẻ em bị thương vong được chuyển đến các bệnh viện quá tải ở miền Bắc Gaza.

Song song với những lo ngại về khủng hoảng nhân đạo, vấn đề con tin cũng trở nên bế tắc. Tổng thống Mỹ Donald Trump đưa ra tối hậu thư yêu cầu Hamas thả con tin ngay lập tức và cảnh báo sẽ có hành động đáp trả nếu Hamas sử dụng con tin làm “lá chắn sống”. Ngược lại, Hamas cáo buộc Israel không kích các tòa nhà dân cư và gây nguy hiểm cho các con tin.

Đỉnh điểm của sự bế tắc là việc Hamas tuyên bố “đình chỉ tiến trình đàm phán trao đổi tù nhân” sau vụ không kích của Israel vào phái đoàn đàm phán của họ tại Doha, Qatar. Điều này cho thấy Israel thay vì thúc đẩy mục tiêu giải cứu con tin, lại đang làm sụp đổ các nỗ lực ngoại giao, trực tiếp đẩy các con tin vào tình thế nguy hiểm hơn và kéo dài cuộc chiến.

Xung đột ở Trung Đông đang có dấu hiệu lan rộng ra ngoài Dải Gaza, đặc biệt là sự tham gia ngày càng sâu của lực lượng Houthi ở Yemen và sự gia tăng căng thẳng giữa Israel và Iran. Sau khi bị Israel không kích vào thủ đô Sanaa của Yemen, lực lượng Houthi điều chỉnh chiến thuật, với mục tiêu có thể “đồng thời tấn công nhiều địa điểm ở các thành phố Israel” nhằm gây quá tải cho hệ thống phòng không của nước này. Phản ứng trước động thái trên, người phát ngôn của IDF, Đại tá Avichay Adraee, cảnh báo sẽ thực hiện một cuộc không kích trả đũa nhắm vào cảng Hodeidah ở miền Tây Yemen; đồng thời kêu gọi toàn bộ tàu và người dân sơ tán để đảm bảo an toàn.

Những diễn biến trên xuất hiện trong bối cảnh căng thẳng giữa Israel và Iran leo thang đáng kể. Thứ trưởng Bộ Quốc phòng Israel Amir Baram cảnh báo rằng “sẽ còn những vòng đấu tiếp theo chống lại Iran” sau cuộc xung đột vừa qua. Ông Baram nhận định Iran đang cảm thấy “bị mất mặt” và do đó đang đầu tư mạnh vào quốc phòng. Đáp lại, Tổng thống Iran Masoud Pezeshkian kêu gọi các quốc gia Hồi giáo “cắt đứt quan hệ” với Israel, nhằm đáp trả cuộc không kích của Israel tại Qatar.

Song song đó, Israel cũng tiếp tục thúc đẩy các kế hoạch mở rộng khu định cư gây tranh cãi ở Bờ Tây. Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu ký một thỏa thuận nhằm triển khai dự án E1, một kế hoạch sẽ “chia đôi khu vực Bờ Tây bị chiếm đóng” và cản trở khả năng thành lập một nhà nước Palestine. Phát biểu tại khu định cư Maale Adumim, ông Netanyahu tái khẳng định lập trường của mình: “Tại đây sẽ không có nhà nước Palestine”.

Binh sĩ Israel được triển khai tại Dải Gaza. Ảnh: THX/TTXVN

Cộng đồng quốc tế phản ứng mạnh mẽ

Vụ không kích của Israel vào các lãnh đạo chính trị Hamas tại Doha gây “cú sốc” lớn và tạo ra làn sóng chỉ trích mạnh mẽ từ các nước Arab, Hồi giáo và Vùng Vịnh. Tổng Thư ký Hội đồng Hợp tác Vùng Vịnh (GCC) Jasem Mohamed Al-Budaiwi đã kêu gọi Mỹ sử dụng tầm ảnh hưởng của mình để “kiềm chế Israel”.

Trong một hội nghị thượng đỉnh khẩn cấp tại Doha, các thành viên của Tổ chức Hợp tác Hồi giáo (OIC) và Liên đoàn Arab (AL) ra tuyên bố chung lên án Israel, bác bỏ mọi nỗ lực tái định cư người Palestine; đặc biệt là kêu gọi “phối hợp nỗ lực nhằm đóng băng tư cách thành viên LHQ của Israel”. Phản ứng không chỉ dừng lại ở lời nói: Tây Ban Nha hủy một hợp đồng quân sự trị giá 825 triệu USD với Israel và xem xét việc “luật hóa” lệnh cấm bán hoặc mua thiết bị quân sự với nước này.

Cộng đồng quốc tế, thông qua các cơ quan của LHQ, cũng thể hiện sự quan ngại sâu sắc và có những động thái cụ thể. Đại hội đồng LHQ (ĐHĐ LHQ) Khóa 80 thông qua “Tuyên bố New York về Giải pháp Hai nhà nước” với 142 phiếu thuận, cho thấy một ý chí chính trị mạnh mẽ của các thành viên. Tuyên bố này không chỉ kêu gọi ngừng bắn ngay lập tức và trả tự do cho con tin, mà còn hướng tới việc thành lập một Nhà nước Palestine có chủ quyền.

Tuy nhiên, động thái này vấp phải sự phản đối của Israel và Mỹ, hai trong số 10 quốc gia bỏ phiếu chống. Trong một diễn biến khác, Hội đồng Bảo an LHQ (HĐBA LHQ) tổ chức một phiên họp khẩn cấp theo đề nghị của Algeria, Pakistan và Somalia để thảo luận về vụ tấn công của Israel vào Doha. Tại phiên họp, Phó Tổng thư ký LHQ Rosemary DiCarlo cảnh báo rằng, vụ việc có thể “châm ngòi cho một giai đoạn leo thang căng thẳng mới” và nhấn mạnh tầm quan trọng của giải pháp ngoại giao cùng kiềm chế tối đa.

Triển vọng nào cho hòa bình ở Trung Đông?

Triển vọng hòa bình ở Trung Đông hiện vô cùng mờ mịt, với những rào cản từ cả các bên liên quan lẫn cộng đồng quốc tế. Về phía Israel, Thủ tướng Netanyahu kiên quyết theo đuổi “chiến thắng toàn diện” và tuyên bố “phải đảm bảo Hamas bị loại bỏ”. Việc ông ký thỏa thuận mở rộng khu định cư và tuyên bố dứt khoát “sẽ không có nhà nước Palestine nào” cho thấy sự phủ nhận hoàn toàn giải pháp hai nhà nước, một trong những nền tảng của các nỗ lực hòa bình quốc tế.

Về phía Hamas, phong trào này đã đình chỉ đàm phán và không có dấu hiệu cho thấy sẵn lòng hạ vũ khí hoặc thay đổi các điều kiện của mình. Cả hai bên đều không có ý định thỏa hiệp, tạo ra một sự bế tắc chiến lược. Ngay cả Ngoại trưởng Mỹ Rubio cũng bày tỏ sự bi quan, cho rằng một thỏa thuận ngoại giao để chấm dứt cuộc chiến có thể “bất khả thi”.

Mặc dù triển vọng hòa bình đang rất mong manh, nhưng vẫn có những nỗ lực và ý tưởng được đề xuất để tìm kiếm lối thoát. Một trong những diễn biến đáng chú ý là việc Đại hội đồng LHQ thông qua nghị quyết về giải pháp hai nhà nước, một văn kiện dù không có tính ràng buộc pháp lý nhưng thể hiện ý chí chính trị mạnh mẽ của phần lớn các quốc gia thành viên. Nghị quyết này có thể đóng vai trò là một lộ trình cho tương lai, kêu gọi ngừng bắn, giải giáp Hamas và thành lập một nhà nước Palestine có chủ quyền.

Đồng thời, cũng có những nỗ lực thầm lặng được thực hiện để duy trì đối thoại. Giám đốc Tình báo Chính quyền Palestine Majed Faraj tổ chức các cuộc họp với giới chức CIA tại New York, cho thấy Chính quyền Palestine vẫn hy vọng duy trì quan hệ và tìm kiếm một giải pháp chính trị thay vì chỉ dựa vào xung đột.

Cuối cùng, ý tưởng về một “phái bộ ổn định quốc tế” dưới sự bảo trợ của LHQ để giám sát lệnh ngừng bắn và hỗ trợ tái thiết cũng được đưa ra, mặc dù tính khả thi phụ thuộc vào sự đồng thuận của các bên. Tuy nhiên, với tình trạng hiện tại, khả năng cuộc chiến vẫn kéo dài, được duy trì bởi chiến dịch quân sự đơn phương của Israel và những cuộc trả đũa lẻ tẻ từ các lực lượng đối địch, trong khi các nỗ lực ngoại giao tiếp tục bị cản trở.

Vũ Thanh/Báo Tin tức và Dân tộc