Trung Quốc có thể cấm xuất khẩu công nghệ nam châm đất hiếm cho xe điện

Kiểm soát chuối cung ứng

Với xu hướng toàn cầu hướng tới khử carbon thúc đẩy chuyển sang sử dụng động cơ điện, Trung Quốc được cho đang tìm cách giành quyền kiểm soát chuỗi cung ứng nam châm và thiết lập sự thống trị trong lĩnh vực môi trường đang phát triển.

Bắc Kinh hiện đang trong quá trình sửa đổi Danh mục công nghệ bị cấm và hạn chế xuất khẩu -danh sách các công nghệ sản xuất và công nghiệp khác chịu sự kiểm soát xuất khẩu - và đã phát hành bản dự thảo danh mục sửa đổi để lấy ý kiến công chúng vào tháng 12 năm ngoái.

Trong dự thảo, các công nghệ sản xuất nam châm hiệu suất cao sử dụng các nguyên tố đất hiếm như neodymium và samarium coban đã được thêm vào lệnh cấm xuất khẩu. Việc lấy ý kiến đã ngừng vào cuối tháng 1/2023 và các sửa đổi dự kiến sẽ được thông qua trong đầu năm nay.

Nam châm đất hiếm là thành phần chính trong động cơ sử dụng điện và lực từ để tạo ra chuyển động quay. Ngoài xe điện, chúng còn được sử dụng rộng rãi trong máy bay bao gồm cả máy bay quân sự và các mặt hàng công nghiệp bao gồm rô-bốt, điện thoại di động và máy điều hòa không khí. Việc sử dụng các nam châm như vậy dự kiến sẽ tăng lên cùng với chất bán dẫn và tế bào lưu trữ.

Chính phủ Nhật Bản được cho đang lo ngại về tác động lớn tiềm tàng mà sự gián đoạn nguồn cung cấp nam châm có thể gây ra đối với các hoạt động kinh tế và công cộng khác nhau.

Trung Quốc được ước tính chiếm khoảng 84% thị phần toàn cầu về nam châm neodymium và hơn 90% lãi suất đối với nam châm coban samarium. Trong khi đó, Nhật Bản chiếm khoảng 15% thị trường nam châm neodymium và chưa đến 10% thị phần đối với samarium coban.

Theo một nguồn tin của châu Âu, nếu Trung Quốc cấm xuất khẩu những công nghệ như vậy, thì Mỹ và châu Âu, vốn không sản xuất nam châm đất hiếm theo truyền thống, sẽ khó tham gia thị trường mới, do đó khiến những quốc gia này hoàn toàn phụ thuộc vào Trung Quốc.

Bắc Kinh đã và đang đầu tư vào các cơ sở sản xuất nam châm với chi phí thấp thông qua sản xuất quy mô lớn, điều này có thể khiến Nhật Bản mất thị phần trong tương lai.

Dự thảo sửa đổi cho biết lệnh cấm và hạn chế xuất khẩu nhằm bảo vệ “an ninh quốc gia” và vì “lợi ích chung của xã hội”. Chính quyền của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã định vị nam châm là nhân tố chính trong tăng trưởng kinh tế và an ninh của Trung Quốc.

Ngoài quân sự, Trung Quốc coi an ninh quốc gia bao gồm các lĩnh vực như kinh tế, văn hóa, xã hội, khoa học công nghệ, thông tin, tài nguyên và chuỗi cung ứng.

Trong một cuộc họp nội bộ vào năm 2020, ông Tập được cho là đã kêu gọi nỗ lực hướng tới việc tăng cường sự phụ thuộc vào mạng lưới cung ứng của cộng đồng quốc tế vào Trung Quốc. Lệnh cấm xuất khẩu công nghệ nam châm được coi là một phần của những nỗ lực này và nhằm mục đích giữ các công nghệ cốt lõi liên quan đến môi trường ở Trung Quốc trong khi sử dụng chúng như một con bài thương lượng trong các giao dịch với Mỹ và Châu Âu, cả hai đều đang tìm cách tạo khoảng cách của mình với Bắc Kinh.

Các nhà sản xuất ô tô tìm cách giảm phụ thuộc

Khi căng thẳng giữa Trung Quốc và Mỹ gia tăng, các nhà sản xuất ô tô ở phương Tây đang cố gắng giảm sự phụ thuộc vào động lực chính của cuộc cách mạng xe điện là nam châm vĩnh cửu cung cấp năng lượng cho động cơ điện.

Các kim loại trong nam châm thực sự rất phong phú, nhưng có thể bẩn và khó sản xuất. Trung Quốc đã phát triển để thống trị sản xuất và với nhu cầu về nam châm ngày càng tăng đối với tất cả các dạng năng lượng tái tạo, các nhà phân tích cho rằng sự thiếu hụt thực sự có thể xảy ra ở phía trước.

Trước tình cảnh đó, một số hãng ô tô đã tìm cách thay thế đất hiếm trong nhiều năm. Hiện các nhà sản xuất chiếm gần một nửa doanh số bán hàng toàn cầu cho biết họ đang hạn chế sử dụng chúng.

Theo dữ liệu bán hàng từ JATO Dynamics, các nhà sản xuất chiếm 46% tổng doanh số bán xe hạng nhẹ vào năm 2020 cho biết họ đã loại bỏ, lên kế hoạch loại bỏ hoặc đang giảm quy mô sử dụng đất hiếm trong xe điện. Các dự án mới cũng đang mọc lên để phát triển động cơ điện không sử dụng kim loại hoặc tăng cường tái chế nam châm được sử dụng trong các phương tiện hiện có.

Trong khi đó Claudio Vittori, nhà phân tích cấp cao về di động điện tử tại công ty phân tích dữ liệu IHS Markit, cho biết việc sử dụng động cơ điện không sử dụng đất hiếm sẽ tăng gần gấp tám lần vào năm 2030. Nhưng ông nói rằng động cơ nam châm vĩnh cửu vẫn sẽ chiếm ưu thế, chủ yếu là do sức mạnh và hiệu quả của chúng.

Các nhà sản xuất ô tô ở phương Tây cho biết họ không chỉ lo ngại về việc đảm bảo nguồn cung mà còn bởi sự dao động giá lớn và thiệt hại về môi trường trong chuỗi cung ứng. Điều này có nghĩa là quản lý rủi ro rằng việc loại bỏ kim loại có thể rút ngắn khoảng cách mà phương tiện có thể di chuyển giữa các lần sạc. Nếu không có giải pháp cho vấn đề đó, mối lo ngại về phạm vi từ lâu đã cản trở ngành sẽ tăng lên, vì vậy khả năng tiếp cận kim loại có thể trở thành một lợi thế cạnh tranh.

Nam châm đất hiếm, chủ yếu được làm bằng neodymium, được coi là cách hiệu quả nhất để cung cấp năng lượng cho xe điện. Trung Quốc kiểm soát 90% nguồn cung.

Giá của neodymium oxide đã tăng hơn gấp đôi trong đợt tăng giá kéo dài 9 tháng vào năm 2020 và vẫn tăng 90%. Bộ Thương mại Mỹ cho biết vào tháng 6/2021 rằng họ đã xem xét một cuộc điều tra về tác động an ninh quốc gia của việc nhập khẩu nam châm neodymium.

Đất hiếm rất quan trọng đối với các ngành công nghiệp điện tử, quốc phòng và năng lượng tái tạo. Bởi vì một số có thể tạo ra một lực từ không đổi, nam châm mà chúng tạo ra được gọi là nam châm vĩnh cửu.

Ô tô điện với những thứ này cần ít năng lượng pin hơn so với ô tô có nam châm thông thường, vì vậy xe có thể đi được quãng đường dài hơn trước khi phải sạc lại. Chúng là lựa chọn sáng suốt cho động cơ EV cho đến khoảng năm 2010 khi Trung Quốc đe dọa cắt nguồn cung đất hiếm trong tranh chấp với Nhật Bản khiến giá cả bùng nổ.

Trong khi các nhà sản xuất ô tô ở phương Tây đang tìm cách cắt giảm, người Trung Quốc vẫn sản xuất các phương tiện sử dụng nam châm vĩnh cửu. Một quan chức ngành công nghiệp đất hiếm Trung Quốc nói rằng nếu bỏ qua các rủi ro địa chính trị, năng lực của Trung Quốc có thể “đáp ứng đầy đủ nhu cầu của ngành công nghiệp ô tô thế giới”.

Khôi Nguyên