Trung Quốc đi bước lớn ở Thái Bình Dương, phương Tây cảnh giác

Ngày 26-5 (giờ địa phương), Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Trung Quốc (TQ) Vương Nghị bắt đầu chuỗi công du chính thức kéo dài chín ngày tới tám đảo quốc Nam Thái Bình Dương (TBD) mà nước này có quan hệ ngoại giao chính thức là Solomon, Kiribati, Samoa, Fiji, Tonga, Vanuatu, Papua New Guinea và Đông Timor.

Đáng chú ý, chuyến đi diễn ra sau khi Bắc Kinh hồi tháng trước đã ký kết một thỏa thuận an ninh với chính quyền Solomon vốn cho phép TQ thiết lập căn cứ quân sự ở khu vực.

Chuyến thăm của Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Vương Nghị sẽ tăng cường hơn nữa sự tin cậy lẫn nhau về chính trị giữa TQ và các đảo quốc TBD, thúc đẩy hợp tác trong các lĩnh vực lên tầm cao mới, tạo động lực mới cho sự phát triển lâu dài của quan hệ giữa hai bên, đóng góp tích cực cho hòa bình, ổn định và phát triển của châu Á - TBD.

Phát ngôn viên Bộ Ngoại giao TQ UÔNG VĂN BÂN

Hé lộ kế hoạch lớn của TQ ở TBD

Theo tờ South China Morning Post, nhiều nguồn tin nội bộ tiết lộ rằng một thỏa thuận then chốt đa phương sẽ được TQ và các đối tác ký kết trong chuyến đi của ông Vương Bắc Kinh cam kết viện trợ hàng triệu USD cho đối tác, cũng như đề xuất một khu vực mậu dịch tự do TQ với các đảo quốc ở TBD, cùng một số nỗ lực hợp tác đối phó với tình trạng biến đổi khí hậu và triển khai y tế. Dự thảo cũng nêu cam kết hợp tác về mạng dữ liệu, an ninh mạng, hệ thống hải quan thông minh giúp các đảo quốc TBD tiếp cận công nghệ tiến bộ, “phát triển kinh tế và bảo vệ an ninh quốc gia”.

Bên cạnh đó, TQ cũng muốn hỗ trợ đào tạo cảnh sát trung cấp và cao cấp cho các đảo quốc TBD bằng hình thức song phương và đa phương, hợp tác “trong các lĩnh vực an ninh truyền thống và phi truyền thống” và mở rộng hợp tác thực thi pháp luật.

Theo hãng tin AP, trong số các nước được Bắc Kinh mời dự họp về thỏa thuận nói trên, ít nhất một quốc gia (được cho là Liên bang Micronesia) phản đối dự thảo tuyên bố chung này vì lo ngại nó thể hiện ý định “kiểm soát và đe dọa ổn định khu vực” của TQ cùng rủi ro kéo TBD vào thế đối đầu giữa phương Tây do Mỹ dẫn đầu và TQ.

Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Vương Nghị đáp máy bay xuống sân bay thủ đô Honiara của quần đảo Solomon vào tối 25-5 (giờ địa phương). Ảnh: CNN

Tổng thống Micronesia David Panuelo cũng được cho là đã gửi thư tới 21 lãnh đạo ở TBD kêu gọi cùng phản đối dự thảo do Bắc Kinh đề xuất. Nội dung thư tiếp tục cảnh báo dự thảo sẽ đưa TBD “rất gần với quỹ đạo của Bắc Kinh” và ý định thực chất của TQ là “ràng buộc toàn bộ nền kinh tế và xã hội của chúng ta với họ”.

Khi được hỏi về bức thư của ông Panuelo trong cuộc họp báo mới đây, phát ngôn viên Bộ Ngoại giao TQ Uông Văn Bân khẳng định TQ và các nước Nam TBD “là những người bạn tốt và đối tác tôn trọng lẫn nhau, bình đẳng, cùng có lợi và cùng phát triển”. “Tôi không đồng ý chút nào với lập luận rằng sự hợp tác giữa TQ và các đảo quốc Nam TBD sẽ làm bùng lên một cuộc chiến tranh lạnh mới” - ông Uông nói.

Mỹ và đồng minh phản ứng ra sao?

Về phía Mỹ, phát ngôn viên Bộ Ngoại giao nước này là ông Ned Price đã lên tiếng bày tỏ lo ngại về ý định của TQ, theo hãng tin Reuters. “Chúng tôi lo ngại những thỏa thuận được đàm phán gấp rút, không rõ ràng” - ông khẳng định, đồng thời cảnh báo các đảo quốc TBD cần cẩn trọng với việc TQ có thể đưa ra các thỏa thuận hoặc tham vấn “mơ hồ, thiếu minh bạch” trong các lĩnh vực liên quan đến an ninh, đánh bắt cá, quản lý tài nguyên.

Ông Price còn lưu ý là các thỏa thuận (bao gồm việc cử các quan chức an ninh TQ tới đảo quốc TBD để hỗ trợ đào tạo) “có thể châm ngòi căng thẳng trong khu vực và làm gia tăng mối lo Bắc Kinh mở rộng bộ máy an ninh nội bộ của mình sang TBD”.

Úc, quốc gia rất gần với khu vực TBD về khoảng cách địa lý, hiện chưa có phát ngôn chính thức. Tuy nhiên, chính phủ mới được bầu của Thủ tướng Anthony Albanese đã tuyên bố sẽ “tăng cường” sự hiện diện của nước này ở TBD và cam kết sẽ tăng cường chi tiêu cho an ninh và cơ sở hạ tầng ở TBD thêm ít nhất 350 triệu USD.

Đáng chú ý, Ngoại trưởng Úc Penny Wong trong ngày 26-5 cũng đã đến Fiji để gặp thủ tướng nước này, trùng lịch với Bộ trưởng Bộ Ngoại giao TQ Vương Nghị. Đây là chuyến công du đầu tiên của bà đến khu vực sau khi nhậm chức hôm 23-5. Sau chuyến thăm này, dự kiến ông Albanese sẽ đến thăm Papua New Guinea trong thời gian sớm nhất và tới Indonesia trong những tuần tới. Đến giữa tháng 7, Ngoại trưởng Wong sẽ tháp tùng Thủ tướng Albanese tham dự Diễn đàn quần đảo TBD.•

Mỹ cần nhanh chóng hành động ở Thái Bình Dương

Theo Reuters, các diễn biến gần đây ở khu vực TBD đang gây sức ép lên Mỹ và buộc Washington phải chủ động hơn trong việc củng cố các mối quan hệ với đồng minh và đối tác trong khu vực này để ứng phó với TQ.

Từ năm 1986, Mỹ có mối quan hệ “độc nhất vô nhị” với một số nước ở Nam TBD như Cộng hòa quần đảo Marshall, Liên bang Micronesia và Cộng hòa Palau thông qua Hiệp ước liên kết tự do (CFA). Với hiệp ước này, Mỹ hỗ trợ tài chính cho các nước đó trong những lĩnh vực giáo dục, y tế và cơ sở hạ tầng. Công dân các nước này cũng được phép làm việc, sinh sống và đi lại tự do bên trong nước Mỹ mà không cần thị thực và cũng được phép phục vụ trong quân đội Mỹ với tỉ lệ khá cao. Đổi lại, Mỹ được phép độc quyền bố trí cơ sở và lực lượng quân sự trên các nước này. Tuy nhiên, các hiệp ước này sẽ hết hạn trong vòng hai năm tới.

Hiện Washington đã chỉ định một nhà ngoại giao kỳ cựu là cựu đặc phái viên của Mỹ về Triều Tiên Joseph Yun để xúc tiến gia hạn CFA và có khả năng mời thêm các quốc gia khác tham gia. Giới chuyên gia nhận định nếu Mỹ đạt được thỏa thuận với các nước này, họ sẽ thể hiện được sự chủ động của mình trước TQ. Trước đó, trong khuôn khổ thượng đỉnh của nhóm Bộ tứ kim cương (QUAD) ở Nhật ngày 24-5, ông Biden đã công bố sáng kiến Mạng lưới kinh tế Ấn Độ Dương - TBD nhằm củng cố, tăng cường quan hệ thương mại và kinh tế khu vực.

VĨ CƯỜNG