Trung Quốc sẽ dùng những lá bài kinh tế nào với Nhật Bản?

Phản ứng gay gắt, nhưng biện pháp sẽ thận trọng

Xu Weijun, Phó giáo sư nghiên cứu tại Viện Chính sách công thuộc Đại học Công nghệ Nam Trung Quốc cho biết: "Trung Quốc sẽ không hành động đột ngột". Ông lưu ý rằng sự phụ thuộc lẫn nhau về kinh tế có nghĩa là bất kỳ cuộc tấn công nào cũng sẽ phản tác dụng vào Trung Quốc - thời điểm Bắc Kinh muốn thể hiện mình là một cường quốc thương mại cởi mở, dựa trên luật lệ và chống chủ nghĩa bảo hộ.

Nguồn: Vecteezy

Theo ông Xu: "Việc quá phụ thuộc vào các biện pháp đối phó kinh tế có thể làm suy yếu chiến lược đó và gây bất ổn cho các nhà đầu tư và đối tác nước ngoài".

Căng thẳng ngoại giao giữa bùng lên sau phát biểu của Thủ tướng Nhật Bản Sanae Takaichi, rằng Tokyo có thể can thiệp quân sự nếu xảy ra tình huống khẩn cấp liên quan đến Đài Loan - hòn đảo Bắc Kinh vẫn tuyên bố chủ quyền.

Bắc Kinh vô cùng tức giận, phản ứng bằng cách tăng cường cảnh báo du lịch, tạm dừng chiếu phim và ra hiệu lệnh cấm hải sản Nhật Bản đồng thời ngừng đàm phán để nối lại việc nhập khẩu thịt bò.

Tuần trước, người phát ngôn Bộ Thương mại Trung Quốc Hạ Vịnh Tiền cảnh báo rằng, nếu Nhật Bản vẫn tiếp tục, Trung Quốc sẽ "thực hiện các biện pháp cần thiết và kiên quyết", buộc Tokyo phải gánh chịu hậu quả.

Theo ông Xu, việc Bắc Kinh có chuyển từ lời nói sang hành động hay không tùy thuộc vào lập trường của Tokyo, đồng thời nói thêm rằng vì chính quyền Thủ tướng Takaichi đã chạm đến ranh giới đỏ quan trọng liên quan đến Đài Loan nên Trung Quốc có thể sẵn sàng chấp nhận những rủi ro kinh tế để trả đũa nếu Nhật Bản từ chối thay đổi lập trường - rút lại tuyên bố đã đưa ra.

Những biện pháp leo thang tiềm tàng

Các chuyên gia cho biết, những biện pháp leo thang tiềm tàng có thể bao gồm lệnh cấm du lịch, chấm dứt chế độ miễn thị thực cho công dân Nhật Bản, hạn chế các sự kiện văn hóa và thắt chặt kiểm soát xuất khẩu - đặc biệt là đất hiếm và các sản phẩm liên quan. Việc hạn chế nhập khẩu mỹ phẩm, đồ điện tử và các mặt hàng khác cũng đang được xem xét.

Không giống như trong cuộc chiến thương mại với Mỹ, vũ khí kinh tế mà Trung Quốc sử dụng để đối phó với Nhật Bản tỏ ra “sắc bén” hơn và có tác động ngay lập tức, xét đến mức độ phụ thuộc lẫn nhau về kinh tế của hai nước và tính chất tức thời của việc hạn chế xuất khẩu hoặc du lịch, ông Xu nói thêm.

“Nhưng Bắc Kinh có thế mạnh lâu dài hơn trong tranh chấp thương mại với Mỹ, vì chủ nghĩa bảo hộ đơn phương của Washington dưới thời Tổng thống Donald Trump tạo cho Trung Quốc nhiều không gian hơn để trả đũa mà không làm lung lay niềm tin toàn cầu vào thị trường hoặc sự cởi mở của nước này”, ông Xu cho biết.

Ngành du lịch Nhật Bản đã gánh chịu hậu quả nặng nề nhất. Khách du lịch Trung Quốc đại lục chiếm khoảng 1/4, tương đương khoảng 7,5 triệu khách du lịch đến Nhật Bản trong 8 tháng đầu năm nay, chiếm tỷ trọng lớn nhất so với bất kỳ quốc gia nào.

Với tình trạng hủy chuyến hàng loạt ngày càng tăng, nhà kinh tế Takahide Kiuchi của Viện nghiên cứu Nomura ước tính rằng, nền kinh tế Nhật Bản có thể mất 1,49 nghìn tỷ yên (9,54 tỷ USD) trong năm tới nếu du khách Trung Quốc đại lục tiếp tục tránh Nhật Bản.

Allan von Mehren, nhà phân tích trưởng và nhà kinh tế Trung Quốc tại Danske Bank cho biết, không có dấu hiệu nào cho thấy căng thẳng sẽ giảm bớt và không thể loại trừ khả năng leo thang hơn nữa.

Trong một lưu ý hôm 25/11, von Mehren cảnh báo rằng, mặc dù đất hiếm có thể là một vũ khí mạnh mẽ do Trung Quốc thống trị về nguồn cung và chế biến, Bắc Kinh có thể ngần ngại sử dụng chúng để tránh "búa rìu dư luận toàn cầu".

Vẫn có khoảng lặng để hạ nhiệt

Bất chấp những căng thẳng, quỹ đạo quan hệ Trung Quốc-Nhật Bản vẫn có khả năng hướng tới một số hình thức cải thiện.

Bà Chim Lee, chuyên gia cấp cao tại Economist Intelligence Unit nói rằng, Trung Quốc có thể thắt chặt kiểm soát đầu tư và nhập khẩu, trong đó ngành ô tô Nhật có thể chịu ảnh hưởng nhưng chủ yếu do cạnh tranh ngày càng mạnh của các hãng xe Trung Quốc.

Dù vậy, bà Lee dự báo thiệt hại kinh tế có thể được hạn chế, bởi Bắc Kinh muốn duy trì quan hệ với doanh nghiệp Nhật thân thiện, đồng thời thu hút FDI và giảm phụ thuộc vào chuỗi cung ứng Mỹ.

Yếu tố địa chính trị rộng hơn cũng có thể tác động đến xu hướng quan hệ song phương. Giáo sư Pang Zhongying, Đại học Tứ Xuyên nhận định, các chuyến thăm cấp cao Mỹ - Trung dự kiến trong năm 2026 có thể giúp cải thiện triển vọng quan hệ Trung - Nhật.

Giáo sư Pang cho biết: "Kể từ khi Chiến tranh thế giới thứ hai kết thúc, chính sách của Nhật Bản đối với Trung Quốc phần lớn đã đi theo sự dẫn dắt của Washington. Nếu Mỹ có động thái ổn định quan hệ với Trung Quốc, Nhật Bản, theo truyền thống, sẽ làm theo. Điều đó có nghĩa là Tokyo cũng sẽ cảm thấy cần phải cải thiện quan hệ với Bắc Kinh”.

Tổng thống Donald Trump đã nói chuyện qua điện thoại với Chủ tịch Tập Cận Bình hôm 25/11 và ngay sau đó với Thủ tướng Takaichi, thông báo tóm tắt cho bà về tình hình quan hệ Mỹ-Trung và nhấn mạnh liên minh của Washington với Tokyo.

Ông Pang nói thêm rằng, khi kỳ nghỉ lễ đang đến gần, cả hai bên có thể chỉ cần "bình tĩnh và đánh giá lại". “Bắc Kinh đã vạch ra một ranh giới đỏ rõ ràng cho Nhật Bản. Cuối cùng, bất chấp những căng thẳng, hướng đi của quan hệ Trung-Nhật vẫn có thể sẽ hướng một bước đi cải thiện tình hình”.

Quỳnh Vũ