Trung Quốc siết chặt quản lý đất hiếm: Một mũi tên trúng nhiều đích

Các nhà phân tích quốc tế cho rằng, với việc siết chặt quản lý đất hiếm, Bắc Kinh đang triển khai chiến lược "một mũi tên trúng nhiều đích" nhưng sẽ phải giải quyết cùng lúc nhiều thách thức lớn.

Đất hiếm là nguyên liệu thiết yếu cho nhiều cuộc đua công nghệ hiện nay, đặc biệt là xe điện. Ảnh: Tân Hoa xã.

Theo thông báo ngày 22-8 của Bộ Công nghiệp và Công nghệ thông tin Trung Quốc (MIIT), tất cả các đơn vị tham gia khai thác, chế biến và tinh luyện đất hiếm tại Trung Quốc, cũng như doanh nghiệp nhập khẩu đất hiếm để tinh luyện sẽ phải có sự phê duyệt của chính phủ và bắt buộc báo cáo chính xác sản lượng. Những trường hợp vi phạm sẽ đối mặt với chế tài pháp lý và nguy cơ bị cắt giảm hạn ngạch trong tương lai. Tuy nhiên, các hạn ngạch về khai thác và xuất khẩu loại sản phẩm đặc biệt này chưa được công bố cụ thể.

Việc Bắc Kinh siết chặt kiểm soát đất hiếm cho thấy, quốc gia này đã mở rộng phạm vi giám sát nhà nước đối với những vật liệu thiết yếu cho xe điện, tuabin gió, điện thoại thông minh và cả lĩnh vực quốc phòng. Đáng chú ý, danh mục sản phẩm chịu ảnh hưởng từ quy định mới còn bao gồm cần cẩu di động, máy nén khí, thiết bị hạng nặng, toa tàu, bơm công nghiệp và thậm chí cả đồ nội thất, đã cho thấy mức độ lan tỏa sâu rộng.

Động thái mới này diễn ra trong bối cảnh Trung Quốc hiện đang nắm giữ gần 90% nguồn cung đất hiếm tinh luyện cho thế giới, dù chỉ trực tiếp khai thác khoảng 70% tổng sản lượng toàn cầu và nắm giữ gần một nửa trữ lượng đã được xác định.

Theo các chuyên gia của Bloomberg, những biện pháp mới đồng nghĩa với việc Bắc Kinh có thể sử dụng vị thế thống trị đất hiếm như một công cụ địa chính trị và kinh tế, nhất là trong bối cảnh căng thẳng thương mại leo thang hiện nay.

Thực tế, Mỹ vẫn phụ thuộc nặng nề vào Trung Quốc khi năm 2024 có tới 70% lượng đất hiếm sử dụng tại quốc gia này được nhập từ Trung Quốc, bất chấp các nỗ lực dưới thời chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump nhằm đa dạng hóa nguồn cung và tăng đầu tư nội địa. Điều này khiến các ngành công nghiệp bán dẫn, xe điện và năng lượng tái tạo của Mỹ đặc biệt dễ tổn thương. Tình hình tương tự cũng xảy ra với châu Âu, nơi lệ thuộc rất nhiều vào đất hiếm từ Trung Quốc cho nhu cầu phát triển năng lượng tái tạo, xe điện, công nghiệp quốc phòng...

Tuy nhiên, việc quản lý chặt các nguồn tài nguyên cũng phản ánh nhu cầu của Trung Quốc trong việc bảo đảm nguồn tài nguyên cho thị trường nội địa vốn đang tăng trưởng nhanh chóng. Trong nhiều năm qua, nền kinh tế số 1 châu Á đã dịch chuyển từ vai trò “công xưởng gia công” sang trung tâm đổi mới công nghệ, với những ngành then chốt như sản xuất xe điện, năng lượng tái tạo, robot... đều tiêu thụ rất nhiều đất hiếm. Riêng năm 2024, Trung Quốc tiêu thụ khoảng 65% lượng đất hiếm tinh luyện toàn cầu, trong đó nhu cầu cho xe điện tăng hơn 25% so với năm 2023.

Rõ ràng, nếu Trung Quốc không cân bằng cung - cầu trong nước, nguy cơ thiếu hụt nguyên liệu cho các ngành công nghiệp ưu tiên chiến lược có thể xảy ra. Điều này tác động không nhỏ tới mục tiêu trở thành siêu cường công nghệ mà quốc gia này đang theo đuổi.

Theo các nhà phân tích quốc tế, Bắc Kinh đang triển khai chiến lược "một mũi tên trúng nhiều đích", nhưng sẽ phải giải quyết cùng lúc các thách thức lớn, khi vừa phải duy trì vị thế nhà cung cấp đất hiếm lớn nhất thế giới, vừa phải bảo đảm nguồn nguyên liệu chiến lược cho các tập đoàn nội địa. Đó là chưa kể đến việc ban hành quy định mới cũng để tránh tình trạng khai thác tràn lan, thất thoát tài nguyên và ô nhiễm môi trường. Thực tế, Trung Quốc trong lần này cũng đưa ra các tiêu chuẩn môi trường khắt khe hơn cho hoạt động khai thác và chế biến đất hiếm.

Với việc đưa ra các quy định mới này, Bắc Kinh đang gửi đi tín hiệu rõ ràng rằng, mọi hoạt động liên quan tới đất hiếm đều phải nằm trong quỹ đạo kiểm soát của chính phủ, từ đó có thể trở thành đòn bẩy quan trọng trong các cuộc đàm phán thương mại và địa chính trị trong tương lai. Điều này đang đặt ra thách thức lớn cho các nỗ lực đa dạng hóa nguồn cung đất hiếm của phương Tây, vốn đang gặp khó khăn về chi phí khai thác và quy định môi trường.

Trước việc siết chặt kiểm soát đất hiếm của Trung Quốc, nhiều chuyên gia kinh tế nhận định rằng, các tập đoàn sản xuất công nghệ cao toàn cầu sẽ phải điều chỉnh chiến lược cung ứng, tăng đầu tư vào các chuỗi thay thế, đồng thời sẵn sàng các giải pháp đối phó với tình trạng chi phí nguyên liệu leo thang trong trung hạn.

(Theo SCMP, Tân Hoa xã, China Daily)

Hoàng Linh