Trung Quốc thúc đẩy 'Con đường tơ lụa kỹ thuật số' ở châu Phi

Sự hiện diện mạnh mẽ của Trung Quốc

"Dấu chân kỹ thuật số" của Trung Quốc trên khắp châu Phi hé lộ một câu chuyện ấn tượng về sự phát triển và hợp tác công nghệ. Với công ty khởi nghiệp DeepSeek đang sẵn sàng giúp đẩy nhanh quá trình phát triển trí tuệ nhân tạo (AI) trên khắp châu Phi, Trung Quốc đã củng cố sự hiện diện của mình trong quá trình chuyển đổi số của châu lục này.

Bản đồ về sự tham gia kỹ thuật số đang mở rộng nhanh chóng của Trung Quốc tại Châu Phi. Đồ họa: China Global South Project

Châu Phi, đứng ở biên giới của sự phát triển AI, đang chứng kiến những hứa hẹn đổi thay nảy nở trên nhiều lĩnh vực khác nhau. Nông nghiệp, chăm sóc sức khỏe, giáo dục và tài chính đang trên bờ vực chuyển đổi, rộn ràng với tiềm năng vượt qua các rào cản truyền thống.

Động lực đổi mới của Châu Phi phù hợp với bức tranh đầy tham vọng được dệt nên bởi “Con đường tơ lụa kỹ thuật số”, một sáng kiến toàn diện mà Bắc Kinh công bố vào năm 2015.

Bà Yu Jia, cán bộ điều hành cấp cao của Viện Kinh tế Cấu trúc Mới tại Đại học Bắc Kinh, cho biết thông qua “Con đường Tơ lụa Kỹ thuật số”, các doanh nghiệp Trung Quốc đã xây dựng cơ sở hạ tầng kỹ thuật số, bao gồm cáp ngầm và cáp trên cạn, mạng 5G và trung tâm dữ liệu trên khắp châu Phi.

China Mobile International Limited là một trong số các công ty công nghệ Trung Quốc đang mở rộng dấu ấn của mình tại châu Phi như vậy. Zitong (Tony) Zhou, người đứng đầu bộ phận Kinh doanh Doanh nghiệp Châu Phi tại China Mobile International Limited, cho biết các khoản đầu tư của các tập đoàn viễn thông Trung Quốc này vào cơ sở hạ tầng và phát triển kỹ năng đã thúc đẩy sự chuyển dịch của châu Phi sang nền kinh tế tri thức.

"Quá trình chuyển đổi số ở Châu Phi đang diễn ra nhanh chóng và đó là xu hướng tích cực. Chúng tôi hỗ trợ các doanh nghiệp trong hành trình chuyển đổi số của họ", Zhou phát biểu bên lề Hội nghị thượng đỉnh Công nghệ châu Phi 2025 kéo dài hai ngày (11-12/2 ) tại Nairobi, Kenya.

Hội nghị thượng đỉnh lần thứ bảy, quy tụ gần 2.000 đại biểu, bao gồm các nhà hoạch định chính sách, nhà sáng lập công ty khởi nghiệp, nhà đầu tư và nhà đầu tư mạo hiểm, để khám phá các cơ hội mới nổi trong nền kinh tế kỹ thuật số của châu Phi.

Giống như nhiều doanh nghiệp Trung Quốc, China Mobile International Limited cũng rất tích cực tham gia những diễn đàn như hội nghị này bởi châu Phi đang là thị trường hợp đồng kỹ thuật nước ngoài lớn thứ hai của Trung Quốc.

Theo dữ liệu của chính quyền Trung Quốc, trong thập kỷ qua, các doanh nghiệp Trung Quốc đã ký kết các hợp đồng kỹ thuật tại châu Phi với tổng giá trị hơn 700 tỷ USD.

Tiềm năng rất lớn của Châu Phi

Theo đánh giá gần đây của Hệ thống truyền thông di động toàn cầu, châu Phi chỉ chiếm 2,5% thị trường AI toàn cầu, tuy nhiên ước tính cho thấy công nghệ này có thể giúp nền kinh tế của châu lục tăng lên mức 2,9 nghìn tỷ USD vào năm 2030 - tương đương với mức tăng trưởng tổng sản phẩm quốc nội hàng năm 3% của cả châu lục.

Hầu hết các chính phủ Châu Phi coi AI là công cụ để "nhảy vọt" phát triển đất nước. Ảnh: World Bank

Đây là một thị trường mới nổi đang phát triển nhanh chóng: theo báo cáo, tính đến năm 2024, có hơn 2.400 công ty chuyên về ngành này, hầu hết trong số đó có trụ sở tại Nam Phi, Kenya, Ai Cập và Nigeria.

Theo các chuyên gia, Nam Phi dẫn đầu châu lục về số lượng công ty AI và quy mô tài chính. Năm 2022, quốc gia này đã thành lập một viện quốc gia để hỗ trợ các ứng dụng AI trong khai thác mỏ, hệ thống đám mây dữ liệu của chính phủ, cơ sở hạ tầng ô tô và nông nghiệp.

Hầu hết các chính phủ châu Phi coi AI là công cụ để "nhảy vọt" phát triển đất nước. Kenddrick Chan, Giám đốc dự án quan hệ quốc tế kỹ thuật số tại tổ chức tư vấn chính sách đối ngoại LSE IDEAS, cho biết châu lục này có tiềm năng để làm điều đó.

Ví dụ, ông Chan cho biết khoảng một nửa lục địa đã chuyển thẳng sang ngân hàng di động thay vì ngân hàng truyền thống. “Người ta có thể lập luận rằng khi nói đến AI, châu Phi có thể bỏ qua các công nghệ lỗi thời và triển khai các giải pháp do AI thúc đẩy nhanh hơn vì không có các hệ thống cũ kỹ cố hữu”, ông nói.

Nhưng thách thức cũng còn không ít

Tuy nhiên, vẫn còn những thách thức đáng kể mà Châu Phi đang phải đối mặt trong quá trình phát triển AI. Bà Yu Jia, cán bộ điều hành cấp cao của Viện Kinh tế Cấu trúc Mới tại Đại học Bắc Kinh, cho biết những thách thức này bao gồm nguồn cung cấp điện không ổn định, năng lực tính toán tương đối thấp và thiếu các trung tâm và thiết bị tính toán tiên tiến.

Theo dữ liệu của Bắc Kinh, trong thập kỷ qua, các doanh nghiệp Trung Quốc đã ký kết các hợp đồng kỹ thuật tại Châu Phi với tổng giá trị hơn 700 tỷ USD. Ảnh: Monitor.co.ug

“Châu Phi thiếu chuỗi ngành công nghiệp AI hoàn chỉnh, hầu như không có sự hiện diện trong các lĩnh vực cốt lõi như phát triển chip và đổi mới thuật toán, khiến châu lục này phụ thuộc rất nhiều vào các công nghệ và sản phẩm bên ngoài”, bà Yu nói.

Theo ông Iginio Gagliardone, giáo sư chuyên về chính sách công nghệ tại Đại học Witwatersrand, Nam Phi, việc thiếu dữ liệu đầy đủ và thống nhất cũng hạn chế việc đào tạo mô hình AI và mở rộng ứng dụng.

Đồng tình với nhận định này, song bà Yu tin rằng sự xuất hiện của DeepSeek mở ra cơ hội lớn hơn cho hợp tác Trung Quốc - châu Phi, có khả năng thúc đẩy những tiến bộ đáng kể về AI trong các lĩnh vực như nông nghiệp và chăm sóc sức khỏe.

Trong khi đó, ông Kenddrick Chan, Giám đốc dự án quan hệ quốc tế kỹ thuật số tại tổ chức tư vấn chính sách đối ngoại LSE IDEAS, lưu ý rằng bản chất của mô hình nguồn mở cũng thúc đẩy các nhà hoạch định chính sách châu Phi giải quyết những lo ngại về quyền riêng tư dữ liệu và an toàn AI.

"AI nguồn mở cũng có thể được sử dụng lại cho mục đích xấu như tạo ra thông tin sai lệch", ông Chan nói. "Đây là nơi các nước Châu Phi cần đảm bảo rằng họ có các chính sách phù hợp để đảm bảo rằng việc sử dụng AI có mục đích xấu không xảy ra và có các cơ chế để kiểm toán và giám sát AI".

Tháng 4 năm ngoái, cơ quan quản lý không gian mạng hàng đầu của Trung Quốc đã cam kết tăng cường thúc đẩy quản trị trí tuệ nhân tạo với các nước châu Phi tại một diễn đàn internet Trung Quốc - Châu Phi được tổ chức tại Hạ Môn.

Trong bối cảnh cuộc cạnh tranh về AI ngày càng leo thang giữa Trung Quốc và Mỹ thì các nước châu Phi có thể sẽ nghiêng về Trung Quốc nhiều hơn một chút, theo giáo sư Gagliardone của Đại học Witwatersrand, Nam Phi, nhận định. “Trung Quốc đã thể hiện sự nhất quán hơn theo thời gian so với Mỹ”, ông giải thích.

Theo số liệu chính thức của Bắc Kinh, dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài của Trung Quốc vào châu Phi tăng đều đặn trong hai thập kỷ qua và đã vượt qua dòng vốn của Mỹ kể từ năm 2013. Và sự tăng trưởng này hứa hẹn sẽ còn diễn ra trong năm 2025, khi Trung Quốc tiếp tục đẩy mạnh các dự án hợp tác với châu Phi theo tinh thần của sáng kiến “Con đường tơ lụa kỹ thuật số”.

Quang Anh