Trung Quốc và đấu pháp 'Thái cực quyền' nhằm ứng phó với chính sách 'Trump 2.0'

Trong cuộc phỏng vấn với tờ South China Morning Post, Giáo sư Trịnh Vĩnh Niên (*), chuyên gia hàng đầu về kinh tế chính trị Trung Quốc và là cố vấn của chính phủ nước này, đã phân tích những biến động lớn trên cục diện quốc tế, tác động của phong trào MAGA (Make America Great Again – Đưa nước Mỹ vĩ đại trở lại) và chính sách kinh tế của Tổng thống Donald Trump đối với Bắc Kinh. Đáng chú ý, những luận điểm này đã phần nào được đề cập trong kỳ họp Lưỡng hội năm 2025, diễn ra từ ngày 4-10/3 vừa qua.

Chuyển biến trong tư tưởng chính trị nội bộ

Theo Giáo sư Trịnh Vĩnh Niên, trong bối cảnh này, không thể bỏ qua những đóng góp của doanh nghiệp tư nhân và sự cần thiết của việc tạo ra một môi trường thông thoáng, giảm bớt quy định đối với khu vực này.

Do đó, vị chuyên gia kỳ cựu cho rằng Trung Quốc nên học hỏi từ Mỹ trong việc nới lỏng quy định đối với doanh nghiệp, đồng thời cung cấp cho doanh nghiệp tư nhân không gian phát triển. Ông cũng chỉ rõ, hiện nay, Trung Quốc vẫn còn quá nhiều quy định hạn chế trong các lĩnh vực như công nghệ cao, dược sinh học, trí tuệ nhân tạo (AI) và Internet, trong khi Mỹ lại đang đi theo chiều ngược lại.

Giáo sư Trịnh Vĩnh Niên là chuyên gia hàng đầu về kinh tế chính trị Trung Quốc và là cố vấn của chính phủ nước này. (Nguồn: Baidu)

Nếu không nới lỏng các ràng buộc đối với chính quyền địa phương mà tiếp tục siết chặt, việc xây dựng một hệ thống quản lý có trách nhiệm sẽ trở nên khó khăn. Đây cũng là lý do Giáo sư Trịnh Vĩnh Niên bày tỏ đồng tình với các cải cách mà tỷ phú Elon Musk đề xuất, dù nhiều ý tưởng chưa được giới tinh hoa Mỹ chấp nhận vì ảnh hưởng đến lợi ích của họ. Hơn hết, Tổng thống Donald Trump đã tiến hành tinh giảm bộ máy hành chính mà ông gọi là “nhà nước ngầm” – “một hệ thống bị cáo buộc tham nhũng nhưng vẫn khoác lên mình danh nghĩa dân chủ và tự do”.

“Cuộc cạnh tranh giữa Trung Quốc và Mỹ thực chất là cuộc đua về hiệu quả quản trị và ở khía cạnh này, tỷ phú Elon Musk không sai khi nhấn mạnh vai trò của cải cách. Chúng ta không nên đánh giá thấp những thay đổi mà ông đang thúc đẩy”, Giáo sư nhận định.

Khi được hỏi làm thế nào để Trung Quốc chuẩn bị tốt hơn trước “cú sốc" từ chính sách mới của ông chủ Nhà Trắng, Giáo sư Trịnh Vĩnh Niên khẳng định, nước này “cần bình tĩnh và kiên nhẫn”. Nếu ông Trump áp đặt mức thuế quan 60% đối với hàng hóa Trung Quốc, nền kinh tế Mỹ cũng sẽ chịu thiệt hại đáng kể do lạm phát tăng cao, trong khi quá trình tái công nghiệp hóa chưa đủ để thay thế nguồn cung từ đất nước tỷ dân. Theo ông, Trung Quốc có thể phản ứng theo kiểu “Thái cực quyền”: Thay vì đáp trả ngay lập tức, cần quan sát và đánh giá tình hình.

Đồng thời, Bắc Kinh cần cân nhắc khả năng đạt được thỏa thuận với Washington vì MAGA vẫn là ưu tiên hàng đầu của ông Trump. Do vậy, các công ty Trung Quốc có thể cân nhắc mở rộng chuỗi cung ứng và công nghiệp nhằm bao phủ thị trường Mỹ, EU và Đông Nam Á bằng cách thành lập các nhà máy tại đó, thay vì chỉ tập trung vào việc xuất khẩu sản phẩm.

Giáo sư Trịnh Vĩnh Niên cho rằng, Trung Quốc nên học hỏi từ Mỹ trong việc nới lỏng quy định đối với doanh nghiệp, đồng thời cung cấp cho doanh nghiệp tư nhân không gian phát triển. (Nguồn: SCMP)

Đấu pháp mới trong cạnh tranh nước lớn

Giáo sư Trịnh Vĩnh Niên cho biết, nếu đối với ông Biden, quan hệ Mỹ-Trung là một cuộc chơi mang tính ý thức hệ thì dưới thời Tổng thống Trump, "mối tình" giữa hai ông lớn này có thể được ví như đồng USD so với đồng Nhân dân tệ. Do đó, muốn thực hiện một thỏa thuận với nhà lãnh đạo Mỹ, Trung Quốc cần chốt tỷ giá hối đoái để mặc cả thương lượng. Bởi đối với ông Trump, mọi thứ đều là phương tiện, đều có thể quy đổi ra tiền.

Trong bối cảnh này, Bắc Kinh sẽ cần phải xem xét nội bộ Mỹ, quan sát động thái của vị Tổng thống và áp dụng đấu pháp “Thái cực quyền”. Thay vì phản ứng ngay lập tức khi đối phương tung ra một cú đấm, Trung Quốc nên quan sát trước.

Theo Giáo sư Trịnh Vĩnh Niên, bất cứ khu vực nào là trung tâm của nền kinh tế thế giới đều trở thành điểm nóng của tranh chấp địa chính trị. Trong nhiệm kỳ đầu tiên của Tổng thống Donald Trump, có các báo cáo truyền thông cho rằng, cựu Ngoại trưởng Henry Kissinger đã đề xuất Mỹ liên kết với Nga để đối trọng với Trung Quốc. Và quan điểm nhất quán trong nội bộ nước Mỹ rằng, Bắc Kinh là đối thủ cạnh tranh và là kẻ thù chính vẫn chưa thay đổi (từ năm 2017 đến nay).

Giáo sư Trịnh Vĩnh Niên chỉ rõ, không bao giờ có chuyện một cường quốc có thể đánh bại cường quốc khác, mà luôn là một quốc gia tự đánh bại chính mình. Sự sụp đổ của Liên Xô về cơ bản không phải là do Washington, mà là do nước này không cải cách và phát triển kinh tế. Mỹ chỉ là một phần của bối cảnh bên ngoài của sự sụp đổ của Liên Xô.

Muốn thực hiện một thỏa thuận với nhà lãnh đạo Mỹ, Trung Quốc cần chốt tỷ giá hối đoái để mặc cả thương lượng. (Nguồn: Taylor's University)

Bên cạnh đó, Bắc Kinh cũng đang thúc đẩy lực lượng sản xuất chất lượng mới nhằm thoát khỏi bẫy công nghệ trung gian (middle technology trap). Bởi lẽ, bất cứ nền kinh tế nào, đặc biệt là Trung Quốc, sẽ khó trở thành quốc gia phát triển nếu không có nâng cấp, đổi mới công nghệ. Quá trình phát triển công nghệ của Trung Quốc đã đạt đến một bước ngoặt quan trọng để thúc đẩy đổi mới sáng tạo. Tuy nhiên, hệ thống hiện tại chưa được cải cách đầy đủ, hoặc các cải cách vẫn chưa đủ sâu rộng. Những cải cách này là điều tất yếu, nếu không, nguồn lực và nhân tài sẽ tiếp tục chảy sang Mỹ.

Về xung đột Ukraine, Giáo sư Trịnh Vĩnh Niên nhận định, nếu Washington và Moscow đạt được một thỏa thuận, phản ứng của châu Âu có thể tạo ra những biến số mới trong cục diện địa chính trị. Sự trỗi dậy của phe cánh hữu ở Mỹ có thể kéo theo một làn sóng tương tự ở “lục địa già”, đẩy thế giới vào một giai đoạn biến động khó lường.

Tuy nhiên, đó chỉ là kịch bản tồi tệ nhất. Cũng không thể loại trừ khả năng Mỹ vẫn cân nhắc lợi ích của EU và Ukraine trong bất cứ thỏa thuận hòa bình nào. Ngay cả khi NATO không trực tiếp tham gia, châu Âu vẫn có thể tiếp tục hỗ trợ Kiev, thậm chí thảo luận về việc triển khai quân dưới danh nghĩa riêng nếu liên minh này không ra mặt. Trong bối cảnh đó, Trung Quốc không nên bị gạt ra ngoài các cuộc đàm phán và có thể đóng vai trò quan trọng hơn trong quá trình tái thiết hậu xung đột.

Dù ông chủ Nhà Trắng có thể tìm cách hòa hoãn với Moscow nhằm tập trung đối phó Trung Quốc, việc Washington chuyển hướng chiến lược sang khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương cũng sẽ mang lại lợi ích cho Nga.

Tuy nhiên, mối quan hệ Mỹ-Nga vốn bị chi phối bởi sự cạnh tranh kéo dài hàng thế kỷ và những mâu thuẫn lịch sử, khiến mức độ tin cậy giữa hai bên vẫn là dấu hỏi lớn. Ngay cả khi quan hệ được cải thiện, khả năng hình thành một liên minh thực sự giữa hai nước vẫn rất mong manh, bởi Mỹ sẽ không chấp nhận một đối thủ mạnh xuất hiện trong khối của mình.

Tương lai Trung Quốc và trật tự thế giới

Theo Giáo sư Trịnh Vĩnh Niên, Trung Quốc có tiềm năng, có nguồn lực, nguồn nhân lực dồi dào, hơn hết là có cơ hội, có khả năng để định hình trật tự thế giới. Sự phát triển của các mô hình AI như Deepseek cho thấy năng lực đổi mới của Trung Quốc, giúp đất nước tỷ dân củng cố vị thế trong cuộc cạnh tranh công nghệ toàn cầu.

Tuy nhiên, để thực sự thay thế khoảng trống quyền lực nếu Mỹ thu hẹp ảnh hưởng, Bắc Kinh cần đảm bảo ba yếu tố cốt lõi: nguồn tài chính khổng lồ, khả năng thuyết phục các quốc gia khác và tính bền vững trong chiến lược dài hạn. Ngoài ra, Trung Quốc cần rút kinh nghiệm từ bài học bá quyền của Mỹ, không can thiệp vào công việc nội bộ của nước khác. Ông cũng bày tỏ sự đồng tình với hệ thống “triều cống” của Trung Quốc, giúp nước này dẫn dắt mà không tự ràng buộc quá mức. Mô hình này có thể thích hợp để xây dựng luật chơi và tập hợp lực lượng trên trường quốc tế.

“Hệ thống “triều cống” mang tính linh hoạt, vận hành dựa trên nguyên tắc không làm xáo trộn trật tự địa phương hiện có, tập trung vào thương mại và giao thương (tương tự như Con đường tơ lụa) và tránh can thiệp vào công việc nội bộ của các quốc gia khác”, Giáo sư Trịnh Vĩnh Niên chia sẻ.

Bên cạnh đó, "cú sốc Trump" có thể gây ra những xáo trộn lớn đối với nền kinh tế và địa chính trị toàn cầu một cách nhanh chóng, tác động mạnh mẽ đến thương mại quốc tế. Bắc Kinh cần theo dõi chặt chẽ những diễn biến này và chủ động ứng phó.

Với tiềm lực thị trường nội địa rộng lớn, Trung Quốc cần tận dụng cơ hội để định hình lại hệ thống thương mại toàn cầu theo hướng có lợi cho mình. Ngoài ra, một cuộc chiến tài chính nhằm vào Trung Quốc sẽ tạo ra hiệu ứng lan tỏa trên phạm vi toàn cầu. Trước thực tế này, nhiều quốc gia đã bắt đầu thúc đẩy thanh toán bằng đồng nội tệ, góp phần đẩy nhanh quá trình "phi USD hóa".

Dù còn nhiều thách thức nhưng dường như Trung Quốc nhìn nhận “cú sốc Trump” lần này là thời cơ để thay thế vai trò lãnh đạo, định hình lại vị thế toàn cầu. (Nguồn: Taylor's University)

Trong những năm tới, quyền lực quốc tế sẽ có sự tái sắp xếp và phân mảnh đáng kể dưới tác động của Tổng thống Donald Trump. Giáo sư Trịnh Vĩnh Niên nhấn mạnh, Ấn Độ là nước tham vọng nhất trong số những các quốc gia đang phát triển. Nước này đặt mục tiêu thay thế Nga để hình thành thế tam cực Trung Quốc-Mỹ-Ấn Độ, đồng thời củng cố vai trò trong Nhóm 77 và Nam bán cầu. Khi bắt kịp Bắc Kinh, nhiều khả năng New Delhi sẽ đối mặt với những xung đột lợi ích với phương Tây, tương tự như những gì đang diễn ra giữa Trung Quốc và Mỹ.

Có quan điểm cho rằng, Mỹ sẽ rút lui khỏi Trung Đông và châu Âu nhằm tập trung vào khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương. Tuy nhiên, đánh giá này có phần sai lầm, bởi lợi ích chiến lược của Mỹ vẫn gắn chặt với châu Âu và Trung Đông. Dưới thời Tổng thống Donald Trump, Washington có thể theo đuổi chính sách đối đầu với Trung Quốc song khó có khả năng phát động một cuộc xung đột trực tiếp vì Philippines hay bất kỳ quốc gia nào khác trong khu vực.

Có thể nói, dù còn nhiều thách thức, Trung Quốc nhìn nhận “cú sốc Trump” lần này là thời cơ để thay thế vai trò lãnh đạo, định hình lại vị thế toàn cầu. Từ đó, đẩy nhanh quá trình cải cách, hiện đại hóa, tập trung nguồn lực nhằm phát huy vai trò trung tâm trong trật tự thế giới mang bản sắc Trung Quốc. Thành công của chiến lược này sẽ phụ thuộc vào khả năng duy trì sự ổn định trong nước, mở rộng ảnh hưởng quốc tế và thích ứng linh hoạt trước những biến động địa chính trị ngày càng khó lường.

(*) Giáo sư Trịnh Vĩnh Niên là một trong những học giả hàng đầu về chính trị Trung Quốc. Công trình nghiên cứu của ông chủ yếu tập trung vào Trung Quốc đương đại, đặc biệt là chính trị, quá trình chuyển đổi của đất nước và quan hệ đối ngoại.

Hiền Lương