Trùng tu Hải Vân Quan: Biểu tượng của đoàn kết trong bảo tồn di sản

Di tích Hải Vân Quan nhìn từ trên cao.

“Hồi sinh” di tích

Di tích Hải Vân Quan được xây dựng vào năm 1826, là một đồn lũy quân sự trấn thủ tại đỉnh đèo Hải Vân ngay ranh giới giữa tỉnh Thừa Thiên Huế (TP Huế ngày nay) và TP Đà Nẵng, xưa là ranh giới giữa phủ Thừa Thiên và Quảng Nam.

Hải Vân Quan được xây dựng ở một vị trí hết sức đắc địa, vừa hiểm trở cheo leo, là nơi xung yếu nhất được mệnh danh là “yết hầu” của Kinh đô Huế. Thành lũy này án ngữ trên con đường Thiên lý độc đạo lưu thông từ Kinh đô Huế đến xứ Quảng Nam và ngược lại.

Di tích Hải Vân Quan được xem là “yết hầu” của Kinh đô Huế lúc bấy giờ.

Hải Vân Quan là căn cứ quân sự vững chắc có thể kiểm soát toàn bộ sự lưu thông giữa hai xứ, một thành lũy quân sự có thể chống cự số lượng địch quân gấp nhiều lần hơn và ở độ cao gần 500m so với mặt biển, có thể quan sát rất rộng về các phía, đặc biệt là toàn bộ vịnh Đà Nẵng.

Với cái nhìn chiến lược, triều đình nhà Nguyễn đã dựa vào địa thế tự nhiên để xây dựng một thành lũy đặc thù, phát huy cao nhất tính năng quân sự, đó là Hải Vân Quan hùng vĩ với những thành tố kiến trúc chính: Vòng tường thành dài khoảng 130m vây quanh con đường Thiên lý độc đạo, cộng với những bức tường thành kiên cố chắn ngang đến vách núi, một cổng lớn chắn trên đường Thiên lý phía Nam có biển ngạch đề 3 chữ Hán đại tự Hải Vân Quan.

Một cổng lớn chắn trên đường Thiên lý phía Bắc có biển ngạch đá Thanh khắc các chữ Hán đại tự Thiên hạ đệ nhất hùng quan, một cổng phụ ra vào cho binh lính cùng nhà Trú Sở là nơi cư trú và Võ Khố là nhà kho...

Hải Vân Quan lúc bấy giờ đã phát huy hết sức hiệu quả vai trò chức năng kể từ lúc xây dựng.

Theo mô tả, vào thời điểm những năm 1876 về sau ghi nhận tại đây có 50 lính canh phòng, đến năm 1885 số lính chỉ còn khoảng 5 người và sang đầu thế kỷ 20 thì hầu như đã bị bỏ ngỏ, không còn ai canh gác...

Trong giai đoạn 1945 - 1975, nhiều hạng mục công trình quân sự được xây dựng thêm ở đây như một số vọng gác, lô cốt hòng trấn giữ con đường huyết mạch này... Trên đỉnh của 2 cổng Hải Vân Quan và Thiên hạ đệ nhất hùng quan còn xây thêm những hệ thống pháo đài công sự để quan sát và đặt súng ống.

Chính vì yếu tố lịch sử quan trọng, ngày 14/4/2007 Bộ VH-TT&DL có quyết định công nhận Hải Vân Quan là di tích cấp quốc gia.

Sau khi được trùng tu, di tích Hải Vân Quan sẽ góp phần phát triển kinh tế của TP Đà Nẵng và TP Huế.

Bẵng đi một thời gian dài, di tích Hải Vân Quan hoành tráng từ xưa bắt đầu xuống cấp nghiêm trọng. Nhiều du khách đến đây đã “tiện tay” vứt rác bừa bãi mặc dù chính quyền đã cắm biển cấm và bỏ nhiều thùng rác mini, khiến di tích gần như phế tích.

Với quyết tâm “hồi sinh” di tích lịch sử này để xứng đáng là điểm đến hấp dẫn du khách trong và ngoài nước, ngày 19/12/2021, TP Đà Nẵng và TP Huế chính thức khởi công khởi công dự án bảo tồn, tu bổ, phục hồi và phát huy giá trị di tích Hải Vân Quan với tổng mức đầu tư hơn 42 tỷ đồng.

Điều đặc biệt, kinh phí thực hiện trùng tu di tích này được trích từ ngân sách TP Đà Nẵng 50%, ngân sách TP Huế 50% trên tổng mức đầu tư. Đây được xem là một hình mẫu tiêu biểu trong việc khôi phục bảo tồn di sản.

Biểu tượng của sự đoàn kết trong bảo tồn di sản

Sau 3 năm thi công, ngày 21/12/2024, di tích Hải Vân Quan chính thức hoàn thành trùng tu và đưa vào đón khách. Theo đó, các di tích như Hải Vân Quan, Thiên hạ đệ nhất hùng quan, hệ thống tường thành, nhà Trú Sở, nhà Vũ Khố, tuyến bậc cấp từ Hải Vân Quan xuống phía TP Đà Nẵng và tuyến đường Thiên Lý từ Thiên Hạ Đệ Nhất Hùng Quan đi TP Huế… được trùng tu bài bản.

Lãnh đạo 2 địa phương Đà Nẵng và Huế trong buổi lễ khánh thành trùng tu di tích Hải Vân Quan.

Chia sẻ về dự án trùng tu di tích Hải Vân Quan, bà Nguyễn Thị Anh Thi – Phó Chủ tịch UBND TP Đà Nẵng cho rằng, đây là dự án quan trọng nhằm bảo tồn phát huy giá trị của di tích Hải Vân Quan, góp phần giáo dục truyền thống yêu nước, lòng tự hào dân tộc, thể hiện tri ân với bậc tiền nhân có công trong lịch sử đấu tranh xây dựng đất nước.

Theo bà Thi, từ xa xưa, Hải Vân Quan đã được mệnh danh là “Thiên hạ đệ nhất hùng quan” với vẻ đẹp thiên nhiên ngoạn mục cũng như vị trí chiến lược quân sự quan trọng. Ngày nay, giá trị của di tích Hải Vân Quan đã được chính quyền Đà Nẵng và Huế nhìn nhận là tài sản chung vô giá, biểu tượng của quan hệ hợp tác tốt đẹp giữa hai địa phương, là cầu nối đặc biệt giữa Đà Nẵng và Huế trong hợp tác, liên kết vùng nói chung, hợp tác trong công tác quản lý, phát huy giá trị di tích nói riêng.

"UBND TP Đà Nẵng sẽ chỉ đạo các sở, ban, ngành liên quan tiếp tục phối hợp chặt chẽ với cơ quan, đơn vị liên quan của TP Huế để xây dựng và thực hiện tốt quy chế phối hợp quản lý, khai thác và phát huy giá trị di tích. Đồng thời, gắn kết với các di tích lịch sử, văn hóa của triều Nguyễn và sự kiện lịch sử trận đầu chống liên quân Pháp - Tây Ban Nha (1858-1860) để tạo nên một tuyến tham quan ý nghĩa, địa chỉ văn hóa - lịch sử hấp dẫn, đóng góp tích cực cho phát triển kinh tế - xã hội của TP Đà Nẵng và TP Huế, trở thành điểm dừng chân không thể thiếu trên Con đường di sản miền Trung", bà Thi nhấn mạnh.

Du khách tham quan di tích Hải Vân Quan sau khi được trùng tu.

Theo chia sẻ của ông Nguyễn Thanh Bình - Phó Chủ tịch UBND TP Huế, việc kết hợp trùng tu di tích Hải Vân Quan giữa 2 địa phương Đà Nẵng và Huế là động lực, biểu tượng đoàn kết để cùng nhau giữ gìn phát huy di sản.

“Đây là công trình rất quan trọng, di tích lịch sử cấp quốc gia gắn bó với sự phát triển của 2 địa phương Huế và Đà Nẵng vì vậy công tác chuẩn bị, bảo tồn phải tuân thủ chặt chẽ, bám sát vào quy chuẩn trùng tu di tích cấp quốc gia. Rất mừng là sau khi trùng tu di tích đã được du khách đón nhận, đánh giá cao. Đây là điểm đến của người dân, du khách qua đó góp phần phát triển kinh tế 2 địa phương Đà Nẵng – Huế thời gian đến”, ông Bình chia sẻ.

Hoàng Vinh