Truyện Kiều phiên bản 'gây tranh cãi'

Ấn bản này dựa trên bản hiệu khảo của hai học giả Bùi Kỷ và Trần Trọng Kim. Đây là một trong những phiên bản Truyện Kiều quốc ngữ có ảnh hưởng sâu rộng nhất qua nhiều thế hệ bạn đọc.

Lần đầu được in bởi Vĩnh Hưng Long thư quán năm 1925, tái bản năm 1927 và sau đó phổ biến rộng rãi qua các nhà xuất bản Tân Việt, Phổ Thông, đến nay bản hiệu khảo này vẫn được xem là một công trình khoa học có giá trị lâu dài nhờ cách biên soạn kỹ lưỡng, chú giải sâu sắc nhưng cách trình bày lại dễ tiếp cận với độc giả phổ thông.

Việc tái bản lần này chỉ sửa những lỗi chính tả nhỏ, đồng thời bổ sung thêm phụ bản tranh minh họa lấy từ Tập văn họa kỷ niệm Nguyễn Du (Hội Quảng Trị - Huế, 1942) gồm 11 bức tranh màu in trên giấy dó của các danh họa như Tô Ngọc Vân, Trần Văn Cẩn, Nguyễn Gia Trí, Nguyễn Đỗ Cung…

Điểm gây tranh cãi nhất vẫn là bức tranh bìa: hình ảnh Thúy Kiều sau khi tắm, minh họa cho câu thơ nổi tiếng “Rõ màu trong ngọc trắng ngà/Dày dày sẵn đúc một tòa thiên nhiên”. Bức tranh thuộc phong cách như tranh khắc, nét mạnh mẽ, tối giản, để lại nhiều khoảng trống phục vụ thiết kế.

Tuy nhiên, việc đặt hình ảnh bán nude lên bìa sách văn học kinh điển vẫn bị chỉ trích là "thô tục". Đáp lại, phía đơn vị phát hành cho biết, họ muốn tôn vinh mỹ cảm của văn chương Nguyễn Du và khẳng định đây là một lựa chọn nghệ thuật có cơ sở, cả về nội dung lẫn lịch sử mỹ thuật.

Truyện Kiều thực ra không phải là cuốn sách kinh điển đầu tiên bị phản ứng vì “bìa nude”. Trong lịch sử, ấn bản đầu tiên của cuốn tiểu thuyết nổi tiếng Cuộc đời Ophelia (The River Ophelia) của Justine Ettler do Picador Australia xuất bản năm 1995 cũng có bìa hình minh họa là một phụ nữ khỏa thân uốn mình trên ghế, gây tranh cãi mạnh trong cộng đồng đọc.

Tác giả Justine Ettler từng phản bác, cho rằng hình ảnh đó gây hiểu lầm, và khi tái bản năm 2018, hình ảnh bìa đã được thay đổi thành thiết kế phù hợp hơn với tinh thần nguyên tác. Hay là cuốn Gấu (Bear) của Marian Engel phiên bản cũ cũng có bìa gây tranh cãi: hình ảnh nửa thân người phụ nữ khỏa thân được một con gấu ôm. Khi tái bản, nhà thiết kế đã chọn hình ảnh khác ít khiêu khích hơn.

Bìa và tranh minh họa là những hình gợi cảm

Trở lại với Truyện Kiều, ngoài hình thức, tên sách cũng từng là tâm điểm tranh luận. Trong phần Tựa sách, hai học giả Bùi Kỷ và Trần Trọng Kim giải thích: Truyện Thúy Kiều là tên chính thức mà họ lựa chọn, thay vì Đoạn trường tân thanh (tên gốc của Nguyễn Du) hay Kim, Vân, Kiều tân truyện (tên do Phạm Quý Thích đề). Lý do là bởi Kiều là nhân vật trung tâm, và cũng để phù hợp với cách gọi phổ biến của người dân. Họ vẫn giữ lại nhan đề cũ ở phần phụ để “tỏ cái ý tồn cổ”.

Bản tái bản lần này là một sự kiện đáng chú ý trong giới xuất bản, không chỉ vì giá trị văn học, mà còn là dịp để tái hiện các di sản văn hóa liên ngành, từ văn chương, hội họa đến thẩm mỹ đương đại. Dù gây tranh cãi, sự trở lại của Truyện Thúy Kiều trong hình hài “gây bão” năm xưa cũng cho thấy sức sống lâu bền và khả năng tái sinh của những giá trị cổ điển khi được nhìn dưới ánh sáng mới.

Hạ Đan