TS Trần Văn Tùng: Thông tin KH-CN là 'mạch máu' của đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số

Thông tin KH-CN được xem là yếu tố quyết định trong quá trình chuyển đổi số và xây dựng nền kinh tế số, góp phần đổi mới mô hình tăng trưởng hiện nay.

Để tìm lời giải cho bài toán phát huy thế mạnh của thông tin KH-CN hiện nay, phóng viên Một Thế Giới đã có cuộc trao đổi với TS Trần Văn Tùng, Chủ tịch Hội Thông tin KH-CN Việt Nam, nguyên Thứ trưởng Bộ KH-CN về vấn đề này.

- Thưa ông, KH-CN, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số được xác định là động lực chính để thay đổi mô hình tăng trưởng trong thời gian tới. Vậy thông tin KH-CN có ý nghĩa thế nào đối với quá trình này?

- TS Trần Văn Tùng: KH-CN và đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số được Đảng, Nhà nước xem là yếu tố then chốt trong việc đổi mới mô hình tăng trưởng hiện nay. Trong bức tranh đó, thông tin KH-CN chính là “mạch máu” nuôi dưỡng toàn bộ quá trình này và có tác động sâu rộng đến mọi thành phần trong xã hội.

Thông tin KH-CN gồm cơ sở dữ liệu KH-CN, hệ thống truyền tải thông tin, nhân sự xử lý thông tin và tổ chức, cá nhân, doanh nghiệp sử dụng thông tin.

Thông tin là tài nguyên đặc biệt. Chúng khác với các nguồn lực truyền thống ở chỗ vô hình nhưng khả năng lan tỏa, cộng hưởng mạnh mẽ, và khi kết hợp với tri thức của con người, chúng liên tục tạo ra giá trị mới không giới hạn.

Thông tin khoa học công nghệ có vai trò đặc biệt quan trọng trong chuyển đổi mô hình tăng trưởng

Ngoài ra, thông tin KH-CN không chỉ giúp cơ quan quản lý, doanh nghiệp hay nhà nghiên cứu nắm bắt xu hướng, cập nhật tiến bộ kỹ thuật, mà còn là dữ liệu quan trọng để xây dựng các chiến lược, đổi mới mô hình quản trị. Nói cách khác, thiếu thông tin KH-CN thì rất khó để có đổi mới sáng tạo.

Với cơ quan nhà nước, thông tin KH-CN cũng là cơ sở quan trọng để hoạch định chính sách và chiến lược phát triển. Làm công tác quản lý, bản chất là xử lý thông tin. Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh thế giới đang chuyển động rất nhanh chóng.

Một ví dụ nhỏ, ở khu vực nhà nước, chúng ta xây dựng các cơ chế, chính sách, các luật, nghị định… để quản lý các lĩnh vực. Nhưng để xây dựng được các văn bản pháp luật này thì phải có đầy đủ thông tin của rất nhiều ngành, lĩnh vực, trong nước lẫn quốc tế; phải có đánh giá tác động, xem xét tính khả thi…

Thông tin KH-CN giúp chúng ta nhận được những kiến thức mới, công nghệ mới. Trong quá trình hoạt động, các tổ chức, cá nhân, doanh nghiệp phải ứng dụng thông tin KH-CN để phát triển triển, nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm.

Do đó, trong xã hội hiện nay, thông tin KH-CN đóng vai trò rất quan trọng đối với sự phát triển của mọi ngành, mọi lĩnh vực. Trong thời gian tới, các cơ quan quản lý phải xây dựng cơ chế để phát triển thông tin KH-CN.

- Và sự phổ biến của thông tin lại tạo ra giá trị mới, công nghệ mới, chúng lại tiếp tục thay đổi cách con người tiếp nhận, xử lý thông tin, thưa ông?

- TS Trần Văn Tùng: Đúng vậy! Đó là một vòng tuần hoàn của việc lan tỏa, tiếp nhận và tạo ra giá trị mới của thông tin.

Thông tin (gồm cả phương thức truyền tải lẫn cách tiếp cận thông tin) ngày nay đã có sự chuyển biến mạnh mẽ, nhờ sự phát triển của KH-CN. Nhờ công nghệ, con người tiếp cận thông tin dễ dàng hơn, đầy đủ hơn. Đặc biệt, với sự phát triển của AI, chỉ cần chiếc smartphone, bên cạnh mỗi người như có thêm một trợ lý ảo để tổng hợp, xử lý thông tin.

Ví dụ, trong hơn 1 năm qua, Bộ KH-CN xây dựng, trình Quốc hội thông qua 5 luật. Đây là tốc độ nhanh chưa từng có. Trước đây, muốn làm luật thì khâu lấy ý kiến, đánh giá tác động cũng mất cả năm trời, thường 2 - 3 năm mới xong một luật. Nhưng hiện nay, với sự trợ giúp của công nghệ, việc xây dựng chính sách cũng được rút ngắn. Từ nay đến cuối năm, Bộ KH-CN có thể xây dựng thêm tới 4 luật, tốc độ rất đáng kinh ngạc.

TS Trần Văn Tùng - Chủ tịch Hội Thông tin KH-CN Việt Nam, nguyên Thứ trưởng Bộ KH-CN

Như vậy, bên cạnh việc hạ tầng số được hiện đại hóa, thì công nghệ đã giúp đẩy nhanh tốc độ truyền tải, tiếp nhận và xử lý thông tin. Những khâu mất rất nhiều thời gian trước đây thì hiện nay AI đã xử lý rất nhanh chóng.

Tuy nhiên, chúng ta cũng không thể phó mặc vào công nghệ trong việc tiếp nhận và xử lý thông tin. Từ khâu nạp dữ liệu đầu vào, thẩm định thông tin… đều cần đến vai trò rất quan trọng của con người, nếu không, thông tin sẽ không đảm bảo độ chính xác.

- Vậy theo ông, bên cạnh những thuận lợi thì đâu là những trở ngại trong tiếp cận thông tin KHCN hiện nay?

- TS Trần Văn Tùng: Tôi cho rằng trở ngại lớn trong việc tiếp cận thông tin KH-CN hiện nay là hệ thống thông tin KH-CN trong nước vẫn còn phân tán và thiếu liên thông. Nhiều cơ sở dữ liệu được xây dựng bởi các bộ, ngành, viện nghiên cứu, trường đại học nhưng chưa có sự kết nối, khiến người dùng khó tìm kiếm thông tin một cách nhanh chóng và chính xác.

Một rào cản khác là năng lực khai thác thông tin của các tổ chức, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa, còn hạn chế, nhất là thiếu đội ngũ chuyên trách xử lý thông tin. Thực ra tất cả thông tin chúng ta có đều là thông tin thô. Để biến những thông tin “ngổn ngang” thành hệ thống thì phải có nhân sự chuyên môn xử lý. Từ phấn hoa đến mật ong là một chặng đường dài, rất cần những chú ong cần mẫn.

Những yếu tố này làm giảm hiệu quả sử dụng thông tin KH-CN trong đổi mới sáng tạo và phát triển kinh tế - xã hội.

Ngoài ra, thực tế cuộc sống chuyển biến rất nhanh, nhiều mô hình mới ra đời, do đó các văn bản pháp lý cần được hoàn thiện đầy đủ để khuyến khích sự phát triển của thông tin. Song song đó, cũng cần có cơ chế hữu hiệu để để bảo vệ dữ liệu, bản quyền, đảm bảo an toàn, an ninh thông tin.

Tựu trung, từ việc đầu tư cơ sở hạ tầng, xây dựng hành lang pháp lý đến đào tạo nhân sự… đều cần được chú trọng. Tôi cho rằng Việt Nam đang đi đúng hướng trong vấn đề này.

- Như vậy, cần thiết phải có những hội thảo khoa học xác định vai trò, nhiệm vụ của các bên trong thông tin KH-CN. Quan điểm của ông thế nào về điều này?

- TS Trần Văn Tùng: Thực tế, những tổ chức, cá nhân, trong đó có các trường đại học, viện nghiên cứu, cơ quan quản lý, doanh nghiệp… rất cần những cuộc “ngồi lại”, trao đổi sâu sắc với nhau, để rõ hơn các góc nhìn, các cách tiếp cận vấn đề.

Thông tin về KH-CN cần được lan tỏa và trao đổi, đặc biệt với đất nước đang phát triển như chúng ta. Những công nghệ, nghiên cứu mới của các nhà khoa học, viện/trường cần được chuyển giao, hợp tác với doanh nghiệp để tạo ra sản phẩm mới, có hiệu quả, có giá trị.

Thông qua hội thảo, các bên liên quan có cơ hội cập nhật xu hướng công nghệ mới, hợp tác, kết nối với nhau, đồng thời giúp các cơ quan quản lý kịp thời điều chỉnh chính sách. Nhà nước sẽ đặt ra đề bài để các doanh nghiệp, viện trường thực hiện. Chúng ta đã có cơ chế PPP trong lĩnh vực này.

Sắp tới, Hội Thông tin KH-CN Việt Nam phối hợp với Đại học Quốc gia TP.HCM tổ chức hội thảo về vấn đề này. Tôi cho rằng đây là hoạt động rất ý nghĩa, bởi phía nam là khu vực kinh tế, khoa học, công nghệ năng động của cả nước.

Trí tuệ nhân tạo đang len lỏi vào các hoạt động hằng ngày

Thông qua hội thảo, hy vọng các đơn vị liên quan phát huy được thế mạnh, năng lực của mình để phát triển KH-CN, đổi mới sáng tạo; những vấn đề đặt ra sẽ được giải quyết, những vướng mắc, tồn tại sẽ tìm được lời giải, những thế mạnh sẽ được phát huy…

- Ở góc độ của Hội Thông tin KH-CN, xin ông cho biết hội sẽ có những giải pháp, định hướng gì để xây dựng và cung cấp nguồn thông tin chất lượng cao để hỗ trợ hiệu quả cho sự nghiệp phát triển đất nước trong thời kỳ mới?

- TS Trần Văn Tùng: Hội Thông tin KH-CN Việt Nam có rất nhiều hội viên tổ chức, đặc biệt là các trường đại học, các trung tâm thông tin các địa phương, bộ ngành, các thư viện lớn... Những đơn vị này đang lưu giữ lượng dữ liệu, thông tin rất lớn. Chúng tôi mong muốn có thể kết nối được các bên, để từ đó tạo nên một cơ sở dữ liệu tốt trong lĩnh vực KH-CN, đổi mới sáng tạo; qua đó có thể cung cấp cho những tổ chức, doanh nghiệp những thông tin này để ứng dụng vào sản xuất, kinh doanh.

Bên cạnh việc hướng tới việc xây dựng một hệ sinh thái thông tin KH-CN đáp ứng nhu cầu ngày càng cao trong thời kỳ mới, hội cũng sẽ đồng hành cũng các trường đại học, bộ ngành, địa phương để tổ chức những hội thảo, tập huấn, đào tạo, bồi dưỡng về chuyển đổi số, đổi mới sáng tạo, công nghệ mới… cho các doanh nghiệp, cá nhân.

Xin trân trọng cảm ơn ông!

Lam Thanh (thực hiện)