Trung Quốc khủng hoảng thừa trung tâm dữ liệu

Sai sót trong chiến lược 'Đông số Tây toán'

Hàng nghìn trung tâm dữ liệu được xây dựng trong ba năm qua với tốc độ chóng mặt, nhưng nhiều trong số đó giờ đây đang "thở thoi thóp" với tỷ lệ sử dụng thấp và chi phí vận hành khổng lồ.

Để giải quyết tình trạng này, chính phủ Trung Quốc đang đề xuất một hệ thống quốc gia hoàn toàn mới nhằm phân phối lại sức mạnh tính toán dư thừa trên toàn quốc. Đây không chỉ là một động thái kỹ thuật đơn thuần, mà còn phản ánh những bài học đắt giá từ mô hình phát triển "nóng vội" mà Trung Quốc đã từng áp dụng trong nhiều lĩnh vực khác.

Nguồn gốc của cuộc khủng hoảng hiện tại có thể được tìm thấy trong sáng kiến tham vọng "Đông số Tây toán" (Eastern Data, Western Computing) của Trung Quốc. Ý tưởng ban đầu nghe có vẻ hợp lý: xây dựng các trung tâm dữ liệu tại các vùng phía tây ít dân cư hơn, giàu năng lượng để phục vụ các khu vực kinh tế phát triển hơn ở phía đông.

Tuy nhiên, như nhiều kế hoạch tham vọng khác, thực tế đã chứng minh rằng khoảng cách giữa lý thuyết và ứng dụng có thể rất xa. Nhiều trung tâm dữ liệu, mặc dù được trang bị những CPU nhanh nhất, giờ đây lại đang "ngồi chơi", tạo ra một gánh nặng tài chính khổng lồ.

Điều đáng lo ngại là phần cứng trung tâm dữ liệu có tuổi thọ hạn định. CPU và các thành phần liên quan không chỉ đắt đỏ trong việc mua sắm mà còn có thể trở nên lỗi thời nhanh chóng. Khi cơ sở hạ tầng không được sử dụng, chúng trở thành một khoản nợ tài chính thực sự.

Con số biết nói: Khi hiệu quả chỉ đạt 20 - 30%

Thống kê từ ngành công nghiệp cho thấy một bức tranh ảm đạm. Tỷ lệ sử dụng của các trung tâm dữ liệu chỉ dao động từ 20 - 30% - con số cực kỳ thấp trong bất kỳ ngành công nghiệp nào và gây lãng phí năng lượng nghiêm trọng.

Hơn 100 dự án đã bị hủy bỏ trong 18 tháng qua, một sự tương phản rõ rệt so với chỉ 11 dự án bị hủy trong năm 2023. Con số này phản ánh sự thay đổi mạnh mẽ trong nhận thức về tính khả thi của các dự án trung tâm dữ liệu.

Tuy nhiên, điều nghịch lý là đầu tư của nhà nước vẫn tiếp tục ở mức độ đáng kể. Mua sắm của chính phủ đạt 24,7 tỉ nhân dân tệ (3,4 tỉ USD) chỉ riêng trong năm 2024 và thêm 12,4 tỉ nhân dân tệ đã được phân bổ cho năm 2025. Điều này cho thấy một sự mâu thuẫn trong chính sách: một mặt nhận ra vấn đề, mặt khác vẫn tiếp tục đầu tư.

Một khía cạnh quan trọng khác của cuộc khủng hoảng này là chi phí vận hành khổng lồ của các trung tâm dữ liệu. Hệ thống làm mát, điện và bảo trì tiêu tốn các nguồn lực chính. Khi các CPU hiệu suất cao không được sử dụng hết công suất, chúng vẫn phát sinh chi phí liên tục, điều này rất có hại cho kinh doanh.

Giải pháp và thách thức

Để giải quyết tình trạng này, Bộ Công nghiệp và Công nghệ Thông tin (MIIT) đã đề xuất xây dựng một mạng lưới cho phép sức mạnh CPU dư thừa từ các trung tâm dữ liệu ít được sử dụng có thể được tập hợp và bán lại.

Theo Chen Yili, Viện Hàn lâm Công nghệ Thông tin và Truyền thông Trung Quốc, "mọi thứ sẽ được chuyển giao cho đám mây để thực hiện các khả năng tổ chức, điều phối và lập lịch thống nhất". Mục tiêu là cung cấp khả năng kết nối tiêu chuẩn hóa của sức mạnh tính toán công cộng trên toàn quốc vào năm 2028.

Tầm nhìn này nghe có vẻ hấp dẫn: người dùng có thể "chỉ định yêu cầu của họ, chẳng hạn như lượng sức mạnh tính toán và dung lượng mạng cần thiết" mà không cần quan tâm đến kiến trúc chip cơ bản. Nhưng liệu điều này có khả thi trong thực tế?

Trên thực tế, việc tích hợp CPU từ các nhà sản xuất khác nhau, gồm cả Nvidia và chip Ascend của Huawei, vào một đám mây quốc gia thống nhất là một thách thức kỹ thuật nghiêm trọng. Sự khác biệt trong kiến trúc phần cứng và phần mềm khiến việc tiêu chuẩn hóa trở nên cực kỳ khó khăn.

Mục tiêu ban đầu của chính phủ về độ trễ 20 mili giây cho các ứng dụng thời gian thực như dịch vụ tài chính vẫn chưa được đáp ứng tại nhiều cơ sở ở vùng sâu vùng xa. Điều này cho thấy khoảng cách giữa tham vọng và khả năng thực hiện còn rất lớn.

Bài học từ cuộc khủng hoảng xe điện

Tình huống hiện tại của Trung Quốc trong lĩnh vực trung tâm dữ liệu có nhiều điểm tương đồng với cuộc khủng hoảng thừa cung trong ngành xe điện. Trong cả hai trường hợp, chính phủ đã khuyến khích đầu tư mạnh mẽ, dẫn đến việc xây dựng quá mức so với nhu cầu thực tế.

Với xe điện, Trung Quốc đã tràn ngập thị trường nội địa với những sản phẩm giá rẻ, tạo ra cạnh tranh khốc liệt và lãng phí tài nguyên. Giờ đây, quốc gia này có nguy cơ lặp lại cùng một mô hình với sức mạnh tính toán - cố gắng giải quyết vấn đề thừa cung bằng cách tái phân phối tài nguyên một cách tuyệt vọng.

Nhận thức được vấn đề, Ủy ban Phát triển và Cải cách Quốc gia (NDRC) đã can thiệp để áp đặt các biện pháp kiểm soát chặt chẽ hơn. Các dự án mới phải đáp ứng ngưỡng sử dụng cụ thể và đảm bảo có thỏa thuận mua hàng trước khi được phê duyệt.

Ngoài ra, các chính quyền địa phương giờ đây bị cấm khởi động cơ sở hạ tầng tính toán quy mô nhỏ mà không có lý do kinh tế rõ ràng. Đây là những biện pháp cần thiết, nhưng câu hỏi đặt ra là liệu chúng có đến quá muộn hay không.

Cần nhớ là trung tâm dữ liệu một điểm khác biệt quan trọng so với nhiều ngành công nghiệp khác. Trong khi một nhà máy có thể tạm dừng hoạt động để giảm chi phí, các trung tâm dữ liệu cần duy trì hoạt động liên tục để bảo vệ phần cứng và đảm bảo sẵn sàng phục vụ khi có nhu cầu.

Bài học cho thế giới

Liệu tầm nhìn về một hệ thống đám mây quốc gia thống nhất có thể được thực hiện hay không phụ thuộc vào việc giải quyết các vấn đề không khớp cơ sở hạ tầng và vượt qua các hạn chế kỹ thuật hiện đang phân mảnh bối cảnh sức mạnh tính toán của Trung Quốc.

Thách thức không chỉ nằm ở khía cạnh kỹ thuật mà còn ở việc thay đổi mô hình tư duy từ "xây dựng trước, lo sau" sang "nhu cầu trước, cung cấp sau". Điều này đòi hỏi một sự chuyển đổi văn hóa sâu sắc trong cách tiếp cận phát triển cơ sở hạ tầng.

Cuộc khủng hoảng trung tâm dữ liệu của Trung Quốc không chỉ là vấn đề nội bộ mà còn mang lại những bài học quý giá cho các quốc gia khác đang trong quá trình số hóa. Nó cho thấy tầm quan trọng của việc cân bằng giữa tham vọng phát triển và thực tế thị trường.

Việc đầu tư quá mức vào cơ sở hạ tầng mà không có nhu cầu rõ ràng có thể dẫn đến lãng phí tài nguyên nghiêm trọng và gánh nặng tài chính lâu dài. Thay vào đó, cách tiếp cận dần tiến, dựa trên nhu cầu thực tế có thể là con đường bền vững hơn.

Bùi Tú