TSMC và quyền lực định giá chip toàn cầu

TSMC đang là độc tôn trong ngành chip.

Vị thế độc tôn trong sản xuất chip tiên tiến

Theo báo cáo của Semiconductor Insight (2024), TSMC chiếm khoảng 90% thị phần sản lượng 3 nm toàn cầu, bỏ xa đối thủ duy nhất còn đủ sức cạnh tranh là Samsung Foundry. Điều này đồng nghĩa rằng hầu hết các con chip hiệu năng cao - từ điện thoại iPhone 15 Pro cho tới GPU AI hàng đầu của NVIDIA - đều được khắc trên các tấm wafer mang logo TSMC.

Từ cuối năm 2022, TSMC đã bắt đầu sản xuất hàng loạt tiến trình 3 nm (N3 và N3E), công bố các thông số vượt trội: hiệu năng tăng 10 - 15% ở cùng mức điện năng hoặc giảm 25 - 30% điện năng ở cùng tốc độ so với thế hệ 5 nm. Những con số tưởng chừng khô khan này lại phản ánh bước nhảy vọt về công nghệ, khi mỗi cải tiến nhỏ trong transistor có thể quyết định sức mạnh của cả một thế hệ thiết bị điện tử.

Theo tài liệu công bố cho nhà đầu tư (TSMC Annual Report 2023), hãng đã “bước vào giai đoạn tăng trưởng mạnh” với công nghệ 3 nm và dự kiến đạt sản lượng hơn 160.000 wafer/tháng vào cuối năm 2025.

Không dừng lại ở đó, TSMC dần chuyển trọng tâm sang tiến trình 2 nm (N2) - được xem là thế hệ đầu tiên ứng dụng kiến trúc Gate-All-Around (GAA) nanosheet transistor. Theo TrendForce và Tom’s Hardware, so với 3 nm, công nghệ 2 nm của TSMC có thể tăng thêm 15% hiệu năng hoặc giảm 25 - 30% điện năng, đồng thời nâng mật độ transistor khoảng 15%.

Hai nhà máy trọng điểm cho 2 nm - Fab 20 (Hsinchu) và Fab 22 (Kaohsiung) - được thiết kế để đạt hơn 120.000 wafer/tháng vào 2026. Thậm chí, dữ liệu nội bộ cho thấy mật độ khuyết tật (defect density) của N2 hiện còn thấp hơn N3 ở cùng giai đoạn phát triển, cho thấy khả năng sản xuất hàng loạt có thể sớm thành công hơn mong đợi.

Đằng sau các con số là sức mạnh thị trường khổng lồ: với thị phần khoảng 60 - 64% toàn cầu trong lĩnh vực “foundry”, TSMC kiểm soát phần lớn năng lực sản xuất chip tiên tiến mà thế giới hiện có. Mọi công ty muốn tiếp cận công nghệ dưới 5 nm - từ Apple, AMD đến NVIDIA - đều gần như không thể “né” khỏi TSMC. Chính vì vậy, giới công nghệ thường gọi họ là “công ty quan trọng nhất thế giới mà không ai ngoài ngành biết tới”.

Nguyên nhân TSMC tăng giá chip: năng lượng, nhân công, thiết bị EUV và nhu cầu AI

Từ giữa 2024, hàng loạt nguồn tin đáng tin cậy như DigiTimes, Simon-Kucher & Partners và PricewaterhouseCoopers (PwC) đều xác nhận: TSMC dự kiến tăng giá các tiến trình tiên tiến từ 3 - 10% vào 2026, trong đó nhóm 3 nm - 2 nm có thể tăng tới hai chữ số phần trăm.

Lý do không đơn giản chỉ là “muốn tăng”, mà đến từ chuỗi áp lực chi phí phức tạp bao gồm năng lượng, nhân công, thiết bị và nhu cầu AI.

Nguyên nhân đầu tiên là các máy khắc EUV (Extreme Ultraviolet Lithography) - do ASML Holding (Hà Lan) cung cấp - là trái tim của mọi dây chuyền sản xuất 3 nm và 2 nm. Mỗi chiếc máy EUV có giá hàng trăm triệu USD, tiêu thụ tới khoảng 1 megawatt điện, gấp gần 8 lần thế hệ máy trước. Việc vận hành chúng đòi hỏi môi trường siêu sạch, hệ thống quang học và vật liệu đặc biệt, khiến chi phí đầu tư (capex) và vận hành (opex) tăng vọt.

Như Simon-Kucher phân tích, “input cost inflation” - tức lạm phát chi phí đầu vào - đang diễn ra trên toàn ngành, khi các nhà sản xuất phải trả nhiều hơn cho thiết bị, vật liệu và logistics.

Thứ hai là chi phí năng lượng và nhân công leo thang. Ngành bán dẫn vốn là một trong những ngành tiêu thụ năng lượng lớn nhất thế giới. Báo cáo của Circular Economy Journal (2025) ghi nhận mức tiêu hao điện và nước khổng lồ của các nhà máy bán dẫn, khiến chi phí vận hành tăng đều từng năm.

Đài Loan - nơi tập trung phần lớn năng lực sản xuất của TSMC, cũng đang chịu sức ép từ việc giá điện và chi phí lao động kỹ thuật tăng. Các kỹ sư vận hành dây chuyền EUV hoặc phát triển IP layout 2 nm đều nằm trong nhóm nhân lực hiếm và đắt nhất thế giới.

Một nguyên nhân khác là sự bùng nổ của trí tuệ nhân tạo (AI). Báo cáo của Markets.FinancialContent (2025) cho thấy nhu cầu đối với chip AI – GPU, accelerator, chip logic hiệu suất cao – đang tạo ra một “siêu chu kỳ silicon”. NVIDIA, AMD, Google, Amazon… đều tranh nhau đặt hàng wafer tiên tiến. Khi cầu vượt xa cung, nhà sản xuất có quyền nâng giá mà vẫn kín lịch.

PwC (2024) cũng cảnh báo rằng sự bùng nổ AI khiến “chuỗi cung ứng và sản xuất chip tiên tiến đi vào giai đoạn căng thẳng cung-cầu, kéo theo chi phí gia tăng”.

Kết quả là TSMC có thể tăng giá mà khách hàng vẫn phải chấp nhận. Trong bối cảnh các hãng khác như Samsung hoặc Intel chưa đạt được độ ổn định và yield tương đương ở 3 nm, TSMC sở hữu “quyền lực định giá” (pricing power) hiếm có – điều ít thấy trong một ngành vốn dĩ cạnh tranh khốc liệt.

TSMC nắm trong tay công nghệ lõi mà thế giới phụ thuộc.

Phản ứng của các khách hàng lớn

Ba trong số những khách hàng lớn nhất của TSMC – Apple, NVIDIA và AMD – đã phản ứng theo những cách khác nhau, phản ánh vị thế và chiến lược riêng của từng hãng.

Apple là khách hàng số 1 của TSMC cho các chip 3 nm (A17 Pro, M3). Theo DigiTimes và MacRumors, hãng đã được TSMC thông báo trước về kế hoạch tăng giá. Với sức mua khổng lồ, Apple có khả năng đàm phán để ổn định giá thông qua hợp đồng dài hạn và cam kết sản lượng.

Tuy nhiên, Apple cũng thúc đẩy TSMC xây dựng fab ở Arizona – nơi hãng có thể đặt một phần đơn hàng để giảm rủi ro địa chính trị và phụ thuộc. Dù chi phí ở Mỹ cao hơn, Apple chấp nhận vì yếu tố an toàn chuỗi cung ứng.

Với NVIDIA, do nhu cầu khổng lồ cho GPU AI (Hopper, Blackwell), họ không thể để gián đoạn nguồn cung. Theo TrendForce và WCCFTech, hãng đã đặt trước phần lớn năng lực đóng gói CoWoS của TSMC, thậm chí sẵn sàng trả phí cao hơn để đảm bảo sản lượng trong tương lai gần.

CEO Jensen Huang nhiều lần kêu gọi TSMC tăng công suất packaging và tuyên bố rằng “mọi GPU AI đều dựa vào TSMC”. Thay vì phản đối tăng giá, NVIDIA chọn hợp tác sâu hơn, biến mối quan hệ thành kiểu “đồng phụ thuộc chiến lược”.

Khác với hai đối thủ trên, AMD có cách tiếp cận cân bằng hơn. CEO Lisa Su thừa nhận chi phí sản xuất tại nhà máy TSMC Arizona cao hơn 5 – 20% so với Đài Loan, nhưng hãng sẵn sàng trả phí này để đổi lấy tính ổn định và khả năng giao hàng trong bối cảnh địa chính trị căng thẳng.

Điều này cho thấy AMD coi trọng “resilience – tính bền vững chuỗi cung ứng” hơn là giá ngắn hạn và TSMC là mắt xích không thể thay thế trong chiến lược đó.

Tổng hợp lại, ba phản ứng khác nhau dẫn đến một kết luận chung: không ai có thể rời khỏi TSMC. Mỗi khách hàng chọn một cách để thích nghi – đàm phán, trả thêm hoặc đa dạng địa lý – nhưng tất cả đều phụ thuộc vào năng lực sản xuất tiên tiến của nhà foundry Đài Loan này.

Mối quan hệ TSMC – Mỹ – Trung – Nhật và “sức nặng” của Đài Loan

Mỹ coi TSMC là mắt xích sống còn trong tham vọng giành lại vị thế sản xuất chip. Đạo luật CHIPS and Science Act (2022) khuyến khích các hãng đầu tư vào lãnh thổ Mỹ. TSMC đáp lại bằng dự án hai nhà máy tại Arizona, với tổng vốn hàng chục tỷ USD. Theo DigiTimes và Reuters, TSMC đã bắt đầu thông báo tăng giá chip, đồng thời cam kết sản xuất tại Mỹ từ 2025–2026.

Dù vậy, sản xuất ở Mỹ đồng nghĩa chi phí điện, nhân công và thiết bị cao hơn. Như chính AMD xác nhận, sản phẩm “made in USA” có giá thành cao hơn 5–20%. Tuy nhiên, Washington coi đó là “cái giá phải trả cho an ninh chuỗi cung ứng” – nhằm giảm phụ thuộc vào vùng biển Đài Loan vốn nhạy cảm.

Trong khi đó, Trung Quốc là thị trường tiêu thụ khổng lồ của chip, đồng thời nỗ lực phát triển năng lực bán dẫn nội địa. Tuy nhiên, các biện pháp kiểm soát xuất khẩu từ Mỹ và đồng minh khiến nước này không thể mua được thiết bị EUV – yếu tố cốt lõi để sản xuất chip tiên tiến.

Điều này khiến khoảng cách công nghệ giữa các nhà sản xuất Trung Quốc và TSMC ngày càng rộng. TSMC vì vậy ở thế khó: vẫn cần khách hàng Trung Quốc cho các node mature (28 nm, 40 nm), nhưng không thể chia sẻ công nghệ cao cấp vì rào cản pháp lý và rủi ro chính trị.

Tình thế đó khiến Đài Loan trở thành tâm điểm của cuộc cạnh tranh Mỹ - Trung, khi bất kỳ biến động nào cũng có thể làm gián đoạn chuỗi cung ứng toàn cầu.

Nhật Bản đóng vai trò nhà cung cấp vật liệu và thiết bị quan trọng – từ hóa chất siêu tinh khiết đến silicon wafer đặc biệt. Tokyo đang tăng cường liên kết với Đài Loan và Mỹ để xây dựng “chuỗi cung ứng an toàn”, đồng thời kiểm soát xuất khẩu nguyên liệu chiến lược nhằm tránh rơi vào tay Trung Quốc.

TSMC đã công bố hợp tác với Sony và Denso mở nhà máy joint venture ở Kumamoto (Nhật), tập trung vào chip ô tô và thiết bị công nghiệp. Liên minh này không chỉ kinh tế mà còn là hợp tác an ninh công nghệ, đảm bảo rằng Nhật có năng lực sản xuất độc lập trong trường hợp chuỗi Đài Loan bị gián đoạn.

Sức nặng chiến lược của Đài Loan

Theo TrendForce và TSMC Investor Reports, Đài Loan hiện chiếm hơn 60% thị phần foundry toàn cầu, trong đó riêng TSMC đã nắm hầu hết các node dưới 7 nm. Điều này khiến hòn đảo trở thành “điểm nghẽn địa chính trị” của cả thế giới công nghệ.

Mọi sản phẩm từ smartphone, máy chủ, ô tô điện đến siêu máy tính AI đều phụ thuộc ít nhiều vào wafer TSMC. Một sự cố – dù là thiên tai, xung đột hay cấm vận – có thể khiến chuỗi cung ứng toàn cầu tê liệt.

Do đó, Mỹ, Nhật và châu Âu đang cùng nhau đầu tư để phân tán rủi ro, nhưng đồng thời vẫn phải hợp tác chặt với TSMC, vì chưa ai có thể thay thế vị thế công nghệ của họ trong ngắn hạn.

TSMC đang ở đỉnh quyền lực của ngành bán dẫn toàn cầu – không chỉ vì công nghệ tiên tiến nhất, mà còn vì khả năng định giá và kiểm soát chuỗi cung ứng.

Họ là biểu tượng của thời đại “độc quyền công nghệ mềm”: nơi sức mạnh không đến từ ép buộc mà từ năng lực không ai sánh kịp. Dù các khách hàng lớn như Apple, NVIDIA hay AMD phản ứng khác nhau trước việc tăng giá, thực tế là mọi con đường dẫn đến chip tiên tiến đều đi qua TSMC.

Trong khi đó, vị trí địa chính trị của Đài Loan - giữa Mỹ, Trung và Nhật - khiến mỗi bước đi của TSMC không chỉ là quyết định kinh doanh mà còn mang tầm chiến lược quốc tế.

Trong thế giới mà dữ liệu, thông tin là "nguồn dầu mỏ" mọi nơi đều khát khao, TSMC chính là nhà lọc dầu duy nhất có thể tinh luyện nó ở cấp độ nguyên tử. Và quyền định giá của họ - dù là mỗi wafer 3 nm hay 2 nm - đang định hình tương lai của toàn bộ nền kinh tế số toàn cầu.

Bùi Tú