Từ 'Chiến tranh giữa các vì sao' của ông Reagan đến 'Vòm Sắt cho nước Mỹ' của ông Trump

Tổng thống Mỹ Donald Trump muốn triển khai một lá chắn tên lửa thế hệ mới với các hệ thống đánh chặn từ không gian. Ông Trump gọi nỗ lực này là “Vòm Sắt cho nước Mỹ”, lấy cảm hứng từ hệ thống phòng thủ của Israel chống lại tên lửa và pháo binh.

Tuy nhiên, mối lo ngại của ông Trump không chỉ dừng lại ở tên lửa và pháo binh mà còn hướng đến những mối đe dọa nghiêm trọng hơn, đặc biệt là các loại tên lửa đạn đạo, tên lửa hành trình và tên lửa siêu thanh.

Một sắc lệnh do Tổng thống Trump ký trong tuần này về cơ bản đã khôi phục lại Sáng kiến Phòng thủ Chiến lược của cựu Tổng thống Ronald Reagan, thường được gọi là “Chiến tranh giữa các vì sao”. Dự án mới phản ánh mối quan ngại ngày càng gia tăng trước việc các đối thủ quân sự lớn của Mỹ đang đẩy mạnh nghiên cứu và triển khai các loại tên lửa tiên tiến, buộc hệ thống phòng thủ phải nâng cấp để theo kịp.

Trang Business Insider dẫn nhận định từ các chuyên gia về vũ khí và tên lửa rằng năng lực tác chiến từ không gian là yếu tố then chốt để đối phó với những mối đe dọa này. Tuy nhiên, một số ý kiến bày tỏ sự lo ngại rằng lá chắn tên lửa mà ông Trump đề xuất có thể quá tốn kém, khó thực hiện về mặt kỹ thuật hoặc làm mất cân bằng chiến lược hạt nhân vốn mong manh.

Lửa đạn đạo xuyên lục địa Minuteman III không vũ trang của Mỹ. Ảnh: LỰC LƯỢNG KHÔNG GIAN MỸ

Từ “Chiến tranh giữa các vì sao” đến “Vòm Sắt cho nước Mỹ”

Khi cầm quyền, Tổng thống Reagan từng có một tầm nhìn về lá chắn tên lửa có thể thay đổi hoàn toàn mô hình răn đe. Hệ thống này bao gồm các năng lực tác chiến từ mặt đất, hệ thống cảm biến, vũ khí năng lượng định hướng như laser, hệ thống đánh chặn từ không gian và nhiều công nghệ tiên tiến khác nhằm cách mạng hóa khả năng phòng thủ trong kỷ nguyên hạt nhân.

“Sẽ thế nào nếu những người dân tự do có thể sống trong sự an tâm, không còn phải phụ thuộc vào sự trả đũa tức thì của Mỹ để ngăn chặn một cuộc tấn công từ Liên Xô? Sẽ thế nào nếu chúng ta có thể đánh chặn và tiêu diệt tên lửa đạn đạo chiến lược trước khi chúng chạm đến lãnh thổ của chúng ta hoặc đồng minh?” – ông Reagan phát biểu năm 1983 khi công bố Sáng kiến Phòng thủ Chiến lược.

Ông Reagan kêu gọi cộng đồng khoa học, những người đã tạo ra vũ khí hạt nhân, phát triển công nghệ để khiến vũ khí hạt nhân trở nên lỗi thời, chấm dứt nguyên tắc hủy diệt lẫn nhau.

Tuy nhiên, những người phản đối cho rằng chương trình phòng thủ đầy tham vọng này có thể làm mất ổn định mô hình răn đe truyền thống và châm ngòi cho một cuộc chạy đua vũ trang mới. Chương trình bị hủy bỏ vào đầu thập niên 1990 sau khi Chiến tranh Lạnh kết thúc, nhưng một số yếu tố của nó vẫn tồn tại trong Cơ quan Phòng thủ Tên lửa (MDA) - cơ quan quản lý hệ thống phòng thủ tên lửa giai đoạn giữa (GMD).

Hệ thống GMD - một phần của hệ thống phòng thủ nhiều tầng - có tỉ lệ đánh chặn không mấy ấn tượng. MDA, hợp tác với các tập đoàn như Boeing, Northrop Grumman và Lockheed Martin, đã cố gắng nâng cấp hệ thống bằng các công nghệ và tên lửa đánh chặn thế hệ mới, nhưng hiện tại năng lực vẫn còn hạn chế.

Ông Trump bày tỏ sự không hài lòng với năng lực phòng thủ hiện tại và nhắc lại di sản của ông Reagan khi ký sắc lệnh triển khai lá chắn thế hệ mới.

“Tổng thống Reagan từng nỗ lực xây dựng một hệ thống phòng thủ hiệu quả chống lại các cuộc tấn công hạt nhân. Chương trình này đã đạt được nhiều tiến bộ công nghệ, nhưng lại bị hủy bỏ trước khi có thể hoàn thành mục tiêu” - ông Trump nói.

Kế hoạch của ông Trump kêu gọi phát triển và triển khai các cảm biến và hệ thống đánh chặn từ không gian, phương án vô hiệu hóa tên lửa trước khi nó phóng đi cũng như gây nhiễu để làm gián đoạn đường bay mà không cần tiêu diệt.

Ngoài ra, hệ thống sẽ có các lớp phòng thủ bổ trợ và đánh chặn giai đoạn cuối. Hiện chưa có nhiều chi tiết cụ thể, nhưng ý tưởng này dường như tập trung vào khả năng tác chiến từ không gian, đánh chặn trước khi phóng và vũ khí năng lượng định hướng. Mỹ hiện đã đạt được nhiều bước tiến trong các công nghệ này so với những năm 1980.

Hệ thống đánh chặn từ không gian thực chất là một bệ phóng tên lửa trên quỹ đạo, có đủ tốc độ và tầm bắn để tiêu diệt tên lửa đạn đạo xuyên lục địa (ICBM) ngoài khí quyển.

Việc tăng cường phòng thủ diễn ra trong bối cảnh Mỹ ngày càng lo ngại về các mối đe dọa từ những đối thủ ngang tầm. Mỹ thường xuyên nói rằng Trung Quốc mở rộng kho vũ khí hạt nhân với tốc độ đáng kể trong những năm gần đây.

“Về cơ bản, sắc lệnh này nói rằng Mỹ cần chú trọng hơn đến Nga và Trung Quốc” - theo ông Tom Karako, chuyên gia về phòng thủ tên lửa tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS).

Vị chuyên gia lưu ý rằng vẫn cần thời gian để kiểm chứng liệu kế hoạch của ông Trump có đủ để đối phó với các thách thức mà Mỹ đang phải đối mặt hay không.

Mỹ thử nghiệm hệ thống Phòng thủ tầm trung trên mặt đất (GMD). Ảnh: KHÔNG QUÂN MỸ

Tranh luận kinh điển bùng nổ trở lại

Mục tiêu của chương trình “Vòm Sắt cho nước Mỹ” là bảo vệ lãnh thổ Mỹ khỏi các cuộc tấn công, đồng thời duy trì khả năng phản đòn hạt nhân – tức là Mỹ vẫn giữ đủ lực lượng hạt nhân sau một cuộc tấn công để răn đe đối phương ngay từ đầu. Theo lý thuyết, lá chắn phòng thủ này và chiến lược răn đe truyền thống có thể hỗ trợ lẫn nhau.

Ông Hans Kristensen - chuyên gia về vũ khí hạt nhân thuộc Liên đoàn Các nhà khoa học Mỹ - gọi kế hoạch của ông Trump là “Sáng kiến Phòng thủ Chiến lược phiên bản 2”, mô tả sáng kiến như một sự pha trộn giữa công nghệ hiện có, công nghệ đang phát triển và những viễn cảnh xa vời.

Ông Kristensen nhấn mạnh Mỹ vẫn dựa vào ngoại giao và răn đe để đảm bảo an ninh. Kiểm soát vũ khí là phương án an toàn ít tốn kém hơn, với các quy trình giám sát nghiêm ngặt.

Ông Trump gần đây tuyên bố muốn đàm phán để cùng cắt giảm, thậm chí loại bỏ hoàn toàn vũ khí hạt nhân.

Phòng thủ trước tên lửa hạt nhân vốn đã cực kỳ khó khăn và có lẽ sẽ vẫn như vậy, ngay cả khi Mỹ sở hữu một lá chắn phòng thủ hiệu quả. Chuyên gia Karako của CSIS nhận định rằng nếu có nước nào phóng 1.000 đầu đạn hạt nhân vào Mỹ, lá chắn này sẽ không thể cản phá hết. Tuy nhiên, theo vị chuyên gia, cải thiện hệ thống phòng thủ sẽ nâng cao ngưỡng răn đe, giúp Mỹ đối phó tốt hơn với các cuộc tấn công nhỏ lẻ hoặc mang tính cưỡng ép.

Những chuyên gia khác, như bà Rebeccah Heinrichs của Viện Hudson hay tướng John Hyten - cựu Phó Chủ tịch Hội đồng Tham mưu trưởng Liên quân Mỹ, cũng đồng quan điểm. Các chuyên gia này cho rằng Mỹ cần triển khai thêm các năng lực phòng thủ tên lửa để ngăn các đối thủ phát động một cuộc tấn công bằng cách làm tăng sự bất định về khả năng thành công của đối thủ.

Trong khi đó, giới kiểm soát vũ khí cho rằng lá chắn phòng thủ càng mạnh, đối phương càng phát triển vũ khí tấn công mạnh hơn. Một số ý kiến khác lại cho rằng các đối thủ của Mỹ sẽ tiếp tục tìm cách thách thức sức mạnh của Washington, bất kể hệ thống phòng thủ của Mỹ mạnh đến đâu.

THẢO VY