Từ cuộc chiến bản quyền đến bài học cho ngành công nghiệp âm nhạc

Taylor Swift đăng tải hình ảnh ăn mừng việc mua lại 6 album âm nhạc gốc. Nguồn ảnh: Taylor Swift – TAS Rights Management

Vì sao bản ghi âm gốc lại quan trọng đến vậy?

Sau nhiều năm đấu tranh, Taylor Swift chính thức khép lại cuộc chiến bản quyền âm nhạc khi mua lại quyền sở hữu bản ghi gốc 6 album đầu tay từ Shamrock Holdings. Sự kiện đặt dấu mốc quan trọng cho quyền tự quyết của nghệ sĩ và di sản trong ngành công nghiệp âm nhạc hiện đại.

Để hiểu rõ cuộc chiến pháp lý của Taylor Swift, cần nắm vai trò then chốt của “bản ghi âm gốc” (master recording) – bản thu âm hoàn chỉnh đầu tiên của một ca khúc. Ai sở hữu master sẽ kiểm soát cách tác phẩm được khai thác và trực tiếp hưởng lợi nhuận từ đó.

Lợi ích này không chỉ mang tính nhất thời mà còn là một dòng thu nhập bền vững, kéo dài ngay cả khi người nghệ sĩ đã bước qua đỉnh cao sự nghiệp.

Giá trị của một sản phẩm âm nhạc không chỉ dừng lại ở việc phát sóng hay trình diễn trong một giai đoạn nhất định. Nó còn là một tài sản có khả năng sinh lời lâu dài, thông qua nhiều hình thức khai thác khác nhau.

Những giá trị này bao gồm lượt nghe trực tuyến (streaming), nhạc nền cho nội dung số, doanh thu từ bán vật phẩm liên quan (merchandise), cũng như bản quyền sử dụng trong quảng cáo, phim ảnh và các sự kiện biểu diễn.

Khi một tác phẩm được công nhận là di sản văn hóa, giá trị của nó càng gia tăng theo thời gian cùng với sự mở rộng của các quyền lợi khai thác. Chính vì những đặc quyền to lớn này mà cuộc chiến giành lại quyền sở hữu master đã trở thành mục tiêu theo đuổi không ngừng nghỉ của Taylor Swift.

Tuy nhiên, để khai thác trọn vẹn tiềm năng thương mại này, một sản phẩm âm nhạc cần đảm bảo hai khía cạnh bản quyền cốt lõi: Master Rights (bản quyền đối với bản thu âm gốc, ký hiệu ℗) và Publishing Rights (bản quyền đối với phần sáng tác, ký hiệu ).

Master Rights là quyền đối với bản thu âm gốc, cho phép chủ sở hữu sao chép, phân phối, phát sóng trên các phương tiện truyền thông như truyền hình, radio, sân khấu, cũng như cấp phép sử dụng bản thu trong các sản phẩm nghe nhìn như phim ảnh hay quảng cáo.

Trong khi đó, Publishing Rights liên quan đến phần sáng tác (ca từ và giai điệu), đảm bảo các quyền như cho phép thu âm, biểu diễn, in ấn lời bài hát trên các ấn phẩm thương mại, cũng như quyền đồng bộ hóa, cho phép sử dụng bản thu âm trong các sản phẩm nghe nhìn như phim ảnh, quảng cáo.

Việc nắm giữ cả hai loại bản quyền này không chỉ mang lại lợi ích tài chính dài hạn cho nghệ sĩ, mà còn đóng vai trò quyết định trong việc kiểm soát cách thức tác phẩm được tiếp cận, sử dụng và lan tỏa trên thị trường âm nhạc toàn cầu.

Thông thường, việc khai thác thương mại một sản phẩm âm nhạc diễn ra suôn sẻ vì phần lớn nghệ sĩ chỉ đảm nhận vai trò thể hiện ca khúc và không sở hữu toàn bộ quyền kiểm soát.

Các hợp đồng với công ty quản lý hoặc hãng đĩa thường phân định rõ quyền lợi, với lợi thế nghiêng về phía doanh nghiệp – bên nắm giữ cả Master Rights và Publishing Rights.

Trường hợp của Taylor Swift trở nên phức tạp và thu hút sự chú ý chính bởi sự khác biệt trong cán cân quyền lực này, cũng như quyết tâm phi thường của cô trong việc đòi lại những gì thuộc về mình.

Nước cờ thông minh và cuộc cách mạng thầm lặng

Tình thế của Taylor Swift trong cuộc chiến bản quyền này đặc biệt ở chỗ, "chiếc chìa khóa" để khai thác thương mại các bản hit trong giai đoạn hoàng kim của cô lại bị chia làm hai.

Shamrock Holdings, sau khi mua lại từ Scooter Braun, nắm giữ Master Rights – quyền đối với bản thu âm gốc, với tư cách là đơn vị đầu tư sản xuất.

Nguồn ảnh: Taylor Swift – TAS Rights Management

Trong khi đó, Taylor Swift, với vai trò là nhạc sĩ sáng tác chính cho hầu hết các ca khúc của mình (chứ không chỉ đơn thuần thể hiện bài hát của người khác), lại nắm giữ Publishing Rights – quyền đối với phần sáng tác.

Trước tình thế bất lợi, Taylor Swift chọn cách tái thu âm và phát hành lại toàn bộ các album cũ dưới tên gọi Taylor's Version.

Với lực lượng người hâm mộ đông đảo trên toàn cầu, các bản thu mới nhanh chóng chiếm lĩnh thị trường, làm giảm giá trị thương mại của các bản master gốc do Shamrock Holdings nắm giữ.

Ước tính, doanh thu thường niên từ sáu album cũ đã sụt giảm đến 80%, bởi phần lớn dòng tiền giờ đây chảy về các bản thu mới do chính Taylor Swift kiểm soát.

Hơn nữa, việc cô toàn quyền sử dụng các ca khúc của mình trong những tour diễn bom tấn toàn cầu càng củng cố vị thế độc lập, khiến việc ai nắm giữ bản master gốc trở nên ít quan trọng hơn đối với khả năng biểu diễn của cô.

Taylor Swift vẫn vững vàng kiếm bộn tiền từ chính tài năng và các hoạt động âm nhạc nguyên bản của mình.

Tuy nhiên, điểm khó khăn lớn nhất trong cuộc đối đầu này nằm ở quyền đồng bộ hóa (Sync Rights) – một khía cạnh then chốt trong việc khai thác giá trị lâu dài của âm nhạc.

Các sản phẩm âm nhạc thường có vòng đời thứ hai khi được sử dụng trong quảng cáo, nhạc phim hay các sự kiện lớn.

Đây chính là lúc vấn đề trở nên phức tạp. Để một đơn vị thứ ba (khách hàng B2B) có thể sử dụng một ca khúc cũ của Taylor Swift, họ cần có sự chấp thuận từ cả hai phía: Shamrock cho việc sử dụng bản thu âm (Master Right) và Taylor Swift cho việc sử dụng phần sáng tác (Publishing Right).

Với lập trường cứng rắn, Taylor Swift tuyên bố không cấp phép sử dụng các bản thu âm cũ cho quảng cáo, phim ảnh, sự kiện hay truyền thông.

Điều này khiến Shamrock gần như không thể khai thác lợi nhuận từ mảng Sync Rights. Dù Taylor Swift cũng chịu thiệt hại tài chính khi từ chối nhiều cơ hội hợp tác, đây được coi là thế trận “cùng thua” nhằm gây áp lực và khẳng định quyền kiểm soát di sản âm nhạc của cô.

Chiến thắng mang tên Taylor Swift: Hơn cả một thương vụ

Sau nhiều năm nỗ lực, Taylor Swift đã mua lại toàn bộ bản gốc 6 album đầu tay từ Shamrock Holdings. Đây không chỉ là việc giành lại quyền Master Rights mà còn là một chiến thắng mang ý nghĩa vượt ra ngoài một thương vụ tài chính thông thường.

Lợi ích lớn nhất là quyền tự chủ nghệ thuật tuyệt đối. Giờ đây, Taylor Swift quyết định hoàn toàn việc cấp phép sử dụng các ca khúc của mình cho phim ảnh, truyền hình, quảng cáo, trò chơi điện tử và các dự án khác.

Quan trọng hơn, mọi quyết định đều dựa trên điều khoản và tầm nhìn cô đặt ra, giúp bảo vệ hình ảnh và di sản âm nhạc, đồng thời tránh các tranh chấp pháp lý trong tương lai.

Ngoài quyền tự chủ, lợi ích tài chính cũng rất đáng kể. Sở hữu cả Master Rights và Publishing Rights, giờ đây Taylor Swift sẽ trực tiếp hưởng toàn bộ doanh thu từ 6 album, bao gồm streaming, bán đĩa, tải nhạc và các hợp đồng cấp phép.

Đây là một sự đảm bảo tài chính vững chắc, hứa hẹn nguồn lợi nhuận lâu dài vượt xa chi phí ban đầu, đồng thời càng củng cố vị thế nghệ sĩ hàng đầu của cô trong ngành. Không chỉ vậy, chiến thắng này còn mang một ý nghĩa tinh thần và di sản to lớn.

Với một nghệ sĩ, âm nhạc là nơi gửi gắm tâm tư, cảm xúc và dấu ấn cuộc đời. Việc sở hữu trọn vẹn tác phẩm của mình khẳng định công sức, trí tuệ và tình cảm của Taylor Swift được tôn trọng và thuộc về đúng nơi nó xứng đáng.

Hành động này bảo vệ di sản âm nhạc của cô ở hiện tại và giữ gìn cho các thế hệ mai sau, đảm bảo âm nhạc của cô tiếp tục lan tỏa và truyền cảm hứng theo đúng ý nguyện của người tạo ra nó. Đây là kết quả xứng đáng cho hành trình đầy thử thách, thể hiện sự kiên định, trí tuệ và tình yêu mãnh liệt của Taylor Swift dành cho âm nhạc và nghệ thuật.

Cuộc chiến giành quyền sở hữu bản master của Taylor Swift vượt ra ngoài câu chuyện cá nhân, trở thành bước ngoặt trong ngành âm nhạc. Hành trình của cô giúp công chúng hiểu rõ hơn về “bản ghi âm gốc” – khái niệm trước đây chỉ quen thuộc với giới chuyên môn.

Tranh chấp kéo dài và được truyền thông rộng rãi đã trở thành bài học quý giá cho người hâm mộ, các nghệ sĩ trẻ và nghệ sĩ độc lập về tầm quan trọng của quyền sở hữu trong âm nhạc.

Sự am hiểu này chính là tiền đề thúc đẩy xu hướng chuyên nghiệp hóa ngày càng mạnh mẽ trong quản lý âm nhạc.

Tại Việt Nam, Báo cáo "Tổng quan ngành công nghiệp âm nhạc kỹ thuật số Việt Nam 2024-2025" của RMIT cũng nhấn mạnh về nhu cầu ngày càng tăng của các nghệ sĩ độc lập về quản lý âm nhạc theo hướng chuyên nghiệp.

Các nghệ sĩ Việt mong muốn có cách tiếp cận mang tính chuyên nghiệp hơn đối với sự nghiệp và giờ đây có ý thức hơn trong việc xem xét kỹ lưỡng và đàm phán các điều khoản liên quan đến quyền sở hữu bản master ngay từ đầu.

Điều này hứa hẹn một sự chuyển dịch tiềm tàng trong cán cân quyền lực, vốn thường nghiêng về phía các hãng đĩa. Một thế hệ nghệ sĩ được trang bị kiến thức và sự tự tin tốt hơn sẽ có khả năng bảo vệ quyền lợi của mình một cách hiệu quả hơn.

Tuy nhiên, di sản này cũng mang theo nhữngthách thức không nhỏ, đặc biệt đối với các nghệ sĩ mới nổi. Trong khi thành công của Swift trao thêm quyền lực cho những tên tuổi đã thành danh, nó cũng có thể khiến các hãng đĩa trở nên thận trọng hơn trong việc ký hợp đồng với các nghệ sĩ trẻ.

Thực tế cho thấy một số hãng thu âm đã bắt đầu gia tăng thời hạn hạn chế tái thu âm trong các hợp đồng mới, từ mức 10 năm lên đến 30 năm, một sự gia tăng đáng kể so với tiêu chuẩn trước đây.

Dù vậy, không thể phủ nhận rằng cuộc chiến của Taylor Swift đã tạo ra một tiền lệ quan trọng về việc xem xét và coi trọng các giá trị của quyền sở hữu trí tuệ, sự chuyên nghiệp và trách nhiệm trong một ngành công nghiệp không ngừng biến đổi.

PGS.TS NGUYỄN VĂN THĂNG LONG - Đại học RMIT Việt Nam