Từ gánh nặng carbon đến bước ngoặt chuyển đổi xanh của ngành xây dựng Việt Nam

Việt Nam đang bước vào một chu kỳ đô thị hóa mạnh mẽ chưa từng có. Tốc độ gia tăng dân số đô thị cao, sự hình thành các siêu đô thị sau sáp nhập, cùng mục tiêu tăng trưởng GDP tối thiểu 10% trong giai đoạn 2026–2030 đang tạo ra nhu cầu xây dựng khổng lồ, trải dài từ hạ tầng giao thông, khu công nghiệp đến nhà ở và các công trình cao tầng.

Nhưng nếu không thay đổi cách xây dựng ngay từ hôm nay, đô thị hóa rất có thể trở thành nguồn phát thải lớn nhất của nền kinh tế, thay vì là động lực cho tăng trưởng bền vững. Bài toán đặt ra không còn dừng ở câu hỏi xây nhanh hay xây nhiều, mà đã chuyển sang một thách thức căn bản hơn: xây như thế nào để không trở thành lực cản đối với cam kết Net Zero Carbon vào năm 2050, cam kết mà Chính phủ Việt Nam đã đưa ra tại COP26.

Tại Diễn đàn Phát triển bền vững ngành Xây dựng Việt Nam 2025 (VSCF 2025) vừa diễn ra tại TP.HCM, các chuyên gia cho rằng áp lực từ lộ trình Net Zero đang ngày càng trở nên rõ ràng và cấp bách. Từ nay đến năm 2050, Việt Nam chỉ còn khoảng 25 năm để hiện thực hóa mục tiêu này, một khoảng thời gian rất ngắn nếu đặt trong bối cảnh quy mô đô thị hóa và tốc độ xây dựng đang gia tăng chưa từng có.

Theo Chương trình Môi trường Liên hợp quốc (UNEP), lĩnh vực xây dựng và vận hành công trình hiện chiếm khoảng 37% tổng lượng phát thải CO₂ liên quan đến năng lượng toàn cầu và tiêu thụ 34% tổng năng lượng thế giới. Tại Việt Nam, xây dựng không chỉ là một trong những ngành phát thải lớn, mà còn giữ vai trò then chốt trong phát triển hạ tầng, đô thị và tăng trưởng kinh tế. Chính vì vậy, mọi chuyển động của ngành này đều có tác động trực tiếp đến khả năng thực hiện cam kết Net Zero của quốc gia.

Carbon hàm chứa: điểm nghẽn mới trên hành trình Net Zero

Phát biểu tại diễn đàn, ông Nguyễn Trường Hải, Tổng giám đốc Saint-Gobain Việt Nam, cho rằng một trong những thách thức lớn nhất của ngành xây dựng hiện nay nằm ở carbon hàm chứa (embodied carbon), lượng phát thải phát sinh ngay từ các khâu đầu tiên của vòng đời công trình, bao gồm sản xuất, vận chuyển và thi công vật liệu.

Ông dẫn chứng từ nghiên cứu của Hội đồng Công trình Xanh Thế giới (WGBC) cho thấy carbon hàm chứa hiện chiếm khoảng 11% tổng phát thải toàn cầu và có thể tăng lên tới 50% vào năm 2050 nếu không có hành động kịp thời.

Ông Nguyễn Trường Hải, Tổng giám đốc Saint-Gobain Việt Nam. ẢNH: DNCC

Điều này cho thấy một nghịch lý đáng lo ngại, là dù một công trình sau khi hoàn thành có được vận hành tiết kiệm năng lượng đến đâu, thì phần lớn lượng phát thải carbon của nó đã được “khóa chặt” ngay từ đầu, ở khâu lựa chọn vật liệu và phương thức xây dựng. Khi công trình đã hình thành, dấu chân carbon gần như không thể đảo ngược chỉ bằng các giải pháp vận hành về sau.

Chính từ thực tế đó, ngành xây dựng Việt Nam đang đứng trước một ngưỡng chuyển đổi mang tính quyết định. Theo ông Đinh Hồng Kỳ, Chủ tịch Hiệp hội Xây dựng và Vật liệu xây dựng TP.HCM (SACA), TP.HCM hiện đóng góp khoảng 20–22% GDP cả nước, với mật độ xây dựng cao và tốc độ đô thị hóa nhanh. Điều này khiến yêu cầu phát triển bền vững trong xây dựng không chỉ mang tính chiến lược, mà còn mang tính sống còn đối với năng lực cạnh tranh và chất lượng sống đô thị.

Ở góc độ thị trường, chuyển đổi xanh không còn là câu chuyện trách nhiệm xã hội thuần túy. Doanh nghiệp không đáp ứng các chứng chỉ xanh, KPI phát thải hay yêu cầu minh bạch carbon sẽ ngày càng khó tham gia chuỗi cung ứng toàn cầu, đặc biệt là chuỗi cung ứng của các tập đoàn đa quốc gia đang hoạt động tại Việt Nam.

Vật liệu nhẹ, carbon thấp: lựa chọn không thể trì hoãn của hạ tầng tương lai

Trước áp lực đó, nhiều doanh nghiệp trong ngành đã xác định vật liệu nhẹ, hiệu suất cao và carbon thấp không còn là giải pháp “bổ sung”, mà đang trở thành nền tảng chiến lược để kiến tạo hệ thống hạ tầng bền vững vừa đáp ứng yêu cầu tăng trưởng, vừa bám sát lộ trình Net Zero 2050.

Theo ông Hải, việc chuyển đổi sang giải pháp vật liệu nhẹ, carbon thấp không chỉ mang ý nghĩa môi trường, mà còn là một chiến lược kinh tế kỹ thuật hiệu quả. Giải pháp này có thể giúp giảm tới 74% lượng CO₂ trên mỗi mét vuông sản phẩm sử dụng năng lượng sinh khối (biomass) và cải tiến dây chuyền sản xuất.

Bên cạnh đó, nhờ được thiết kế theo nguyên lý lắp ghép sẵn, giải pháp vật liệu nhẹ, carbon thấp giúp rút ngắn đáng kể thời gian thi công có thể nhanh hơn tới 8 lần so với phương pháp truyền thống. Điều này cũng đồng nghĩa với việc giảm nhu cầu sử dụng máy móc, nhân công và năng lượng tại công trường, qua đó tiếp tục cắt giảm phát thải trong suốt quá trình xây dựng và cải tạo công trình.

Không chỉ vậy, giải pháp này còn mở ra dư địa mới cho thiết kế kiến trúc và chất lượng không gian sống: từ khả năng cách âm, cách nhiệt, yếu tố thẩm mỹ cho đến tính linh hoạt trong việc cải tạo, mở rộng hoặc tái cấu trúc công trình trong tương lai.

Đặc biệt, việc minh bạch dấu chân carbon thông qua các đánh giá vòng đời (LCA) và chứng nhận môi trường (EPD) giúp chủ đầu tư có cơ sở khoa học để đưa ra quyết định, thay vì chỉ dựa trên chi phí ngắn hạn.

Theo Báo cáo Sustainable Construction Barometer 2025 do Saint-Gobain thực hiện tại Việt Nam và 26 quốc gia, hơn 97% giới chuyên môn và công chúng Việt Nam cho rằng phát triển công trình bền vững cần được ưu tiên cao, trong đó doanh nghiệp tư nhân, kiến trúc sư và kỹ sư được nhìn nhận là lực lượng dẫn dắt xu hướng.

Tuy nhiên, để quá trình chuyển đổi diễn ra đủ nhanh và đủ sâu, vai trò của chính sách là không thể thiếu. Việc sớm chuyển từ cơ chế “tự nguyện” sang quy định bắt buộc về minh bạch dữ liệu carbon đối với vật liệu xây dựng. Đặc biệt với công trình cao tầng và dự án sử dụng vốn công sẽ tạo ra cú hích quan trọng cho thị trường.

Song song đó, các chính sách tài chính xanh và ưu đãi thuế đóng vai trò khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ, cải tiến quy trình nhằm giảm phát thải ngay từ khâu sản xuất. Chỉ khi minh bạch carbon trở thành một yêu cầu bắt buộc, thị trường mới vận hành như một cơ chế sàng lọc tự nhiên, thúc đẩy tốc độ chuyển đổi của toàn ngành.

Đô thị hóa, nếu chỉ được nhìn dưới lăng kính tăng trưởng vật lý, có thể trở thành gánh nặng carbon cho nền kinh tế. Nhưng nếu được dẫn dắt bằng vật liệu phù hợp, công nghệ đúng và chính sách nhất quán, đó sẽ trở thành bước ngoặt chuyển đổi xanh của ngành xây dựng Việt Nam, nơi tăng trưởng đô thị và cam kết Net Zero không đối nghịch, mà song hành cùng nhau.

Quỳnh Anh