Từ ghế Bộ trưởng đến lệnh đỏ Interpol

Ngã rẽ sự nghiệp

Ken Ofori-Atta từng là một trong những gương mặt quyền lực bậc nhất trong chính quyền của Tổng thống Nana Akufo-Addo, không chỉ bởi cương vị Bộ trưởng Tài chính mà còn nhờ quan hệ gia đình gần gũi với nguyên thủ quốc gia. Ông là anh họ của Tổng thống, đồng thời là một nhà tài chính dày dặn kinh nghiệm trong lĩnh vực đầu tư tư nhân. Xuất thân từ môi trường học thuật Mỹ và từng làm việc trong giới ngân hàng quốc tế, Ofori-Atta bước vào chính trường Ghana với hình ảnh một chuyên gia tài chính mang tầm vóc toàn cầu.

Ken Ofori-Atta bị truy nã vì đối mặt với cáo buộc “lợi dụng chức vụ công để trục lợi” trong giai đoạn ông giữ cương vị Bộ trưởng Tài chính Ghana từ năm 2017 đến 2024.

Khi được bổ nhiệm vào tháng 1/2017, Ken Ofori-Atta nhanh chóng trở thành gương mặt then chốt của các chính sách kinh tế vĩ mô dưới thời chính phủ mới, với kỳ vọng thúc đẩy tăng trưởng, thu hút đầu tư và tái cơ cấu nợ quốc gia. Những năm đầu nhiệm kỳ, Ghana ghi nhận một số tín hiệu tích cực, song đến cuối năm 2022, quốc gia này rơi vào tình trạng vỡ nợ trái phiếu quốc tế, buộc phải đàm phán với Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF) và các chủ nợ về việc tái cơ cấu hàng chục tỷ USD nợ công. Khi ấy, Ofori-Atta gây nhiều ý kiến trái chiều: có người tin ông đủ khả năng đưa Ghana thoát khủng hoảng, nhưng cũng không ít ý kiến cho rằng ông là minh chứng cho những yếu kém trong quản lý tài chính quốc gia.

Đầu năm 2024, Ofori-Atta rời ghế Bộ trưởng, song vẫn là tâm điểm tranh luận về trách nhiệm của giới chức trong giai đoạn khó khăn nhất của nền kinh tế. Cuối năm 2024, Văn phòng Công tố viên đặc biệt (OSP) - cơ quan độc lập chuyên điều tra tham nhũng và lạm quyền chính thức mở loạt hồ sơ liên quan đến các dự án và hợp đồng trong nhiệm kỳ trước.

Nổi bật nhất là dự án Nhà thờ Quốc gia Ghana, khởi công từ năm 2018 với mục tiêu trở thành công trình tôn giáo - văn hóa biểu tượng. Theo đó, khoảng 58 triệu USD đã được giải ngân từ ngân sách, song đến nay công trình mới dừng ở phần nền móng. Sự chậm trễ và thiếu minh bạch khiến dư luận đặt câu hỏi về vai trò giám sát và phân bổ vốn của Bộ Tài chính dưới thời Ofori-Atta.

Song song đó, OSP cũng điều tra ít nhất bốn hồ sơ khác liên quan đến ông, bao gồm hợp đồng giữa Công ty Huy động Chiến lược Ghana và Cơ quan Thuế Ghana với nghi vấn bất thường trong thu phí quản lý doanh thu, các hợp đồng trong lĩnh vực điện lực, việc mua sắm xe cứu thương và cơ chế quản lý một số quỹ hoàn thuế. Trong số này, dự án Nhà thờ Quốc gia được chú ý đặc biệt hơn cả.

Từ những tháng đầu năm 2025, Văn phòng Công tố đặc biệt Ghana liên tục gửi trát triệu tập cựu Bộ trưởng Tài chính Ken Ofori-Atta tham dự các phiên điều trần phục vụ điều tra nghi án thất thoát ngân sách. Tuy nhiên, nhóm luật sư của ông nhiều lần nộp tài liệu y tế, khẳng định thân chủ đang điều trị ung thư tuyến tiền liệt và phải nằm viện dài ngày tại Mỹ. Trên cơ sở đó, OSP ban đầu đồng ý gia hạn để thể hiện sự tôn trọng quyền lợi pháp lý của bị cáo.

Tuy nhiên, đến tháng 5/2025, khi Ofori-Atta tiếp tục vắng mặt mà không đưa ra bằng chứng thuyết phục về khả năng hợp tác, OSP bắt đầu bày tỏ nghi ngờ việc ông cố tình kéo dài nhằm né tránh điều tra. Ngày 2/6 được ấn định là hạn chót để ông xuất hiện, nhưng Ofori-Atta vẫn không có mặt và cũng không giải thích công khai. Ngay sau đó, OSP chính thức tuyên bố ông là “bị cáo bỏ trốn” và khởi động thủ tục đề nghị Tổ chức Cảnh sát hình sự quốc tế (Interpol) phối hợp.

Việc truy cứu Ofori-Atta nằm trong chiến dịch chống tham nhũng quy mô lớn do Tổng thống John Mahama phát động ngay sau khi tái nhậm chức, với mục tiêu thu hồi khoảng 20 tỷ USD được cho là đã thất thoát nhiều năm qua. Luật sư của Ofori-Atta ngay lập tức phản bác cáo buộc “bỏ trốn”, cho rằng tình trạng sức khỏe nghiêm trọng của thân chủ đã được chứng minh bằng hồ sơ hợp pháp, đồng thời chỉ trích quyết định đề nghị lệnh đỏ là “vượt quá thẩm quyền” và “thiếu căn cứ pháp lý”. OSP, ngược lại, khẳng định không thể để tiến trình điều tra bị đình trệ vô thời hạn, đặc biệt trong bối cảnh đây là một hồ sơ then chốt của chiến dịch chống tham nhũng.

Dư luận Ghana vì vậy chia thành nhiều luồng. Một bộ phận coi đây là bước đi cần thiết nhằm khôi phục niềm tin công chúng đối với bộ máy nhà nước, trong khi một số ý kiến cảnh báo nguy cơ chiến dịch bị chính trị hóa. Các chuyên gia nhận định rằng, cách xử lý vụ Ofori-Atta sẽ trở thành phép thử quan trọng đối với tính độc lập của OSP cũng như quyết tâm của Ghana trong việc xây dựng một nền pháp quyền minh bạch.

Ngày 6/6/2025, Interpol chính thức phát lệnh đỏ đối với Ofori-Atta, kêu gọi các quốc gia thành viên hỗ trợ xác định vị trí và bắt giữ ông để phục vụ thủ tục dẫn độ. Hồ sơ công khai nêu rõ: Ofori-Atta sinh năm 1959, cao khoảng 1,7 mét, tóc và mắt đen, nói tiếng Anh và tiếng Twi.

Tổng thống Ghana John Mahama tại Hội nghị Thượng đỉnh Diễn đàn CEO châu Phi ở Abidjan vào tháng 5.

Vòng xoáy pháp lý

Việc một cựu Bộ trưởng Tài chính Ghana, từng giữ vai trò then chốt trong nhiều chính sách kinh tế vĩ mô, trở thành đối tượng truy nã quốc tế đã nhanh chóng trở thành tâm điểm chú ý. Lệnh đỏ của Tổ chức Cảnh sát hình sự quốc tế vốn chỉ được ban hành trong những vụ án có tính chất đặc biệt nghiêm trọng và liên quan đến yếu tố xuyên quốc gia đã đưa vụ việc vượt ra ngoài khuôn khổ điều tra nội bộ, trở thành hồ sơ mang tầm vóc quốc tế.

Sự tham gia của Interpol đánh dấu một bước ngoặt quan trọng. Khi lệnh đỏ có hiệu lực, toàn bộ các quốc gia thành viên đều được thông báo và có nghĩa vụ xem xét phối hợp trong việc truy tìm, bắt giữ hoặc dẫn độ nghi phạm. Điều này đồng nghĩa với việc khả năng di chuyển của ông Ken Ofori-Atta bị thu hẹp đáng kể, bởi bất kỳ cửa khẩu nào cũng có thể trở thành điểm chặn giữ. Tuy nhiên, giới quan sát nhấn mạnh rằng lệnh đỏ không phải là phán quyết kết tội, mà chỉ là công cụ hỗ trợ điều tra. Đây thường là bước đi gây nhiều tranh luận pháp lý và có thể bị chi phối bởi yếu tố chính trị.

Các chuyên gia pháp lý dự đoán tiến trình vụ án sẽ kéo dài và phức tạp. Trong trường hợp Ofori-Atta bị bắt giữ ở nước ngoài, quá trình dẫn độ chắc chắn phải trải qua nhiều bước thẩm định, do tòa án nước sở tại cần xem xét tính hợp pháp và sự phù hợp với luật quốc tế của yêu cầu từ Ghana. Phía luật sư của ông lập luận rằng lệnh đỏ được ban hành “quá vội vàng” khi chưa có bản án từ tòa, trong khi cơ quan công tố Ghana khẳng định đã thu thập đủ bằng chứng về sai phạm và việc ông vắng mặt trong các giai đoạn điều tra là cơ sở quan trọng để phát lệnh truy nã.

Ngoài khía cạnh pháp lý, vụ việc còn để lại dư chấn lớn về mặt chính trị. Việc một nhân vật từng gắn liền với hình ảnh cải cách và ổn định tài chính nay bị cáo buộc tham nhũng đã gây nhiều phản ứng trái chiều. Có người nhìn nhận đây là bước đi cần thiết để khẳng định quyết tâm chống tham nhũng và củng cố niềm tin vào tính minh bạch của bộ máy công quyền. Tuy nhiên, cũng có quan điểm cho rằng việc truy tố một cựu bộ trưởng tài chính có thể làm gia tăng tâm lý bất ổn, làm suy giảm niềm tin vào sự ổn định của hệ thống quản trị quốc gia, đặc biệt trong bối cảnh nền kinh tế vẫn còn mong manh.

Sự quan tâm dành cho vụ việc nhanh chóng vượt ra ngoài biên giới Ghana, trở thành tâm điểm theo dõi của nhiều tổ chức quốc tế về minh bạch, chống tham nhũng và giới phân tích chính trị tại khu vực Tây Phi. Trong nhiều năm qua, Ghana được xem là một trong những nền dân chủ ổn định hiếm hoi trong khu vực vốn thường xuyên biến động bởi bất ổn chính trị và khủng hoảng an ninh. Chính vì vậy, việc một cựu Bộ trưởng Tài chính đối diện cáo buộc nghiêm trọng và bị phát lệnh truy nã toàn cầu không chỉ dừng lại ở khía cạnh cá nhân, mà còn mang ý nghĩa như một phép thử lớn đối với hệ thống pháp luật, mức độ minh bạch trong tư pháp và cam kết thực thi nguyên tắc thượng tôn pháp luật của quốc gia này.

Nếu vụ án được xét xử công khai, minh bạch và đúng quy trình pháp lý, Ghana sẽ có cơ hội củng cố hình ảnh của mình như một quốc gia sẵn sàng chống tham nhũng ở mọi cấp độ, bất kể đối tượng liên quan quyền lực đến đâu. Điều đó cũng có thể góp phần gia tăng niềm tin của người dân, cũng như củng cố uy tín quốc tế của Accra trên trường khu vực và toàn cầu. Tuy nhiên, kịch bản ngược lại cũng không thể loại trừ: bất kỳ dấu hiệu nào cho thấy công cụ pháp lý bị vận dụng cho mục đích chính trị đều có thể gây ra tác động tiêu cực, làm xói mòn niềm tin vào tính công bằng của hệ thống tư pháp, đồng thời đe dọa trực tiếp đến vị thế quốc tế mà Ghana đã dày công xây dựng.

Trong bối cảnh ấy, vai trò của Interpol trở thành chủ đề gây nhiều tranh luận. Để bảo vệ uy tín và tính độc lập của mình, tổ chức nhiều lần nhấn mạnh rằng quy trình phê duyệt lệnh đỏ luôn được tiến hành theo cơ chế thẩm định nghiêm ngặt. Mục tiêu là bảo đảm tính chính danh của từng lệnh truy nã quốc tế, đồng thời giảm thiểu tối đa nguy cơ bị lạm dụng cho những toan tính mang màu sắc chính trị.

Giữa nhiều luồng dư luận trái chiều, giới phân tích nhấn mạnh rằng yếu tố quyết định vẫn nằm ở chứng cứ và tiến trình tố tụng. Nếu cơ quan công tố Ghana có thể trình bày các bằng chứng đủ sức thuyết phục và thuyết minh rõ ràng trước tòa, vụ án này hoàn toàn có thể trở thành một dấu mốc quan trọng trong cuộc chiến chống tham nhũng, đồng thời gửi đi thông điệp mạnh mẽ rằng không ai, kể cả những nhân vật từng nắm giữ trọng trách cao nhất được phép đứng ngoài vòng pháp luật. Nhưng nếu quá trình tố tụng kéo dài, thiếu minh bạch hoặc để lộ những yếu tố mang tính chính trị, hồ sơ này có nguy cơ biến thành tâm điểm tranh cãi trong tương lai.

Dự án Nhà thờ Quốc gia nhiều trắc trở tại Accra, Ghana đã bị bỏ dở từ 3 năm trước.

Chính bởi sự đan xen phức tạp giữa pháp luật, quản trị quốc gia và yếu tố hợp tác quốc tế, nhiều ý kiến cho rằng vụ việc liên quan đến Ken Ofori-Atta là một trong những hồ sơ đáng chú ý và khó đoán định nhất tại Ghana trong nhiều năm trở lại đây. Trường hợp này không chỉ gói gọn trong phạm vi pháp lý đối với một cá nhân, mà còn phản ánh những thách thức mà một nền kinh tế đang phát triển như Ghana phải đối mặt: làm thế nào để xử lý các cáo buộc về quản lý tài chính công mà vẫn duy trì được ổn định chính trị, giữ gìn niềm tin của người dân và bảo đảm hình ảnh quốc tế.

Trường hợp của Ofori-Atta đặc biệt gây chú ý bởi sự đối lập rõ rệt: từ vị trí bộ trưởng từng nắm giữ vai trò trung tâm trong quản lý kinh tế quốc gia, ông trở thành đối tượng bị truy nã quốc tế với cáo buộc lạm dụng công quỹ. Chính sự tương phản này đặt ra một câu hỏi lớn: trong bối cảnh toàn cầu hóa, các cơ chế hợp tác quốc tế như Interpol sẽ được vận dụng ra sao để vừa đảm bảo quy trình pháp lý minh bạch, vừa tránh nguy cơ bị nhìn nhận dưới lăng kính thiên lệch?

Dù kết quả cuối cùng ra sao, vụ việc vẫn được nhìn nhận như một phép thử đối với hiệu quả hoạt động của hệ thống tư pháp Ghana, cũng như vai trò của các cơ chế hợp tác pháp lý toàn cầu. Trên hết, nó nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xử lý mọi vụ việc dựa trên quy trình rõ ràng, bằng chứng xác thực và nguyên tắc thượng tôn pháp luật. Chỉ khi những yếu tố này được bảo đảm, niềm tin của công chúng trong nước và uy tín quốc tế mới có thể được duy trì và củng cố.

Trần Hằng