Từ Hiến pháp 1946 đến cải cách thể chế trong kỷ nguyên mới: Hành trình bền bỉ của kế thừa, đổi mới và đột phá

Những giá trị cốt lõi của Hiến pháp 1946 như chủ quyền quốc gia, chính quyền của nhân dân, quyền con người, tinh thần pháp quyền… vẫn còn nguyên giá trị đối với công cuộc lập pháp hôm nay. Chia sẻ về vấn đề này tại Tọa đàm “Quốc hội và hoạt động lập hiến, lập pháp - Từ Hiến pháp 1946 đến cải cách thể chế trong kỷ nguyên phát triển mới” do Báo Đại biểu Nhân dân tổ chức, TS. Nguyễn Đình Quyền, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu lập pháp cho biết, đối chiếu tất cả các Hiến pháp về những tiêu chí của Nhà nước pháp quyền có những tiêu chí rõ ràng.

TS. Nguyễn Đình Quyền, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu lập pháp phát biểu tại tọa đàm. Ảnh: Duy Thông

Thứ nhất là tất cả quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân hay chủ quyền nhân dân được Hiến pháp ghi nhận và bảo đảm thực hiện. Thứ hai là tính tối cao của Hiến pháp và luật trong hoạt động của bộ máy nhà nước, xã hội và công dân...

Với các tiêu chí đó, Hiến pháp năm 1946 gần như đã đầy đủ. Đơn cử như về dân chủ đại diện, dân chủ trực tiếp, từ Hiến pháp năm 1946 quy định nhân dân có quyền phúc quyết tất cả những vấn đề liên quan đến vận mệnh của đất nước, thể hiện quyền nhân dân. Hiến pháp đều nói tất cả quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân, nhưng để cụ thể hóa phải thông qua quyền phúc quyết, quyền con người và nghĩa vụ cơ bản công dân mới thể hiện được.

Thứ hai, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã xác định một trong những nguyên lý của Nhà nước pháp quyền quyền lực được bầu là quyền lực gốc, tất cả các quyền lực khác là quyền lực phái sinh, đó là nguyên lý quyền nhà nước pháp quyền. Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng xác định tính tối cao của luật trong tổ chức các hoạt động của bộ máy nhà nước thì Hiến pháp là cơ sở để xây dựng của Nhà nước, chính quyền non trẻ không chỉ ở trong nước mà cả trên trường quốc tế. Có thể thấy, những tiêu chí của Nhà nước pháp quyền gần như Hiến pháp 1946 đã chiếu theo và đó là trở thành bản Hiến pháp khá mẫu mực.

Quang cảnh tọa đàm. Ảnh: Duy Thông

Lịch sử lập Hiến, lập pháp của Việt Nam là một hành trình đặc biệt, song hành cùng sự nghiệp cách mạng của dân tộc, phản ánh sinh động trình độ tổ chức nhà nước, quản trị xã hội và khát vọng phát triển qua từng thời kỳ. Từ Hiến pháp năm 1946 – bản Hiến pháp đầu tiên của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, kết tinh tinh thần độc lập, dân chủ và pháp quyền – đến Hiến pháp năm 2013 với những tư duy đổi mới sâu sắc, Quốc hội luôn giữ vai trò trung tâm trong kiến tạo nền tảng pháp lý cho đất nước.

Bước vào kỷ nguyên phát triển mới, công cuộc lập pháp đang đứng trước những thách thức chưa từng có, khi công nghệ phát triển nhanh hơn khuôn khổ pháp luật. Thực tiễn đó đòi hỏi tư duy lập pháp mới, cách tiếp cận linh hoạt hơn và tốc độ xây dựng pháp luật nhanh, kịp thời để dẫn dắt, thay vì chạy theo sự phát triển. Trên cơ sở đó, Quốc hội cũng đổi mới căn bản tư duy xây dựng pháp luật theo hướng vừa bảo đảm yêu cầu quản lý Nhà nước vừa khuyến khích sáng tạo, khơi thông mọi nguồn lực để phát triển.

“Hiến pháp năm 2013 đã nói rõ về quan hệ giữa các cơ quan nhà nước với nhau, quan hệ giữa các cơ quan nhà nước với các thiết chế, doanh nghiệp. Quá trình cụ thể hóa các nguyên lý này cần làm thế nào để vai trò của Nhà nước "tinh" hơn, vai trò tự điều chỉnh của các chủ thể lớn hơn trên cơ sở của pháp luật, tạo môi trường cho các chủ thể tự vận hành. Sự can thiệp của Nhà nước chỉ trong những trường hợp rất đặc biệt, để các chủ thể tự vận hành theo nguyên lý của Hiến pháp và những quy định cụ thể của pháp luật” - TS. Nguyễn Đình Quyền đề nghị.

Nam Anh