Từ khói bụi đến bầu trời trong sạch: Bài học trong cuộc chiến chống ô nhiễm toàn cầu
Những thành phố như London, Bắc Kinh hay Los Angeles cho thấy rằng để xóa bỏ lớp khói bụi ô nhiễm bao trùm, cần có chiến lược mạnh mẽ và đa hướng - từ luật pháp, trợ cấp cho người dân, đến thiết kế lại đô thị.
Quang cảnh dưới bầu trời xanh ở Bắc Kinh tháng 7/2025. Ảnh: VCG
Theo trang ZeeNews của Ấn Độ, các thành phố lớn như London (Anh), Bắc Kinh (Trung Quốc) và Los Angeles (Mỹ) từng trải qua tình trạng ô nhiễm nghiêm trọng, dẫn đến nhiều bệnh nặng, tầm nhìn hạn chế và số người tử vong tăng cao. Tuy nhiên, nhờ những giải pháp mạnh mẽ từ khung pháp lý, công nghệ đến sự tham gia của cộng đồng, họ đã bước đầu giải quyết được vấn nạn này, tạo nên những bài học quan trọng cho các đô thị chưa xử lý triệt để ô nhiễm không khí.
London: Thoát khỏi khói than
Trong thập niên 1950, London chìm trong cuộc khủng hoảng “Đại sương khói”, khi thời tiết giá lạnh kết hợp với khí thải từ việc đốt than củi tại nhà ở và nhà máy tạo ra lớp khói mù đặc quánh, giảm tầm nhìn xuống chỉ vài mét và khiến hơn 10.000 người thiệt mạng - một kịch bản gợi nhớ đến tình trạng khói bụi mà Delhi đang đối mặt.
Năm 1956, Anh ban hành Đạo luật Không khí Sạch mang tính bước ngoặt, kiểm soát khí thải từ hộ gia đình và ngành công nghiệp. Song song, các Khu vực Kiểm soát Khói được thiết lập, chỉ cho phép sử dụng nhiên liệu sạch và hỗ trợ người dân chuyển đổi nhiên liệu.
Năm 1991, một nhóm công tác gồm 16 người được thành lập để điều tra ô nhiễm không khí, sức khỏe môi trường và các bệnh đường hô hấp. Báo cáo dài hơn 100 trang của họ, được xuất bản năm 1996, đã tìm ra mối liên hệ giữa lò sưởi gỗ với ô nhiễm không khí và sự gia tăng bệnh đường hô hấp, đồng thời kêu gọi "mọi biện pháp khả thi" để giải quyết vấn đề này một cách cấp bách. Động thái này sau đó đã tạo được sức lan tỏa, dẫn đến các chiến dịch truyền thông, phát tờ rơi và thậm chí là các bài học về việc sử dụng lò sưởi thủ công trong trường học.
Không chỉ dừng lại ở lò sưởi, thành phố áp dụng thêm các Khu vực Phát thải Cực thấp (ULEZ), thu phí phương tiện cũ gây ô nhiễm khi vào trung tâm. Chất lượng không khí được cải thiện đáng kể trong nhiều thập kỷ. Dù vẫn còn những vấn đề liên quan đến NO₂ và bụi mịn, London đã chứng minh rằng sự kết hợp giữa luật pháp nghiêm ngặt và ưu đãi tài chính có thể tạo ra thay đổi sâu rộng.
Bắc Kinh: Giảm ô nhiễm nhờ kiểm soát ô tô và loại bỏ than đá
Từ thập niên 1980, Bắc Kinh trở nên ô nhiễm nặng do công nghiệp phát triển nhanh, hoạt động của các nhà máy nhiệt điện than và sự bùng nổ của ô tô cá nhân. Giai đoạn 2013-2017, nồng độ PM2.5 của Bắc Kinh từng tương đương với các ngày ô nhiễm tệ nhất ở Delhi.
Để xử lý, chính quyền ban hành tiêu chuẩn khí thải cực thấp cho nhà máy và phương tiện, mở rộng mạng lưới giám sát không khí, đồng thời trợ cấp để hộ dân và nhà máy chuyển từ than sang khí đốt tự nhiên. Bắc Kinh cũng điều chỉnh mô hình kinh tế, giảm phụ thuộc vào ngành công nghiệp nặng và chuyển sang các ngành sạch hơn.
Liên hợp quốc đánh giá những kết quả này là chưa từng có, khi nồng độ PM2.5 giảm 35% chỉ trong bốn năm (2013-2017). Mặc dù ô nhiễm vẫn tồn tại, Bắc Kinh đã chứng minh rằng cải thiện nhanh chóng là hoàn toàn khả thi nếu có chính sách mạnh tay.
Thành phố Mexico: Tháo gỡ hình ảnh “Thung lũng Khói bụi”
Trong những năm 1980-1990, Thành phố Mexico từng được Liên hợp quốc xếp là nơi ô nhiễm nhất thế giới, với hàng triệu ô tô và vị trí địa lý thung lũng khiến không khí độc hại bị giữ lại.
Giải pháp trọng tâm của thành phố là chương trình “Ngày Cấm Lái Xe” (1989), áp dụng lệnh cấm luân phiên dựa trên biển số xe, hạn chế lưu lượng xe xuống còn khoảng 80% so với bình thường trong ngày làm việc. Chính phủ đồng thời triển khai Cải cách ProAir với tiêu chuẩn khí thải nghiêm ngặt hơn và đầu tư mạnh vào giao thông công cộng.
Thành phố ban đầu ghi nhận mức cải thiện rõ rệt về chất lượng không khí, nhưng về sau thách thức quay trở lại khi nhiều người mua thêm xe thứ hai không đạt chuẩn - cho thấy chính sách kiểm soát phương tiện cần kết hợp chặt chẽ với giám sát và quy định mạnh hơn.
Los Angeles: Từ “thủ phủ khói bụi” đến bầu trời trong xanh
Los Angeles từng được biết đến như “Thủ phủ Khói bụi”, với mức ô nhiễm ozone và bụi mịn cực cao trong giai đoạn 1940-1970, chủ yếu do khí thải từ xe cộ và nhà máy.
Từ thập niên 1970, chính quyền tập trung mạnh vào kiểm soát khí thải phương tiện, đi đầu trong việc đặt ra các tiêu chuẩn khí thải nghiêm ngặt. Thành phố cũng thực hiện chương trình kiểm tra - bảo dưỡng xe bắt buộc, loại bỏ dần xe tải diesel cũ tại các cảng lớn.
Nhờ đó, số ngày ô nhiễm ozone nghiêm trọng đã giảm 40% kể từ năm 2000, và sự sụt giảm nồng độ PM2.5 giúp ngăn chặn tình trạng hàng triệu học sinh phải nghỉ học, đồng thời tiết kiệm khoảng 220 triệu USD chi phí y tế.
Paris: Ưu tiên người đi bộ để giảm ô nhiễm
Trong những năm 2000, Paris đối diện nồng độ NO₂ và PM2.5 cao do lượng lớn xe chạy bằng dầu diesel. Để khắc phục, thành phố triển khai các biện pháp hạn chế xe diesel cũ, cải tổ không gian đô thị để giảm lưu lượng xe, mở rộng khu vực đi bộ và tổ chức các ngày không ô tô.
Những chính sách này dần tái định hình diện mạo đô thị, giảm phụ thuộc vào phương tiện cá nhân và đem lại bầu không khí trong lành hơn, dù Paris vẫn còn các thách thức cần tiếp tục xử lý.
Những thành phố trên cho thấy rằng để xóa bỏ lớp khói bụi ô nhiễm bao trùm, cần có chiến lược mạnh mẽ và đa hướng - từ luật pháp, trợ cấp cho người dân, đến thiết kế lại đô thị. Đây cũng chính là những bài học quan trọng cho các đô thị đang nỗ lực cải thiện chất lượng không khí.
