Từ 'Nhà khoa học trẻ hàng đầu nước Mỹ' đến 'Nhân vật nhí của năm'

Tuổi 12 và danh hiệu “Nhà khoa học trẻ hàng đầu nước Mỹ”

Tuổi 12- khi với nhiều cô bé, cậu bé vẫn chỉ là cái tuổi mải ăn mải chơi thì tại nước Mỹ, một quốc gia những năm qua vẫn được biết tới với sự thống trị của “chủ nghĩa thượng đẳng da trắng”, một cô bé người da màu gốc Ấn lại khiến cả nước Mỹ ngỡ ngàng với một phát minh hết sức thực tế.

“Điều tuyệt vời mà tôi thích nhất ở em là không hề sợ thất bại” – cách đây 4 năm, cô giáo của Gitanjali Rao đã nói về cô học trò của mình như vậy và đến giờ này, tâm thế ấy vẫn được giữ trọn vẹn trong Gitanjali Rao. Cũng chính bởi “không hề sợ thất bại” nên Gitanjali Rao luôn hướng về phía trước, tự đặt cho mình những nấc thang mới để buộc mình phải vượt qua.

Chuyện là những năm 2014-2017, cuộc khủng hoảng nước nhiễm chì tại thành phố Flint, bang Michigan gây xôn xao dư luận Mỹ. Mọi chuyện bắt đầu từ việc chính quyền thành phố Flint thay đổi nguồn nước từ sông Detroit sang sông Flint để cắt giảm ngân sách vào năm 2014. Tuy nhiên, họ đã không xử lý kiểm soát ăn mòn cho nguồn nước mới. Hậu quả là kim loại chì thôi ra từ hệ thống đường ống cũ kĩ của thành phố đã hòa vào dòng nước, khiến nồng độ chì trong máu của người dân tăng đột biến. Ít nhất 12 người tại Flint tử vong. Không ai biết được nguyên nhân thực sự của thảm họa này cho đến năm 2016 khi truyền thông bắt tay vào điều tra. Cả nước Mỹ lúc ấy mới bàng hoàng trước thông tin hơn 8.000 trẻ em ở Flint dùng nước nhiễm chì, lượng chì trong máu ở mức báo động và hơn 100.000 người dân tại đây có nguy cơ bị ngộ độc chì. Tá hỏa, Chính quyền Flint không biết làm cách nào ngoài việc khuyến cáo người dân thành phố chỉ dùng nước đóng chai để uống, hạn chế nấu ăn, giặt giũ và tắm gội bằng nước máy lấy từ sông Flint. Người dân xôn xao, lo lắng, bất an.

Những lo lắng, bất an ấy đã ập tới, xâm chiếm tư duy của một cô bé 12 tuổi. Cô bé đó chính là Gitanjali Rao. Câu hỏi: Làm thế nào để góp phần làm dịu cuộc khủng hoảng nước sinh hoạt cho người dân Flint cứ quanh quẩn trong Gitanjali Rao. Một vệt sáng đã lóe lên trong đầu cô bé vào một ngày khi Gitanjali Rao đọc được bài báo về các cảm biến ống nano carbon, những cảm biến hóa học ở cấp độ nguyên tử trên trang web của Viện Công nghệ Massachusetts (MIT). Bài báo có nói tới tác dụng của việc sử dụng loại cảm biến này để phát hiện các loại khí độc hại và em nghĩ tại sao không thử dùng nó để phát hiện chì trong nước. Từ những manh mối ban đầu ấy, Tethys đã được Gitanjali Rao khai sinh và ngay lập tức thu hút sự chú ý lớn bởi tính ứng dụng rất cao. Gần như ngay sau khi được nhúng xuống nước, thiết bị sẽ gửi kết quả tới điện thoại thông minh, hiển thị cho người dùng biết nước có an toàn hay kém chất lượng. Phần nhúng vào nước của cảm biến Tethys sẽ phải thay mới, phần còn lại có thể tái sử dụng được và giá của bộ cảm biến này chỉ khoảng 20 USD, hoặc ít hơn nếu được sản xuất hàng loạt.

Không hề khó khăn, Tethys cùng Gitanjali Rao đã chinh phục hoàn toàn Ban giám khảo cuộc thi “Thách thức nhà khoa học trẻ” (YSC) do kênh khoa học Discovery Education và Công ty công nghệ 3M (Mỹ), giành giải thưởng cao nhất với số tiền thưởng 25.000 USD cùng cùng danh hiệu “Nhà khoa học trẻ tuổi hàng đầu nước Mỹ”.

Sẽ là điều ngạc nhiên đến thảng thốt cho rất nhiều người nếu biết rằng, Tethys chẳng phải là phát minh đầu tiên của Gitanjali Rao. Ở tuổi 12, cô bé đã được ghi nhận là chủ nhân của 8 phát minh. Trước Tethys, cô bé đã được biết tới với nhiều phát minh ấn tượng khác, đơn cử như phát minh ra thiết bị có tên Epione chống lại khủng hoảng thuốc giảm đau có tính chất gây nghiện (nhóm opioid) ở giai đoạn đầu. Thiết bị sử dụng trí tuệ nhân tạo, được thiết kế cho cả bác sĩ và bệnh nhân sử dụng để chẩn đoán chứng nghiện chất dạng thuốc phiện ở giai đoạn đầu và theo dõi các triệu chứng nghiện và lạm dụng. Hay phát minh ra ứng dụng Kindly, nhờ vào chương trình trí thông minh nhân tạo có thể lần ra những ngôn từ gây tổn thương hoặc có hại trước khi kẻ bắt nạt gửi đi thông điệp ác ý. Thậm chí, theo khẳng định từ gia đình và thầy cô giáo của Gitanjali Rao thì cô bé thậm chí đã bắt đầu phát minh từ hồi... còn học mẫu giáo.

Sống để mang đến nụ cười, sống để truyền cảm hứng và sống vì sự thay đổi của xã hội

Điểm xuất phát của những thông điệp tưởng chừng quá đỗi lớn lao, quá đỗi nghiêm túc ấy, vẫn là Gitanjali Rao - cô bé tuổi 15 vừa được trao giải “Nhân vật nhí của năm 2020”. “Tôi luôn muốn mang đến nụ cười cho ai đó, thế là tôi bắt đầu làm điều đó thông qua khoa học và công nghệ… Tôi vận dụng chuyên môn của mình trong lĩnh vực này với hy vọng có thể giải quyết những vấn đề thực sự đang tồn tại trên thế giới, nhằm thay đổi xã hội” - với những gì đã và đang thể hiện, Gitanjali Rao đã cho thấy những tuyên bố ấy của mình hoàn toàn không chỉ là lời nói. “Trong tương lai, tôi đang nghiên cứu thêm thiết bị khác giúp phát hiện các chất gây ô nhiễm sinh học trong nước, như ký sinh trùng. Tôi hy vọng tạo ra thiết bị rẻ tiền nhưng chính xác, giúp người dân ở các quốc gia chậm phát triển có thể xác định những thành phần độc hại trong nước sinh hoạt” - Gitanjali Rao đặt tiếp cho mình những mục tiêu sau thành công của Tethys.

Điều quan trọng hơn cả, với Gitanjali Rao, hơn cả những phát minh, là mong muốn truyền được cảm hứng, tâm thế sống của mình tới người khác. “Em trông không giống một hình mẫu nhà khoa học trong mắt mọi người. Những gì em thấy trên truyền hình thì nhà khoa học là những người đàn ông lớn tuổi, thường là người da trắng. Mục tiêu của em đã thực sự thay đổi. Không chỉ từ chuyện tạo ra các thiết bị của riêng mình để giải quyết những vấn đề của thế giới, em còn muốn truyền cảm hứng cho người khác. Rằng, những gì nếu em làm được, mọi người cũng làm được, bất kỳ ai cũng làm được” - Gitanjali Rao chia sẻ với nữ diễn viên nổi tiếng Hollywood Angelina Jolie.

“Nếu em làm được, mọi người cũng làm được, bất kỳ ai cũng làm được”. Thật chẳng dễ dàng, nhưng trong một thế giới đầy những trắc trở, những rủi ro biến động khôn lường, thì chỉ cần chút ít của tâm thế sống không sợ thất bại, tràn đầy quyết tâm ấy, được truyền tải tới phần còn lại của thế giới, cũng đủ thắp lên ngọn lửa của niềm tin, niềm hy vọng. Và đó có lẽ chính là điều mà tạp chí TIME muốn gửi gắm khi vinh danh Gitanjali Rao là “nhân vật nhí của năm 2020”.

Trong một năm 2020 đầy những biến động khó lường, tạp chí TIME hàng đầu nước Mỹ cũng có cho mình “những động thái chưa từng có tiền lệ”. Sau sự vụ lần đầu tiên sau gần 100 năm tồn tại, cái tên TIME được đổi thành “VOTE” nhân cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ hồi tháng 11, năm nay, lần đầu tiên TIME công bố danh hiệu “Nhân vật nhí của năm” và cô bé người Mỹ gốc Ấn 15 tuổi Gitanjali Rao đã vinh dự là người đầu tiên được nhận danh hiệu này.

Hà Anh