Từ Nice nhìn về tương lai đại dương

Bảo vệ đại dương, phần không thể tách rời của văn hóa, sinh kế và tương lai chung của nhân loại

Đây là một thông điệp mạnh mẽ tái khẳng định cam kết toàn cầu trong nỗ lực bảo vệ đại dương, không chỉ như một không gian sinh thái mà còn là một phần không thể tách rời của văn hóa, sinh kế và tương lai chung của nhân loại.

Đại dương - ký ức văn hóa và hành lang sinh tồn

Tuyên bố chính trị mang tên “Đại dương của chúng ta - tương lai của chúng ta: Đoàn kết vì hành động khẩn cấp” đã nêu rõ các mục tiêu về bảo tồn đa dạng sinh học, giảm phát thải từ vận tải biển, ngăn chặn ô nhiễm rác thải nhựa.

Đồng thời, nhấn mạnh yêu cầu huy động nguồn lực tài chính công bằng, ưu tiên hỗ trợ cho các quốc gia ven biển và quốc đảo nhỏ đang phát triển, những nơi đang chịu tác động nặng nề từ biến đổi khí hậu và sự khai thác thiếu kiểm soát.

Trong bối cảnh nhiều nền văn hóa ven biển đã tồn tại hàng nghìn năm đang đối mặt với nguy cơ mai một, bảo vệ đại dương cũng đồng nghĩa với việc gìn giữ những “di sản sống” của nhân loại, từ ngôn ngữ, nghi lễ, tri thức bản địa cho tới nghề biển truyền thống.

Hướng tới một hiệp ước toàn cầu vì đại dương

Tại Hội nghị, tiến trình thực thi Thỏa thuận BBNJ (về bảo tồn và sử dụng bền vững đa dạng sinh học biển ngoài vùng tài phán quốc gia) tiếp tục đạt được những bước tiến quan trọng.

19 quốc gia mới phê chuẩn, đưa văn kiện tiến gần hơn đến thời điểm có hiệu lực.

Đây được kỳ vọng sẽ trở thành nền tảng pháp lý toàn cầu đầu tiên dành riêng cho vùng biển quốc tế - “khu vực chung” của cả nhân loại, nơi không một quốc gia nào được phép độc chiếm hay đứng ngoài trách nhiệm.

Hội nghị hướng tới thúc đẩy hành động và huy động tất cả các bên liên quan để bảo tồn và sử dụng bền vững đại dương

Nam bán cầu - nơi chịu ảnh hưởng và là trung tâm hành động

Chủ đề bao trùm của Hội nghị là “Thúc đẩy hành động và huy động tất cả các bên liên quan để bảo tồn và sử dụng bền vững đại dương”.

Một trong những chủ đề được thảo luận sâu sắc tại UNOC3 là vai trò của các quốc gia Nam bán cầu - từ Đông Nam Á, châu Phi tới khu vực Thái Bình Dương - trong bảo vệ đại dương và định hình trật tự biển quốc tế mới.

Những con số đáng chú ý được đưa ra: Các quốc đảo nhỏ đang phát triển chiếm khoảng 30% tổng diện tích đại dương, riêng Tây Nam Thái Bình Dương sở hữu tới 75% các loài san hô thế giới. Rừng ngập mặn - “lá phổi xanh” vùng duyên hải tập trung nhiều nhất ở các nước như: Indonesia, Brazil, Nigeria và Mexico.

Tuy nhiên, như nhà nghiên cứu Joao Canning - Clode (Bồ Đào Nha) cảnh báo, các quốc gia này đang gặp trở ngại lớn về công nghệ, dữ liệu, năng lực quản trị và tài chính, những yếu tố khiến họ vừa là nạn nhân, vừa là “mắt xích yếu” trong chuỗi hành động toàn cầu vì đại dương.

Du lịch - Cơ hội hay thách thức?

Nhiều quốc gia đang phát triển hiện nay trông đợi vào du lịch ven biển như một nguồn sinh kế chủ lực, song sự bùng nổ thiếu kiểm soát lại trở thành mối đe dọa cho hệ sinh thái và văn hóa bản địa.

Từ góc nhìn của ông Peter Haugan, Chủ tịch Nhóm chuyên gia về đại dương thuộc Hội đồng Khoa học quốc tế, lời giải nằm ở phát triển du lịch biển bền vững, có sự tham gia của cộng đồng, đảm bảo hài hòa giữa bảo tồn và phát triển.

Đây cũng là một gợi mở quan trọng cho các quốc gia như: Việt Nam - nơi nhiều làng chài ven biển, khu bảo tồn biển và vịnh di sản như: Hạ Long hay vùng biển đảo Nha Trang, Phú Quốc… đang đứng trước yêu cầu cấp thiết tái cấu trúc ngành Du lịch theo hướng xanh, công bằng và văn hóa gắn kết.

Làm thế nào để biến những tuyên bố từ Nice thành những chuyển động cụ thể?

Đào tạo nguồn nhân lực, xây dựng năng lực từ gốc rễ

Trong dòng chảy kiến tạo giải pháp, UNOC3 dành nhiều thời lượng để bàn về phát triển năng lực con người - một trụ cột lâu nay vẫn bị xem nhẹ.

Ông Gerardo Jimenez Porras, Đại học Quốc gia Costa Rica, kêu gọi hỗ trợ đào tạo sâu cho thế hệ nhà khoa học trẻ đến từ Nam bán cầu, giúp họ tiếp cận dữ liệu toàn cầu, công nghệ hiện đại, cũng như xây dựng mạng lưới cộng tác quốc tế bình đẳng và lâu dài.

Từ UNESCO, ông Julian Barbiere đề xuất cách tiếp cận “liên vùng”, nơi các quốc gia có chung biên giới biển hợp tác cùng nhau để chia sẻ dữ liệu, công nghệ và hành động chung. Đây là điều Việt Nam có thể học hỏi trong quản trị vùng biển Vịnh Bắc Bộ, biển Đông, biển Tây gắn với các nước ASEAN.

Đầu tư đôi bên cùng có lợi và đối thoại đa phương

UNOC3 cũng nhấn mạnh rằng hợp tác quốc tế cần được kiến tạo trên nguyên tắc đối thoại hai chiều, thay vì các dự án áp đặt đơn phương từ nhà tài trợ.

Ông Emmanuel Baudran, đại diện Cơ quan Phát triển Pháp chia sẻ: Những sáng kiến hiệu quả đều xuất phát từ nghiên cứu khả thi có sự tham gia thực chất của người dân địa phương, đảm bảo lợi ích môi trường - kinh tế - xã hội đan xen.

Tiếng nói từ các nhà khoa học trẻ như bà Maria Fernanda Morales Camacho (Costa Rica) cũng thể hiện một khía cạnh nhân văn của Hội nghị: “Những hội nghị như UNOC không chỉ để đưa ra cam kết, mà còn là không gian gặp gỡ, học hỏi, hình thành lòng tin và sự thấu hiểu giữa các quốc gia”.

Từ cam kết đến hành động: Vẫn là một hành trình dài

Hội nghị UNOC3 đã khép lại, nhưng câu hỏi lớn vẫn còn ở phía trước: Làm thế nào để biến những tuyên bố từ Nice thành những chuyển động cụ thể dưới đáy biển, trên mặt nước và trong từng cộng đồng sống dựa vào đại dương?

Việc không để các quốc gia Nam bán cầu bị gạt ra bên lề, bị bỏ lại phía sau như một thông điệp xuyên suốt Hội nghị, giờ đây cần được cụ thể hóa thành cơ chế tài chính công bằng, mạng lưới hỗ trợ kỹ thuật và các chính sách mở đường cho sự tham gia chủ động của các nước đang phát triển vào quản trị đại dương toàn cầu.

UNOC lần thứ 4 dự kiến tổ chức tại Hàn Quốc và Chile năm 2028 sẽ là một điểm hẹn quan trọng để nhìn lại những gì đã hoặc chưa được thực thi.

Và quan trọng hơn, đó sẽ là nơi tiếp tục đặt câu hỏi về tương lai mà con người muốn sống cùng biển, một tương lai không chỉ dựa vào tăng trưởng, mà cần cả sự chia sẻ, hiểu biết và gìn giữ các giá trị văn hóa - sinh thái cốt lõi của Trái đất.

NGHIÊM HÙNG - TỐ LINH; ảnh KHÁNH LINH