Tự sự của một phóng viên 'già'

Nhà báo Vũ Hùng phỏng vấn Chủ tịch nước Nguyễn Minh Triết cuối năm 2006 để đăng trên Thời báo Kinh tế Việt Nam số Tết năm đó.

Nguyên nhân thì nhiều, nhưng bằng kinh nghiệm cá nhân và quan sát trực tiếp của một người trong cuộc, một nhà báo của Thời báo Kinh tế Việt Nam trước kia (nay là Tạp chí Kinh tế Việt Nam) từng được giao nhiệm vụ phỏng vấn nhiều VIP chia sẻ một số “bất cập” sau đây.

Trường hợp đầu tiên, muôn thuở, là các vị lãnh đạo ở đâu trên thế gian này thì ai cũng đều bận, rất bận. Chính vì vậy, các quan chức nói chung đều thật sự không muốn đưa ra cho báo chí, cụ thể ở đây là phóng viên làm phỏng vấn, những điều tâm huyết, những ý tưởng mới lạ, những quan niệm, quan điểm rất riêng tư mà các phóng viên muốn khai thác trong bài phỏng vấn của mình. Khi đã thiếu đi những yếu tố mới và lạ ấy thì bài phỏng vấn sao còn có tính hấp dẫn?

Trường hợp thứ hai, do sự “lãnh đạo tập thể”, “tập trung dân chủ” khi phát ngôn với truyền thông, nên trong hầu hết các bài phỏng vấn lãnh đạo, quan chức, chúng ta chỉ luôn được nghe những ý kiến giống như đã in trong các văn kiện, nghị quyết, chỉ thị của một tập thể, chứ không phải là ý kiến của một cá nhân trong tập thể đó.

Không có bóng dáng cá nhân hoặc có nhưng hết sức mờ nhạt của người được phỏng vấn trong bài phỏng vấn, thì đó không bao giờ có thể là một bài báo đặc sắc.

Trường hợp thứ ba, phổ biến nhất, đến từ việc các phóng viên gửi câu hỏi phỏng vấn đến trước hàng tuần, (nếu dịp lễ, Tết thì có khi hàng tháng) đến cho các vị lãnh đạo, quan chức; rồi được các vị đó hẹn ngày nhận email hoặc gọi tới công sở lấy bài về.

Đúng hẹn, cũng đôi khi không được đúng hẹn lắm, các phóng viên sẽ nhận được email hoặc văn bản trả lời từ phía văn phòng, các thư ký, trợ lý, sau đó là xin một cái ảnh hoặc xin chụp một cái ảnh của nhân vật mình phỏng vấn. Trước khi báo ra phải gửi bản “bông” cho các vị ấy xem lại nếu gặp người cẩn thận, kỹ tính và trọng chữ nghĩa.

Nhà báo Vũ Hùng phỏng vấn Chánh án Tòa án Nhân dân Tối cao Phạm Hưng tại phòng làm việc của Chánh án, tháng 1/1997.

Thế nhưng, hầu hết các bài trả lời phỏng vấn trong trường hợp này đều do các vị thư ký, trợ lý viết, sau đó có đưa Thủ trưởng duyệt rồi mới gửi trả cho phóng viên để đăng báo. Vậy là bài phỏng vấn đến tay bạn đọc hầu hết là những câu trả lời của các vị thư ký, trợ lý cho Thủ trưởng, chứ không phải lời của chính Thủ trưởng.

Vì vậy, đa số các bài phỏng vấn này rất chung chung, văn phong đặc chất hành chính, trong từng ý, từng câu. Vì thế bài phỏng vấn khó có nhiều người đọc.

Trường hợp thứ tư, rất hãn hữu nhưng vẫn có, đấy là phóng viên có mối quan hệ cá nhân thân tình với người được phỏng vấn. Họ sẽ bố trí gặp nhau trực tiếp tại công sở, hoặc tại nhà riêng ngoài giờ để hỏi và trả lời.

Tuy nhiên, có tình huống hài hước diễn ra. Đầu tiên là các câu hỏi và trả lời rất trôi chảy, rất dễ chịu, rất cởi mở, rất hay là khác. Đến khi kết thúc cuộc phỏng vấn, phóng viên nam thường được nhận mấy cú cụng ly, phóng viên nữ thì cốc nước mát ngọt, kèm câu căn dặn: “nhưng thế này nhá, các chuyện anh nói với chú (cô) là để nghe cho biết thôi, chứ đừng đăng lên báo làm gì. Lộ thiên cơ, phiền cả anh cả chú (cô)...”.

Và phóng viên cố vật vã nài nỉ: thôi kệ anh (chú), em (cháu) cứ đăng đây, đã đăng ký bài với báo với sếp rùi...

Đưa đẩy mãi, cuối cùng thường đi đến giải pháp win - win. “Thôi em cứ về viết đi, tham khảo thêm các tài liệu X, Y, Z chỗ cậu Thư ký (hoặc trợ lý), viết xong đưa anh đọc rồi đăng...”.

Cũng phải nói là có nhiều anh, chị phóng viên viết bài phỏng vấn cực giỏi, cực hay. Nếu là chỗ tri âm tri kỷ, thân thiết gần gũi với người được phỏng vấn, thì tinh thần toát lên từ bài phỏng vấn đó lại càng trùng khớp nhiều hơn với những gì người được phỏng vấn muốn nói.

Vậy nên họ - những nhà báo giỏi ấy - nhiều khi lại “áo gấm đi đêm”.

Tất cả những chuyện tôi nhắc tới ở trên, những chuyện hậu trường xung quanh những cuộc phỏng vấn báo chí, hy vọng có thể là một bài học kinh nghiệm hữu ích để các bạn phóng viên tránh bị rơi vào tình thế “tiến thoái lưỡng nan”, “dở khóc dở cười” khi phải thực hiện các bài phỏng vấn quan chức, lãnh đạo hiện nay.

Đó cũng là những lời trao đổi, tâm sự làm nghề của một nhà báo già gửi tới các bạn phóng viên trẻ của Tạp chí Kinh tế Việt Nam nhân ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 21/6.

Nội dung bài viết được đăng tải trên Tạp chí Kinh tế Việt Nam số 25-2023 phát hành ngày 19-06-2023. Kính mời Quý độc giả tìm đọc tại đây:

https://postenp.phaha.vn/chi-tiet-toa-soan/tap-chi-kinh-te-viet-nam

Vũ Hùng