Từ thời @ đến trí tuệ nhân tạo nhân chuyện ChatGPT

Rất nhiều lĩnh vực của đời sống sẽ dùng AI hoặc bị ảnh hưởng bởi AI như thế giới đang bị internet thống trị. Ảnh: TL

Trong hai thế kỷ qua, máy hơi nước rồi điện đến máy tính và internet là những tiến bộ công nghệ phá vỡ thị trường lao động, làm cho một số người mất việc nhưng lại tạo ra những công việc mới. Tuy vậy, máy tính thông minh nhất vẫn chưa thực sự biết tất cả mọi thứ như con người, trí tuệ nhân tạo (AI) vẫn chứa đựng những sai sót vì bản chất vẫn là mô hình xác suất được thống kê xử lý trên dữ liệu cực lớn.

Dẫu sao, AI kiểu ChatGPT đã đạt đến điểm uốn, sẽ tác động lên xã hội chứ chưa cần đợi đến khi AI được hoàn thiện.

Nghề viết thay đổi thời @, sẽ thay đổi chóng mặt thời AI

Khi làm cho World Bank (WB) bên Mỹ từ năm 2004, tôi đã nghĩ khi về hưu mình sẽ làm gì. Có một thứ có thể thử là viết báo. Khi làm việc ở Hà Nội thì văn phòng WB đã kết nối internet trước cả khi Việt Nam mở cổng (1997), tôi đã lướt internet và tìm ra nhiều thông tin bổ ích. Nhớ khi đó có cuộc chiến giữa hai trình duyệt Netscape Navigator và Internet Explorer. Nhờ có thông tin online mà tôi biết được khá nhiều nên đã bắt đầu viết cho tờ báo Đầu tư nước ngoài của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, được tòa soạn coi là nguồn đáng tin, và tôi cũng chứng kiến nghề viết báo thay đổi ra sao.

Năm 1989 có world wide web nhưng người dùng không thể lướt mạng như bây giờ vì chưa có phương thức “duyệt” chung. Công ty Netscape Communications với trình duyệt Netscape Navigator 1.0 ra đời năm 1994, người dùng thương mại phải mua với giá 99 USD/người hoặc mua cái đĩa cài Netscape với giá khoảng 40 USD. Khi đó Netscape không có đối thủ, sự rúng động thị trường công nghệ thông tin (IT) mạnh mẽ không khác ChatGPT hôm nay.

Nhưng rồi Internet Explorer 1.0 (IE) tích hợp trong Windows 95 của Microsoft ra đời vài ngày sau đó và vài năm sau không còn ai nói đến Netscape! Tương tự như ChatGPT và Google đang ngấm ngầm thư hùng hôm nay, chưa rõ ai sẽ biến đi hay cùng chung sống.

IT đã thay đổi nhiều thứ. Karaoke thách thức ca sĩ vì bất kỳ ai cũng thành ca sĩ vườn, internet thách thức nhà báo vì mỗi công dân có thể thành người đưa tin được gọi một cách sang trọng là “nhà báo công dân”.

Dựa vào AI hoàn toàn sẽ dễ bias (thiên kiến), nhiều lúc vô nghĩa, hoặc bị thuyết âm mưu dẫn dắt. Ảnh minh họa: PhonlamaiPhoto

Ngày xưa báo in, mỗi bài viết chỉ có số lượng chữ nhất định, vì thế lượng tin ít hơn. Internet ra đời, báo online xuất hiện thách thức báo in. Rồi băng thông rộng, tin tức đa phương tiện, blog, facebook, các nhà báo công dân tiếp tục đẩy báo online và báo in vào chân tường. Đó là chưa kể những lời vàng thước ngọc trên bục cao không còn thiêng như xưa bởi người nghe có internet để kiểm chứng, so sánh và chất vấn.

Internet giúp tôi, một công chức bình thường thành người viết blog và viết báo kể cả lúc về hưu. Trong nghề này, viết gì thường cần có ý tưởng. Tôi thường dùng Google để kiểm tra thông tin, tìm tin, xem ảnh trước khi viết bài. Với tôi, không có internet thì tôi chịu không viết nổi vì cảm giác mình mất cái nền, bí khái niệm hay sự kiện nào cũng tra Google, không nhớ từ Việt viết “sờ nặng (S)” hay “sờ nhẹ (X)” thì “sờ” chị “Gúc”.

Giờ thêm ChatGPT, tôi tin sẽ tiện hơn và nhanh hơn do AI gợi ý. Đương nhiên mình phải có ý tưởng riêng nhưng gợi ý sẽ quan trọng. Tuy nhiên dựa vào AI hoàn toàn sẽ dễ bias (thiên kiến), nhiều lúc vô nghĩa, hoặc bị thuyết âm mưu dẫn dắt. Hơn nữa, bạn viết cũng có công cụ AI tương tự, nếu tác giả không có sáng tạo sẽ có những bài báo rập khuôn kiểu văn mẫu, đồng phục, độc giả sẽ nhận ra ngay là người máy viết.

AI có thể thay đổi nghề y

Thỉnh thoảng tôi đi khám mắt chỗ bác sĩ nhãn khoa L.Q. Khi tra tên thuốc, tìm triệu chứng lâm sàng, xem kết quả xét nghiệm máu, chị thường vào mạng để tìm kiếm, so sánh, có lúc tham vấn đồng nghiệp cho chắc rồi mới phán bệnh và kê đơn. Chị bảo, làm bác sĩ thời nay đỡ vất vả hơn nhiều do có những trang dành cho y khoa rất chuyên nghiệp, tìm thông tin nhanh chóng, kết hợp với kinh nghiệm của mình, chẩn đoán lâm sàng nhanh hơn để có bước đi thích hợp. Nhưng cũng là thách thức vì bạn nghề cũng có công cụ tương tự.

Tạo ứng dụng AI trong y học không quá khó vì cánh lập trình sử dụng các thuật toán và phần mềm dạy máy tính để mô phỏng nhận thức của con người trong phân tích, trình bày, hiểu dữ liệu phức tạp về y tế và chăm sóc sức khỏe. AI có khả năng dựa vào thuật toán để chẩn đoán bệnh gần đúng dựa trên dữ liệu đầu vào do bác sĩ cung cấp. Thuật toán nhận dạng ảnh ngày càng hoàn thiện thì việc có bức ảnh MRI (nhiều chiều) chụp não hay xương cổ gáy đưa vào AI sẽ có ngay lời phán khá chính xác và nhất quán nếu AI được dạy chu đáo về “đọc ảnh”.

IT, internet, aI sẽ tiếp tục thay đổi thế giới mà hệ quả của nó là do người dùng chứ AI vô hồn nên chả biết đúng sai.

Dân IT đang hoàn thiện các thuật toán dạy máy tính (machine learning), xử lý ngôn ngữ tự nhiên kiểu chatbot, Rule-based Expert Systems - hệ thống chuyên gia dựa trên quy tắc, ứng dụng chẩn đoán và điều trị. Tuy nhiên sẽ có những thách thức không nhỏ vì AI cần truy cập kho dữ liệu khổng lồ để mang lại hiệu quả nhưng dữ liệu của bệnh nhân không thể đưa vào kho chung một cách dễ dàng. Thêm vào đó, nếu dữ liệu để dạy máy (hệ chuyên gia) lại dựa vào thông tin không chính xác, sai lệch hay thiên kiến thì dễ tạo ra “bác sĩ máy” toàn lỗi lầm.

Thách thức lớn nhất đối với AI trong y học không phải là dân IT có thể lập trình các ứng dụng AI đủ thông minh hay không mà là việc áp dụng AI trong thực hành lâm sàng. Theo thời gian AI sẽ thông minh dần lên, bác sĩ có thể chuyển sang các nhiệm vụ đòi hỏi kỹ năng độc đáo của con người mà người máy “bó tay” hay công việc đòi hỏi mức độ có chức năng nhận thức cao nhất.

Các nhà nghiên cứu của OpenAI đã lo lắng về việc chatbot rơi vào tay kẻ xấu. Ảnh: ScreenRant/Zing

Tác động lên xã hội

Rất nhiều lĩnh vực của đời sống sẽ dùng AI hoặc bị ảnh hưởng bởi AI như thế giới đang bị internet thống trị. Theo một số chuyên gia AI nổi tiếng thì có vài ý về sự bùng nổ nhân chuyện ChatGPT và cần hiểu cho đúng về AI như sau: (1) sáng tạo cho tất cả - nhưng con người sẽ mất kỹ năng; (2) tiềm ẩn sự không chính xác, thành kiến và đạo văn; (3) vượt qua con người về nhiều mặt nhưng những công việc thích hợp và “thủ công” vẫn còn; (4) công việc này cũ đi thì công việc mới sẽ xuất hiện; (5) những bước nhảy vọt trong công nghệ dẫn đến các kỹ năng mới.

Theo dõi dư luận những ngày gần đây thấy nhiều ý kiến cho rằng AI cải thiện chất lượng cuộc sống bằng cách thực hiện các công việc thường ngày và thậm chí phức tạp tốt hơn con người, giúp cuộc sống trở nên đơn giản, an toàn và hiệu quả hơn. Nhưng một số khác cho rằng AI gây ra những rủi ro nguy hiểm về quyền riêng tư, làm trầm trọng thêm nạn phân biệt chủng tộc hay lý lịch bằng cách tiêu chuẩn hóa con người và khiến người lao động mất việc làm, dẫn đến tỷ lệ thất nghiệp lớn hơn.

Mỗi khi thế giới có công nghệ mới mang tính đột phá thì tranh cãi là đương nhiên. Nobel từng hối tiếc, giá như ông đừng nghĩ ra thuốc nổ. Nhưng ông không sáng tạo thì người khác sẽ làm. Vấn đề dùng thuốc nổ như thế nào là do con người, đôi lúc bảo vệ hòa bình cũng cần sức công phá.

“Cha đẻ” của AI - John McCarthy, đã đặt ra thuật ngữ “trí tuệ nhân tạo” khi ông cùng với Marvin Minsky và Claude Shannon, đề xuất một hội thảo mùa hè năm 1956 về chủ đề này tại Đại học Dartmouth (Mỹ) với định nghĩa AI là “khoa học và kỹ thuật chế tạo máy móc thông minh”. Sau đó, ông đã tạo ra ngôn ngữ lập trình máy tính LISP (hiện vẫn được sử dụng trong AI), tổ chức các trò chơi cờ vua máy tính chống lại các đối thủ cờ Nga và phát triển máy tính đầu tiên có khả năng “tay-mắt” như người.

Hơn bốn thập kỷ sau, vào năm 1997, Gary Kasparov, vô địch thế giới môn cờ vua đã bị hạ gục bởi siêu máy tính IBM Deep Blue được lập trình bởi các chuyên gia hàng đầu về AI. Những tiến bộ về giới hạn và tốc độ lưu trữ máy tính đã mở ra những con đường mới cho nghiên cứu và triển khai AI, như hỗ trợ nghiên cứu khoa học và tạo ra những hướng mới trong y học như đã nói.

IT, internet, AI sẽ tiếp tục thay đổi thế giới mà hệ quả của nó là do người dùng chứ AI vô hồn nên chả biết đúng sai.

Giá như hỏi ChatGPT về tương lai của chính nó, AI sẽ bảo “I don’t know - Tui hổng biết!”.

Hiệu Minh