Từ Triển lãm 'Nghệ thuật thiết kế bìa sách, báo, tạp chí Việt Nam 2025' - Đôi điều tản mạn

Nhà phê bình Mai Ngọc Oanh - Phó Chủ tịch Hội Mỹ thuật Việt Nam phát biểu khai mạc triển lãm

1. Đánh giá cao sáng kiến tổ chức triển lãm

Trước hết, tôi cảm phục và đánh giá cao sáng kiến cũng như cách làm chủ động, sáng tạo của họa sĩ Lê Tiến Vượng - Trưởng Chi hội Đồ họa 2, Hội Mỹ thuật Việt Nam với nhiều hoạt động mỹ thuật ý nghĩa trong thời gian vừa qua như: Triển lãm Nghệ thuật sáng tác logo Việt Nam (tháng 5/2018). Triển lãm Nghệ thuật thiết kế bìa sách Việt Nam (tháng 5/2022). Triển lãm Nghệ thuật thiết kế quảng cáo Việt Nam (tháng 6/2024) và lần này là Triển lãm “Nghệ thuật thiết kế bìa sách, báo, tạp chí Việt Nam 2025”.

Các triển lãm trên đều thành công tốt đẹp, càng về sau càng quy mô, lan tỏa và đặc biệt là chuyên nghiệp hơn, góp phần tôn vinh và khẳng định vị trí xứng đáng của mỹ thuật ứng dụng trong hoạt động mỹ thuật nói riêng và đời sống xã hội nói chung. Sau mỗi triển lãm đều có tọa đàm chuyên môn, tổng kết, trao giải thưởng… Điều này không chỉ thể hiện sáng kiến của họa sĩ Lê Tiến Vượng mà còn phản ánh năng lực tổ chức, uy tín nghề nghiệp trong việc quy tụ đông đảo tác giả, nhiều thành phần trong cả nước tham dự, đồng thời vận động tài trợ, đẩy mạnh xã hội hóa hoạt động mỹ thuật.

Họa sĩ Lê Tiến Vượng - Trưởng Chi hội Đồ họa 2 giới thiệu khái quát về triển lãm

2. Vai trò thiết kế bìa trong thời đại mới

Triển lãm “Nghệ thuật thiết kế bìa sách, báo, tạp chí Việt Nam 2025” tại Nhà triển lãm 16 Ngô Quyền, do Hội Mỹ thuật Việt Nam tổ chức (từ ngày 13 đến 22/6/2025), là một sự kiện hoành tráng với sự góp mặt của hầu hết họa sĩ thiết kế các vùng miền trong cả nước. Triển lãm đã tạo không khí sôi động, lan tỏa tích cực ngay từ buổi khai mạc, giúp công chúng có cái nhìn đúng đắn hơn về mỹ thuật ứng dụng nói chung và thiết kế bìa nói riêng.

Đặc biệt, triển lãm diễn ra đúng dịp kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam (21/6/1925 - 21/6/2025). Như chúng ta đã biết, trong xã hội hiện đại, hình thức bao bì có vai trò quan trọng trong việc truyền tải nội dung bên trong. Một cuốn sách, tờ báo hay tạp chí muốn hấp dẫn, gây tò mò và chiếm được cảm tình của độc giả, thì yếu tố đầu tiên là bìa - đặc biệt là đối với sách văn học. Thiết kế bìa không chỉ đẹp, mà còn phải truyền tải được thông điệp chính của ấn phẩm. Màu sắc, hình ảnh cần hài hòa, phản ánh đúng chủ đề, thể loại.

Chẳng hạn, bìa một cuốn tiểu thuyết lãng mạn hay trinh thám sẽ khác hoàn toàn với bìa báo chính luận hay tạp chí thời trang… Tôi từng bắt gặp nhiều bìa tạp chí văn nghệ rất đẹp của các hội văn học nghệ thuật địa phương. Song cũng không ít lần thất vọng khi thấy nhiều trang bìa quá kém, quê mùa, dễ dãi trong cách trình bày manchette, tranh minh họa hay lựa chọn màu sắc.

Nhiều cuốn sách tặng có bìa quá xấu khiến người nhận không mấy mặn mà, thậm chí không muốn đọc. Những tác phẩm kinh điển được yêu thích không chỉ vì nội dung, mà phần lớn đều có thiết kế bìa hấp dẫn, truyền tải đúng tinh thần tác phẩm. Có thể kể đến “Những người khốn khổ”, “Nhà thờ Đức Bà Paris” (Victor Hugo), “Trăm năm cô đơn”, “Tình yêu thời thổ tả” (Garcia Marquez), “Ba người lính ngự lâm”, “Trà hoa nữ” (Alexandre Dumas), “Không gia đình” (Hector Malot), “Đôn Ki-hô-tê” (Cervantes)... Tóm lại, một thiết kế bìa hiệu quả sẽ thúc đẩy hành vi mua hàng và tạo sự tin tưởng cho độc giả, ngay cả khi họ chưa biết nội dung bên trong.

Các đại biểu dự khai mạc triển lãm

Các đại biểu dự khai mạc triển lãm

3. Ba dạng thức thể hiện bìa

Theo tôi, có thể tạm chia hình thức thể hiện bìa thành ba dạng:

Một là, trình bày bìa:

Thường do những người mới vào nghề, không học mỹ thuật nhưng biết sử dụng phần mềm thiết kế hoặc có kinh nghiệm in ấn xuất bản thực hiện. Cách làm này đơn giản, dễ thực hiện nhưng thường hạn chế về tính sáng tạo, màu sắc thiếu hài hòa, độ đậm nhạt dễ bị rối, gây cảm giác dính mắt. Trong triển lãm, dạng thức này có cả những bìa khá đẹp lẫn những tác phẩm còn non tay.

Các đại biểu dự tọa đàm ngày 22/6/2025

Hai là, thiết kế bìa:

Là tác phẩm của họa sĩ, nhà thiết kế có chuyên môn vững, biết sử dụng công nghệ đồ họa, sắp đặt màu sắc, hình ảnh một cách sáng tạo, hợp lý. Có thể kể đến những họa sĩ như Lê Huy Văn, Lê Tiến Vượng, Nguyễn Lê Tâm, Kim Duẩn, Trần Thắng, Bích Ngân, Nguyễn Mạnh Tiến, Lê Ngọc Huyền, Hà Huy Chương, Nguyễn Đình Thi, Thái Thanh Vân, Lê Thuận Long, Bùi Hải Nam…

Ba là, vẽ bìa:

Là các bìa được vẽ tay hoàn toàn, sau đó có thể chỉnh sửa trên máy tính hoặc để nguyên chất liệu, rồi đặt chữ, manchette lên. Những bìa kiểu này thường mang tính nghệ thuật trang trí cao, hay được dùng cho sách, báo, tạp chí văn nghệ. Có thể kể đến các họa sĩ như Lê Trí Dũng, Phạm Minh Hải, Ngô Xuân Khôi, Đỗ Ngọc Dũng, Đỗ Dũng…

Các tác giả có tác phẩm xuất sắc được trao giải thưởng tại triển lãm

4. Vấn đề phê duyệt bìa

Trong bài viết mạn đàm về triển lãm, họa sĩ Lê Tiến Vượng từng đề cập đến vai trò của giám đốc, tổng biên tập các cơ quan xuất bản trong việc góp ý chỉnh sửa bìa. Tôi đồng tình với quan điểm của ông rằng: cần có sự dung hòa, đồng thuận giữa người sử dụng và họa sĩ để hướng tới bạn đọc.

Thực tế, nhiều tổng biên tập có am hiểu mỹ thuật, góp ý chuẩn xác; nhưng cũng không ít trường hợp góp ý thiếu căn cứ chuyên môn, khiến họa sĩ khó xử, thậm chí ức chế. Nhiều khi tôi cũng phải tặc lưỡi chiều theo, dù biết rằng đề xuất đó là rườm rà, thậm chí vô lý. Có lẽ, nên ghi rõ: “Trang bìa I thể hiện theo yêu cầu của…”

5. Chế độ nhuận bút

Theo tôi được biết, mức thù lao cho thiết kế bìa hiện nay vẫn rất thấp so với công sức họa sĩ bỏ ra. Nhất là bìa số Tết, đòi hỏi nhiều công phu, sáng tạo. Vài năm gần đây, mỗi năm tôi thực hiện khoảng 15 - 17 bìa báo, tạp chí số Tết cho nhiều cơ quan báo chí trung ương và địa phương. Nhuận bút phổ biến chỉ khoảng 1 triệu đồng, hiếm lắm mới đến 2 triệu.

Riêng Tạp chí Việt Nam Hội nhập, Tổng biên tập - Nhà thơ Đoàn Mạnh Phương luôn ứng xử rất tinh tế: tự tay mang quà Tết, báo biếu và gửi nhuận bút 10 triệu đồng cho mỗi bìa Tết. Đó là cách ứng xử đáng trân trọng, thể hiện sự ghi nhận đúng mực với lao động nghệ thuật.

Tác giả bài viết - họa sỹ Đỗ Ngọc Dũng bên cụm tác phẩm đạt giải thưởng của mình

6. Thiết kế bìa - một nghệ thuật chiến lược

Trong thời đại công nghệ số, với sự hỗ trợ của công nghệ in ấn hiện đại, nghệ thuật thiết kế bìa ngày càng phát triển thuận lợi. Tuy nhiên, mỗi nhà thiết kế cần xây dựng phong cách riêng, tạo dấu ấn nhận diện cho từng ấn phẩm.

Một trang bìa không chỉ đẹp mà còn phải khơi gợi tò mò, cảm xúc của độc giả, thôi thúc họ khám phá nội dung bên trong. Thiết kế bìa vì thế không chỉ là công đoạn kỹ thuật mà còn là một nghệ thuật, một chiến lược quan trọng, góp phần vào thành công của cả ấn phẩm.

Đó mới thực sự là thành công của người họa sĩ, nhà thiết kế bìa sách, báo, tạp chí trong thời đại bùng nổ thông tin hôm nay.

Họa sỹ Đỗ Ngọc Dũng