Từ ứng phó đến hành động sớm trước thiên tai

Trận lũ ống, lũ quét kinh hoàng buổi sáng định mệnh ngày 10/9/2024 đã cuốn trôi 37/167 hộ của thôn Làng Nủ (xã Phúc Khánh, huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai). Ảnh tư liệu: Hoàng Hiếu/TTXVN

Ông Phạm Đức Luận, Cục trưởng Cục Quản lý đê điều và Phòng, chống thiên tai, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã có cuộc trao đổi với phóng viên TTXVN về những nỗ lực giảm thiểu thấp nhất rủi ro thiên tai xảy ra trong ngắn hạn cũng như lâu dài, góp phần phát triển kinh tế - xã hội của đơn vị, hướng tới một xã hội an toàn.

Xin ông đánh giá những kết quả đạt được trong công tác quản lý đê điều và phòng, chống thiên tai năm 2024?

Năm 2024, thiên tai xảy ra cực đoan trên các vùng miền (1.456 trận với 21/22 loại hình thiên tai, trừ sóng thần) đã làm 519 người chết, mất tích (gấp 3 lần so với năm 2023 và 2,5 lần trung bình 10 năm gần đây); thiệt hại về kinh tế ước tính khoảng 88.857 tỷ đồng (gấp 9,5 lần với năm 2023 và 4,2 lần trung bình 10 năm gần đây); trong đó, bão số 3 (Yagi) là cơn bão mạnh nhất trong 30 năm trên Biển Đông và trong 70 năm qua trên đất liền. Hoàn lưu bão gây mưa lớn toàn Bắc Bộ và Thanh Hóa, gây lũ lớn, đặc biệt lớn diện rộng (hầu hết các sông vượt báo động 3). Lũ lịch sử xuất hiện trên 7 tuyến sông. Sạt lở đất, lũ ống, lũ quét tại hầu hết các tỉnh miền núi và trung du Bắc Bộ, nhất là các tỉnh Lào Cai, Yên Bái, Cao Bằng…

Trước diễn biến thiên tai cực đoan, khốc liệt, toàn bộ hệ thống chính trị đã vào cuộc và phát huy tốt phương châm “bốn tại chỗ”, đặc biệt là sự chủ động của người dân và các cấp chính quyền cơ sở. Công tác lãnh đạo, chỉ đạo được thực hiện quyết liệt từ sớm, từ xa với phương châm “chủ động, quyết liệt, phòng ngừa, ứng phó ở mức cao nhất, sẵn sàng ứng phó với các tình huống xấu nhất”. Công tác khắc phục hậu quả được thực hiện với tinh thần đại đoàn kết, tình dân tộc, nghĩa đồng bào, tương thân, tương ái, “lá lành đùm lá rách, lá rách ít đùm lá rách nhiều”.

Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật tiếp tục được hoàn thiện. Công tác ứng phó thiên tai từ sớm, từ xa đảm bảo kịp thời, hiệu quả, góp phần giảm thiểu thiệt hại. Hệ thống đê điều trong đợt mưa lũ vượt lịch sử được đảm bảo an toàn. Công tác thông tin truyền thông, nâng cao nhận thức cộng đồng hướng tới xây dựng một xã hội an toàn trước thiên tai được triển khai đồng bộ, nhiều giải pháp sáng tạo, đổi mới trong công tác truyền thông về phòng, chống thiên tai với sự tham gia của các cơ quan thông tấn, báo chí, các nhà mạng, nền tảng xã hội… Cùng với đó, việc ứng dụng mạnh mẽ khoa học công nghệ, chuyển đổi số trong phòng, chống thiên tai như triển khai hoạt động Trung tâm thông tin, chỉ đạo điều hành của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ cũng được triển khai kịp thời. Tại đây, Phó Thủ tướng Chính phủ đã chủ trì các cuộc họp chỉ đạo công tác phòng, chống thiên tai; tiếp tục phát huy hệ thống giám sát thiên tai Việt Nam trong chỉ đạo điều hành; các địa phương đã ứng dụng chuyển đổi số, ứng dụng công nghệ, nền tảng mạng xã hội trong phòng ngừa, ứng phó, khắc phục hậu quả thiên tai.

Ngoài ra, việc huy động nguồn lực của toàn xã hội để khắc phục hậu quả, khôi phục sản xuất, ổn định đời sống nhân dân được thực hiện tốt, công tác tăng cường hợp tác và kêu gọi nguồn lực hỗ trợ từ bạn bè quốc tế để ứng phó và khắc phục hậu quả thiên tai đạt được hiệu quả.

Năm 2024, bão số 3 đã gây ra thiệt hại nghiêm trọng. Chúng ta đã rút ra bài học kinh nghiệm gì về sự phối hợp trong quản lý đê điều và phòng, chống thiên tai giữa các bộ, ngành, địa phương từ thực tế của bão Yagi (bão số 3) thưa ông?

Từ thực tiễn ứng phó, khắc phục hậu quả bão số 3 và mưa lũ sau bão, bài học kinh nghiệm đầu tiên được rút ra là công tác lãnh đạo, chỉ đạo phải bám sát tình hình, có trọng tâm, trọng điểm. Sự phối hợp, hiệp đồng chặt chẽ giữa các lực lượng, các bộ ngành, các cơ quan các cấp từ Trung ương đến địa phương được thực hiện từ sớm, từ xa; huy động toàn hệ thống chính trị vào cuộc và mọi nguồn lực để ứng phó, khắc phục hậu quả thiên tai.

Trước, trong và sau bão số 3, Cục Quản lý đê điều và phòng, chống thiên tai đã phối hợp chặt chẽ với các đơn vị liên quan ngay từ khi xác định trọng điểm, xây dựng phương án, kịch bản ứng phó bảo vệ các công trình đê điều, hồ chứa xung yếu, công trình cơ sở hạ tầng thiết yếu khi có tình huống xảy ra. Bên cạnh đó, tổ chức tuần tra, canh gác, phát hiện sớm sự cố ngay từ giờ đầu và huy động lực lượng, vật tư, phương tiện tại chỗ để phối hợp xử lý kịp thời 805 sự cố đê điều. Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã tham mưu Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo giảm lưu lượng điều tiết các hồ chứa thượng nguồn cắt giảm lũ cho hạ du.

Mưa lũ lớn vượt lịch sử năm 1971 sau bão số 3 trên lưu vực sông Hồng - Thái Bình cũng là bài học cảnh tỉnh cho các địa phương trong việc khai thác, sử dụng bãi sông; phát triển kinh tế - xã hội phải đồng thời với bảo vệ không gian thoát lũ. Một bài học ý nghĩa nữa là việc thông tin về diễn biến thiên tai và công tác chỉ đạo được truyền tải kịp thời đến người dân, tổ chức, doanh nghiệp trong khu vực bị ảnh hưởng sẽ giúp nhân dân chủ động ứng phó, khắc phục hậu quả, giảm thiểu thiệt hại.

Công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức trong phòng, chống thiên tai được thực hiện hiệu quả đã giúp thông tin về bão số 3 đến với người dân một cách nhanh nhất. Trong năm 2024, chúng tôi đã triển khai đồng bộ nhiều giải pháp sáng tạo, đổi mới trong công tác truyền thông về phòng chống thiên tai với sự tham gia của các cơ quan thông tấn, báo chí, các nhà mạng, các nền tảng xã hội. Trong đó, tiếp tục hoạt động hiệu quả câu lạc bộ phóng viên phòng, chống thiên tai với trên 80.000 bài viết về tình hình thiên tai, hoạt động chỉ đạo của lãnh đạo Đảng, Nhà nước, Chính phủ, các bộ, ngành, địa phương; tổ chức nhắn 75,57 triệu tin nhắn SMS và 238,5 triệu tin nhắn Zalo đến các thuê bao trong khu vực ảnh hưởng để chủ động phòng tránh, giảm thiểu thiệt hại.

Việc ứng dụng và thiết lập nhiều nền tảng công cụ truyền thông mới giúp truyền tải thông tin nhanh chóng đến người dân như sử dụng website, mạng xã hội Facebook, Zalo, Youtube, ứng dụng phòng, chống thiên tai trên điện thoại di động… cập nhật thường xuyên diễn biến thiên tai, thống kê thiệt hại, công tác chỉ đạo điều hành từ Trung ương đến địa phương một cách đa chiều và hiệu quả.

Luật Phòng thủ dân sự có hiệu lực từ ngày 1/7/2024. Theo đó, Ban Chỉ đạo Quốc gia về phòng, chống thiên tai chuyển thành Ban Chỉ đạo phòng thủ dân sự Quốc gia. Với vai trò là cơ quan tham mưu, giúp việc cho Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn trong công tác quản lý đê điều nói riêng và công tác phòng, chống thiên tai nói chung, xin ông cho biết những thay đổi trên có ý nghĩa như thế nào đối với đơn vị?

Luật Phòng thủ dân sự có hiệu lực từ ngày 1/7/2024. Tại khoản 1 Điều 34 của Luật này quy định “Tổ chức lại Ban Chỉ đạo phòng thủ dân sự Quốc gia, Ban Chỉ đạo Quốc gia về phòng, chống thiên tai và Ủy ban Quốc gia Ứng phó sự cố, thiên tai và Tìm kiếm cứu nạn thành Ban Chỉ đạo phòng thủ dân sự Quốc gia”. Theo quy định của Luật, từ ngày 1/7/2024, Ban Chỉ đạo Quốc gia về phòng, chống thiên tai không còn hoạt động.

Để công tác chỉ đạo điều hành không bị gián đoạn, Chính phủ đã ban hành Nghị quyết số 102/NQ-CP ngày 29/6/2024 về việc bảo đảm công tác chỉ đạo điều hành phòng, chống thiên tai trong thời gian kiện toàn cơ quan chỉ đạo, chỉ huy phòng thủ dân sự các cấp, trong đó giao Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn và Chủ tịch Ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố tiếp tục sử dụng tổ chức bộ máy, phương tiện, trang thiết bị hiện có để tổ chức theo dõi, giám sát, chỉ đạo triển khai công tác phòng, chống thiên tai theo quy định.

Thực hiện nhiệm vụ được Chính phủ giao, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã giao Cục Quản lý đê điều và Phòng, chống thiên tai thực hiện nhiệm vụ tham mưu, phối hợp với các bộ ngành, địa phương tiếp tục thực hiện tốt công tác phối hợp liên ngành trong phòng, chống thiên tai đảm bảo thông suốt, hiệu lực, hiệu quả, kịp thời, nhất là trong bão số 3 đã tham mưu cho lãnh đạo Đảng, Nhà nước, Chính phủ trong chỉ đạo ứng phó, khắc phục hậu quả góp phần giảm thiểu thiệt hại trong đợt thiên tai lịch sử diện rộng trên toàn bộ 26 tỉnh, thành phố Bắc Bộ đến Thanh Hóa.

Trong bối cảnh thiên tai ngày càng diễn biến phức tạp. Chúng ta cần có những giải pháp cụ thể gì để công tác ứng phó với thiên tai ngày càng chủ động, từ sớm, từ xa, hướng tới một xã hội an toàn, thưa ông?

Từ thực tế công tác phòng, chống thiên tai thời gian qua, thời gian tới các bộ, ngành, địa phương cần rà soát, điều chỉnh thể chế, chính sách, lồng ghép nội dung phòng, chống thiên tai vào quy hoạch, kế hoạch phát triển ngành, quy hoạch vùng; rà soát, điều chỉnh các quy chuẩn, tiêu chuẩn về xây dựng cơ sở hạ tầng của các ngành đảm bảo an toàn, chống chịu trước thiên tai lớn, cực đoan như siêu bão số 3.

Các bộ, ngành, địa phương cần kiện toàn tổ chức bộ máy cơ quan tham mưu phòng, chống thiên tai các cấp sau khi Nghị định quy định chi tiết Luật Phòng thủ dân sự được ban hành, trong đó bảo đảm công tác phòng, chống thiên tai được vận hành thông suốt, hiệu lực, hiệu quả, kịp thời hơn và kế thừa, phát huy những điểm mạnh của tổ chức hiện có trong công tác tham mưu, chỉ đạo, điều hành.

Các bộ, ngành chức năng nâng cao độ tin cậy dự báo, cảnh báo thiên tai, trong đó tập trung tăng dày mật độ trạm đo mưa và nâng cao chất lượng công tác dự báo định lượng mưa phục vụ cảnh báo lũ quét, sạt lở đất; lập bản đồ cảnh báo thiên tai, nhất là bản đồ phân vùng nguy cơ lũ quét, sạt lở đất chi tiết đến cấp thôn, bản.

Cùng với đó, rà soát, bố trí sắp xếp, di dời người dân vùng có nguy cơ cao thiên tai, nhất là sạt lở đất, lũ quét khu vực miền núi; điều chỉnh cơ cấu cây trồng, vật nuôi ở các vùng, các địa phương theo hướng thuận thiên, hiệu quả, bền vững, an toàn hơn trước thiên tai; tu bổ, nâng cấp, cải tạo hệ thống đê điều, hồ chứa, công trình phòng, chống thiên tai, nhất là các công trình xung yếu, bị hư hỏng; đầu tư, nâng cấp công trình cơ sở hạ tầng đảm bảo sức chống chịu với thiên tai, nhất là hạ tầng điện, viễn thông, giao thông.

Công tác thông tin truyền thông, nâng cao nhận thức cộng đồng và quản lý rủi ro thiên tai dựa vào cộng đồng cần được tăng cường hơn nữa cùng việc hướng dẫn kỹ năng ứng phó phù hợp với các loại hình thiên tai bản địa theo từng địa phương, khu vực; tiếp tục thúc đẩy sâu rộng hợp tác quốc tế và ứng dụng khoa học công nghệ trong phòng, chống thiên tai, nhất là chuyển đổi số, theo dõi, giám sát thiên tai theo thời gian thực; tăng cường nguồn lực cho khắc phục hậu quả thiên tai theo hướng xây dựng lại bền vững hơn.

Các giải pháp nêu trên sẽ tạo sự chuyển biến mạnh mẽ, hiệu lực, hiệu quả trong thời gian tới để hướng đến mục tiêu “Từ ứng phó đến hành động sớm, tăng cường khả năng chống chịu” để xây dựng xã hội an toàn trước thiên tai.

Xin trân trọng cảm ơn ông.

Thắng Trung/TTXVN (thực hiện)