Từ Vàng xanh núi rừng đến Trung tâm công nghiệp dược liệu

“Vàng xanh” núi rừng và những nỗ lực bảo tồn

Trên những triền núi Ngọc Linh mờ sương, ở độ cao trên 1.500m, Sâm Ngọc Linh lặng lẽ sinh trưởng dưới tán rừng nguyên sinh. Được phát hiện vào năm 1973, loại sâm này nhanh chóng trở thành tâm điểm chú ý nhờ hàm lượng saponin vượt trội, cao hơn nhiều so với sâm Hàn Quốc hay sâm Trung Quốc.

Các nghiên cứu chỉ ra rằng Sâm Ngọc Linh chứa hơn 50 loại saponin, mang lại công dụng tăng cường miễn dịch, giảm căng thẳng, cải thiện trí nhớ, hỗ trợ điều trị ung thư và nâng cao sức khỏe tổng thể. Với giá trị y dược hiếm có, Sâm Ngọc Linh được ví như “thần dược” của núi rừng Việt Nam.

Cây Sâm Ngọc Linh dưới tán rừng già Nam Trà My - Quảng Nam

Tuy nhiên, sự quý hiếm của Sâm Ngọc Linh cũng đi kèm với nguy cơ cạn kiệt. Trong những năm 1980-1990, việc khai thác tự nhiên quá mức đã khiến nguồn sâm hoang dã gần như biến mất. Nhận thức được giá trị của Vàng xanh này, tỉnh Quảng Nam đã triển khai nhiều nỗ lực để bảo tồn và phát triển loại dược liệu này.

Các chương trình bảo tồn nguồn gen được đẩy mạnh, với việc thành lập các vườn sâm giống tại các xã vùng cao như Trà Linh, Trà Nam và Trà Cang. Chính quyền địa phương phối hợp với các viện nghiên cứu như Viện Dược liệu (Bộ Y tế) để nhân giống và bảo vệ các cây sâm mẹ quý giá.

Để đảm bảo phát triển bền vững, Quảng Nam khuyến khích mô hình trồng sâm dưới tán rừng, tận dụng điều kiện tự nhiên và bảo vệ hệ sinh thái. Hơn 15.000 ha đất đã được quy hoạch cho việc trồng sâm, với các tiêu chuẩn hữu cơ nghiêm ngặt để giữ nguyên chất lượng. Các hợp tác xã và hộ nông dân được hỗ trợ kỹ thuật, giống cây và vốn vay ưu đãi, giúp họ chuyển từ khai thác tự nhiên sang canh tác bền vững.

Ngoài ra, tỉnh còn triển khai hệ thống tem truy xuất nguồn gốc, giúp người tiêu dùng phân biệt sâm chính gốc và chống lại nạn hàng giả, hàng nhái tràn lan.

Ông Phạm Hùng, một người trồng sâm ở huyện Nam Trà My, tỉnh Quảng Nam, cho biết: "Cây sâm Ngọc Linh trồng từ 5 năm trở lên mới được thu hoạch. Khoảng 30 cây sâm thì được 1 kg củ sâm. 1 kg củ sâm hiện bán khoảng 85 triệu đồng (gần 3.500 USD)”.

Ươm trồng sâm trên đỉnh Ngọc Linh

Ông Hùng cũng cho biết, Sâm Ngọc Linh được trồng ở dưới tán cây rừng già, ở độ cao từ 1.800m - 2.000m so với mực nước biển. Trồng sâm phải có đất mùn và phải được làm kỹ lưỡng, mùa hè thì tháng tưới cây từ 1 đến 3 lần. Sâm Ngọc Linh ở trên núi Ngọc Linh thì giá trị rất cao, càng lâu năm, sâm càng quý”

Sâm Ngọc Linh có nhiều tác dụng trong điều trị bệnh, bồi bổ sức khỏe nên có giá trị kinh tế rất cao. Trên địa bàn huyện Nam Trà My đã có khoảng 1.600 hộ trồng sâm Ngọc Linh. Hầu hết các hộ trồng sâm Ngọc Linh trở nên khá giả, kinh tế phát triển. Ông Phạm Hùng cho biết: “Nhà tôi trồng vài ngàn cây sâm ở trong vườn. Nếu thời tiết mưa thuận, gió hòa thì có thể kiểm vài trăm triệu đồng hoặc đến 1 tỷ đồng tiền lãi/năm."

Một trong những nỗ lực nổi bật khác của Quảng Nam là tổ chức Lễ hội Sâm Ngọc Linh hàng năm tại huyện Nam Trà My. Lễ hội không chỉ tôn vinh giá trị văn hóa và dược liệu của sâm mà còn là cơ hội để quảng bá thương hiệu đến du khách trong và ngoài nước.

Tại đây, các sản phẩm từ Sâm Ngọc Linh như trà sâm, cao sâm, rượu sâm, viên nang và mỹ phẩm được trưng bày, giới thiệu. Các hoạt động văn hóa dân tộc, triển lãm quy trình trồng sâm và hội thảo khoa học về giá trị y dược của sâm cũng được tổ chức, thu hút sự chú ý của doanh nghiệp, nhà đầu tư và người tiêu dùng. Lễ hội đã góp phần đưa Sâm Ngọc Linh đến gần hơn với thị trường, từ đó nâng cao giá trị kinh tế và danh tiếng của loại dược liệu này.

Chị Nguyễn Thị Huỳnh, Giám đốc Công ty Trách nhiệm hữu hạn một thành viên Huỳnh Sâm (huyện Nam Trà My), cho biết: " Công ty thành lập 2016, trồng 5 ha sâm. Mỗi lần lễ hội sâm, hội chợ sâm diễn ra thì công ty đều tham gia. Sâm Ngọc Linh dùng để ngâm rượu và ngâm mật ong, lá sâm thì làm trà uống nước trà lá sâm, còn sâm củ tươi thì ăn trực tiếp. Thế giới đã công nhận sâm Ngọc Linh là loại sâm tốt nhất thế giới."

Những khó khăn trong việc trồng Sâm Ngọc Linh cũng là một câu chuyện đáng kể. Người dân tại các vùng sâm như Nam Trà My phải đối mặt với điều kiện sống khắc nghiệt.

Đường lên các khu vực trồng sâm thường cheo leo, hiểm trở, với những con dốc trơn trượt và đá sỏi lởm chởm. Nhiều người trồng sâm phải dựng lán trại, ăn ở ngay trên núi cao trong nhiều tháng để chăm sóc cây. Thời tiết khắc nghiệt, từ cái lạnh cắt da đến những cơn mưa rừng bất chợt, khiến việc canh tác trở nên gian nan.

Sản phẩm Sâm Ngọc Linh được trưng bày tại Lễ hội sâm Ngọc Linh ở huyện Nam Trà My - Quảng Nam

Một cây sâm cần 5-7 năm để trưởng thành, đòi hỏi sự kiên nhẫn và công sức không ngừng nghỉ. Dù vậy, với giá trị kinh tế cao – một kilogram sâm tươi có thể đạt giá hàng chục triệu đồng – người dân vẫn bền bỉ bám núi. Từ cây “xóa đói giảm nghèo”, giờ đây nhiều hộ đang làm giàu từ loại cây được ví là Vàng xanh này.

Tầm nhìn Trung tâm dược liệu Quốc gia

Với sự đa dạng sinh học phong phú, bao gồm 36 loài cây thuốc quý trong Sách đỏ Việt Nam, và điều kiện tự nhiên lý tưởng, Quảng Nam được kỳ vọng sẽ đưa ngành dược liệu Việt Nam vươn tầm quốc tế.

Chính vì vậy, ngày 10.5.2025, tại Quảng Nam, Hội nghị triển khai Đề án phát triển trung tâm công nghiệp dược liệu với Sâm Ngọc Linh là cây chủ lực đã được tổ chức dưới sự chủ trì của Phó Thủ tướng Lê Thành Long, cùng sự tham gia của lãnh đạo các bộ, ngành, doanh nghiệp và chuyên gia.

Đề án đã đánh dấu một cột mốc quan trọng, thể hiện quyết tâm của Chính phủ trong việc biến Quảng Nam thành “thủ phủ dược liệu” dẫn đầu cả nước.

Đề án đặt ra mục tiêu xây dựng một trung tâm công nghiệp dược liệu hiện đại, tập trung vào chế biến sâu và xuất khẩu các sản phẩm từ Sâm Ngọc Linh. Sáu nhóm nhiệm vụ được xác định rõ ràng: hoàn thiện chính sách, quy hoạch vùng trồng, thu hút đầu tư, nghiên cứu khoa học, ứng dụng công nghệ cao và quảng bá thương hiệu.

Theo Phó Thủ tướng Lê Thành Long, Đề án không chỉ mang ý nghĩa kinh tế mà còn góp phần bảo vệ sức khỏe nhân dân, thúc đẩy phát triển bền vững và nâng cao vị thế Việt Nam trên bản đồ dược liệu thế giới.

Phó Thủ tướng Lê Thành Long nghe giới thiệu về Sâm Ngọc Linh. Ảnh: VGP

Sự đồng hành của các doanh nghiệp lớn là một điểm sáng. Tập đoàn Trường Hải (THACO) cam kết đầu tư vào nông nghiệp công nghệ cao, hỗ trợ tài chính để phát triển Sâm Ngọc Linh.

Công ty Dược OPC tuyên bố xây dựng vùng trồng sâm ứng dụng công nghệ cao, nhà máy chiết xuất hoạt chất và thu mua sản phẩm từ người dân. Những cam kết này đảm bảo đầu ra ổn định cho nông dân, đồng thời mở ra cơ hội đưa các sản phẩm sâm Việt Nam ra thị trường quốc tế, cạnh tranh với sâm Hàn Quốc hay sâm Mỹ.

Tác động của Đề án hứa hẹn sẽ lan tỏa mạnh mẽ. Hàng nghìn việc làm sẽ được tạo ra, đặc biệt cho các cộng đồng dân tộc thiểu số, giúp xóa đói giảm nghèo và cải thiện đời sống.

Các sản phẩm từ Sâm Ngọc Linh, khi được chế biến sâu, sẽ mang lại giá trị gia tăng cao, góp phần khẳng định thương hiệu Việt. Mô hình trồng sâm dưới tán rừng không chỉ bảo vệ môi trường mà còn chống xói mòn đất, duy trì đa dạng sinh học – một hướng đi bền vững cho tương lai.

Dù vậy, hành trình này vẫn còn nhiều thách thức. Ngành dược liệu Việt Nam thiếu chuỗi giá trị khép kín, thị trường tiêu thụ chưa ổn định, và Sâm Ngọc Linh phải đối mặt với cạnh tranh từ các thương hiệu sâm toàn cầu. Để vượt qua, Đề án nhấn mạnh việc thành lập các hợp tác xã, hiệp hội sản xuất và tiêu thụ, đảm bảo chất lượng và truy xuất nguồn gốc. Ứng dụng trí tuệ nhân tạo và công nghệ chế biến hiện đại cũng sẽ giúp nâng tầm giá trị Sâm Ngọc Linh.

Sâm Ngọc Linh không chỉ là một loại dược liệu mà còn là biểu tượng của sự kiên cường và khát vọng vươn lên của người dân Quảng Nam. Từ những con đường cheo leo lên núi Ngọc Linh, từ những lán trại đơn sơ giữa rừng sâu, người dân đã và đang biến loài cây giữa rừng già thành kho Vàng xanh.

Với tầm nhìn từ Đề án phát triển trung tâm công nghiệp dược liệu, Sâm Ngọc Linh sẽ trở thành sản phẩm chủ lực trong lĩnh vực y - dược và chăm sóc sức khỏe, mang thương hiệu sản phẩm quốc gia; góp phần tăng trưởng kinh tế, bảo tồn đa dạng sinh học và môi trường sinh thái.

HOÀNG HƯƠNG